Szlacheccy właściciele miejscowości Iłownica

Autor: Piotr Kropka

ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

TOM: 7 (2020)

Iłownica to średniej wielkości miejscowość położona w północno–wschodnich rejonach Śląska Cieszyńskiego. Jak wiele innych miejscowości tego regionu, powstała podczas wielkiej akcji osadniczej na przełomie XIII i XIV wieku, gdy pod władzą pierwszego księcia cieszyńskiego Mieszka rodziło się samodzielne księstwo. Przez większość swej siedmiowiekowej historii Iłownica związana była z różnymi rodami rycerskimi i szlacheckimi. Co ciekawe, począwszy do czasów nowożytnych Iłownicę zwykle posiadali przedstawiciele szlachty, mający duże znaczenie w Księstwie Cieszyńskim – Mleczkowie z Iłownicy, Rudzcy z Rudz na Rudzicy czy Celestowie. Ostatnimi właścicielami wioski był cesarski ród Habsburgów, który władał Iłownicą poprzez Komorę Cieszyńską. Stało się to po 1792, gdy Karol Celesta sprzedał Iłownicę Komorze.

Zależności feudalne w okresie średniowiecza

Fragment mapy Księstwa Oświęcimskiego i Zatorskiego z roku 1564 z zaznaczonymi też miejscowościami w granicach Księstwa cieszyńskiego, w tym także Iłownicą i Rudzicą, zbiory autora.

Księstwo cieszyńskie powstało pod koniec XIII wieku. Wcześniej jego obszar, zawsze związany ze Śląskiem, ulegał wpływom czeskich Przemyślidów, by około 990 roku stać się częścią państwa gnieźnieńskiego, które pod wodzą księcia Mieszka I prowadziło ekspansję terytorialną. Z roku 1155 pochodzi pierwsza wzmianka o Cieszynie, który już wtedy był określany mianem grodu kasztelańskiego. Do roku 1281/82 kasztelania cieszyńska dzieliła losy księstwa opolsko–raciborskiego. Gdy w tymże roku zmarł książę Władysław, doszło do podziału księstwa. Kasztelanię cieszyńską jako udzielne księstwo otrzymał jeden z czterech synów Władysława – książę Mieszko I cieszyński, dając zarazem początek cieszyńskiej linii Piastów. Przybył on do Cieszyna dopiero w 1290 roku i dołożył wielu starań, by zintensyfikować rozwój osadnictwa w swoim księstwie. W wyniku tej działalności w krótkim czasie powstało ponad 75 osad, a także rozwinęły się takie miasta jak Cieszyn, Frysztat, Bielsko, Skoczów i Jamnica.

Książę Mieszko I przybył do Cieszyna zapewne w towarzystwie wąskiego grona rycerstwa, które stanowiło jego najbliższe otoczenie. Rozwój osadnictwa, nieodłącznie związany z napływem nowych mieszkańców, rozszerzył tę grupę rycerzy, ale z pewnością w stopniu bardzo niewielkim. Pochodzili oni w znacznej mierze z obszaru byłego księstwa opolsko–raciborskiego lub z niedalekich Moraw. Historycy są zgodni, że rycerstwo, a w XIV i XV wieku wykształcona z niego szlachta była słabsza w stosunku do pozycji księcia czy szlachty czeskiej. Trzeba bowiem pamiętać, że z końcem XIII wieku starania o koronę polską podjął czeski król Wacław II. W wyniku podjętych przez niego działań, książęta górnośląscy (czyli także cieszyńscy) związali się z nim przymierzem. Książę cieszyński Mieszko uczynił to w roku 1291 w Ołomuńcu, a już jego syn, Kazimierz I, złożył hołd lenny kolejnemu królowi czeskiemu Janowi Luksemburskiemu dnia 18 lutego 1327 roku. Dopełnieniem uzależnienia księstwa od Królestwa Czech był akt inkorporacji Śląska ogłoszony przez króla czeskiego Karola IV w roku 1348.

Tym sposobem szlachta śląska stała się zarazem czeską, choć, jak wspomniano wyżej, znajdowała się na gorszej pozycji. Co godne uwagi, w połowie XIV wieku na terenie księstwa cieszyńskiego żyło „nie więcej niż 20 rodzin szlacheckich”, przy czym często dwie rodziny były w posiadaniu jednej wioski. Nie wiadomo, czy stan taki powstał jeszcze w czasie wielkiej akcji osadniczej, czy też nastąpił po śmierci księcia cieszyńskiego Mieszka I. Można domyślać się, że większość rycerzy czy późniejszych szlachciców miała pochodzenie sięgające przełomu XIII i XIV wieku, gdy wiele wiosek lokowano w księstwie cieszyńskim.

Iłownica również powstała w owym okresie. Zakładając, że została ona lokowana, można uznać, że grupa osadników ze zasadźcą na czele uzyskała od księcia Mieszka I przywilej na założenie osady w obszarze na północny–wschód od Skoczowa. Pozycja społeczna zasadźcy nie jest znana, gdyż źródło z początku XIV wieku o tym nie mówi. Dopiero w roku 1392 pojawia się pierwszy właściciel miejscowości. Był nim Janko z Iłownicy. Wystąpił on jako świadek na transakcji między „Nicklasem von Woyyczisdorfd i jego synem Nicklasem Peterem und Martin a Gochem von Ochab”. Poza tą informacją nic więcej o nim nie wiadomo. Kolejnym znanym właścicielem Iłownicy jest Mikołaj z Iłownicy. Znalazł się on wśród świadków na dokumencie pary książęcej Wacława i Ofki dla Jana Pohana i jego żony Doroty, z dnia 31 lipca 1434 roku, jaki został wystawiony w Cieszynie. Tak więc na przestrzeni ponad czterdziestu lat potwierdzeni zostali dwaj właściciele Iłownicy. I. Panic zalicza ich do grona szlachty księstwa cieszyńskiego, a w dodatku twierdzi, że Mikołaj był sukcesorem Jana. Panic, pisząc o tym szlachcicu, napomina, że uchwytny jest on w źródłach od lat 30 XV wieku, przy czym szczególnie często występował jako świadek dopiero po 1440 roku, w dodatku będąc wywyższonym do pozycji szlachty czeskiej. Roman Sękowski, znany genealog szlachty śląskiej, doszukuje się w nim korzeni Mikołaja z Dębowca w okolicach Raciborza oraz nadmienia, że w latach 1456 – 1464 miał on być starostą oświęcimskim, w latach 1464 – 1476 kasztelanem, a ponadto marszałkiem księstwa. Co ciekawe, pisze on również, że Mikołaj kupił Iłownicę w roku 1440. Stoi to w sprzeczności z powyższymi ustaleniami, jednakże komplikacji tej nie udało się wyjaśnić na podstawie dostępnych źródeł czy literatury.

Pozostając jeszcze w czasach średniowiecza, należy nadmienić o wydarzeniu z roku 1452. By lepiej zrozumieć znaczenie tej daty, należy się cofnąć do roku 1410. Wówczas zmarł jeden z najwybitniejszych książąt cieszyńskich – Przemysław I Noszak. Był władcą nie tylko księstwa cieszyńskiego, ale władał też „częścią księstwa głogowskiego, Strzelinem, Żorami, Lublińcem, Gorzowem i, po Janie II Oświęcimskim, księstwem oświęcimskim”. Po jego śmierci księstwo cieszyńskie i połowa księstwa głogowskiego stały się udziałem syna Bolesława; księstwo oświęcimskie przejął wnuk Przemysława Noszaka – Kazimierz. W księstwie cieszyńskim, po śmierci Bolesława I w roku 1431 władza przypadła czterem jego synom: Włodkowi, Przemysławowi II, Wacławowi I i Bolesławowi II. Co prawda do rozdrobnienia księstwa nie doszło, ale każdy z braci miał określone tereny, którymi władał. W roku 1452 między Wacławem I a Bolesławem II doszło do wymiany terenów. Z dwóch dokumentów datowanych na 2 lutego 1452 wynika, że Wacław, który miał siedzibę w Bytomiu (stąd określał się mianem księcia cieszyńsko–bytomskiego), zrzekł się Bielska i kilku wsi leżących na obszarze księstwa w zamian za Bytom i połowę ziemi bytomskiej, których z kolei zrzekał się książę Bolesław II. Uzyskał on Bielsko oraz takie miejscowości jak: Rudzica, Jasienica, Mazańcowice, Roztropice, Ligota, Grodziec i Iłownica, wtedy będącą prawdopodobnie jeszcze w posiadaniu Mikołaja z Dębowca. W roku 1477 miejscowości te, w raz z poddanymi, przejął książę Kazimierz II, równie wybitny władca, który rządził księstwem do roku 1528 roku.

Tomasz Mleczko z Iłownicy

XVI i XVII wiek to okres szczególny w dziejach ziemi cieszyńskiej. Z jednej bowiem strony był to czas zawirowań religijnych, reformacji luterańskiej i kontrreformacji, ścierania się ideologii wyznaniowych, o czym szerzej będzie mowa w rozdziale o życiu religijnym. Druga strona tego okresu to rozwój księstwa, zapoczątkowany jeszcze przez „średniowiecznych” władców: księcia Przemysława II i księcia Kazimierza II. Liczne nadania i przywileje rozwinęły gospodarkę, w tym hodowlę w ryb w dorzeczu Wisły i Iłownicy, w czym największe zasługi miał właśnie książę Kazimierz II. Władał on księstwem do swej śmierci w roku 1528. Dwa lata wcześniej został on poddanym dynastii habsburskiej, gdyż po śmierci króla Czech Ludwika II Jagiellończyka w bitwie pod Mohaczem Śląsk wraz z całą Koroną Czeską przeszedł we władanie Habsburgów. Po jego śmierci władzę w księstwie objęła księżna Anna, żona zmarłego księcia Wacława II, a także Jan z Pernsteinu, regent opiekujący się nieletnim księciem Wacławem III Adamem, wnukiem Kazimierza II. Dopiero w roku 1545 książę objął samodzielne rządy, otaczając się gronem bliskich sobie szlachciców.

Jednym z nich był zapewne Tomasz Mleczko z Iłownicy. Choć nazwisko to wiąże się z miejscowością dopiero w XVI wieku, ma jednak starszą metrykę. Mleczkowie byli znani już w średniowieczu. W XIII i XIV wieku można ich znaleźć we Wrocławiu i Koźlu. W Księstwie Cieszyńskim pojawili się prawdopodobnie z końcem XV wieku, gdy książę cieszyński Kazimierz II nadał wieś Mokra Mikołajowi Mleczce. Mleczkowie mieli być rodem jednego pnia i herbu z Czelami z Czechowic, a do rozdziału między nimi doszło w XV wieku. Nie wiadomo, kiedy dokładnie Mleczkowie weszli w posiadanie Iłownicy. Josef Pilnăček uważał, że jeszcze w 1539 roku Tomasz Mleczko był właścicielem Bielowicka. Stanisław Kropka stwierdził, że pierwszym właścicielem Iłownicy był Franciszek Mleczko, któremu wieś nadała księżna Anna. Nie udało się sprawdzić tej informacji, zwłaszcza że jedyny przedstawiciel Mleczków o tym imieniu to syn Tomasza, żyjący na przełomie XVI i XVII wieku, zaś księżna Anna zmarła w roku 1539. Nie można jednak wykluczyć, że ów Franciszek był bliskim krewnym Tomasza (ojcem lub bratem), który swemu synowi nadał takie samo imię. Kwestia ta jest oczywiście czystą hipotezą. Za najpewniejszego właściciela Iłownicy należy uważać Tomasza Mleczkę, który jako pan tej wioski zanotowany został w roku 1544. W tym miejscu warto pochylić się nad tym, w jakich warunkach nabył on Iłownicę. Podobnie jak to miało miejsce w przypadku jego sąsiada, Wacława Rudzkiego z Rudz, pana na Rudzicy, wszedł on w skład grupy zaufanych, najbliższych doradców młodego księcia Wacława III Adama, będących w opozycji do regenta Jana z Pernsteinu. Jak zauważa Idzi Panic, przełom w karierze Wacława Rudzkiego (ale i też Tomasza Mleczki) nastąpił w chwili, gdy młody książę Wacław III Adam przejął osobiste rządy w księstwie. Zapewne już wcześniej tworzył grupę lojalnych wobec siebie doradców, na czele z Wacławem Rudzkim, który został kanclerzem księstwa. „Nie można wykluczyć, że książę i jego kanclerz byli rówieśnikami, co mogło skutkować zażyłą przyjaźnią”. Tomasz Mleczko prawdopodobnie nie miał aż tak bliskich zażyłości z księciem, ale późniejsze świadczenia, jakie uzyskał, mogą wskazywać, że książę Wacław III Adam cenił swego poddanego z Iłownicy. Tomasz Mleczko pojawia się jako świadek na wielu dokumentach wystawianych przez kancelarię książęcą między 1550 a 1575 rokiem. Ostatni raz Tomasz Mleczko świadczył na dokumencie z 25 czerwca 1575 roku. Po tej dacie nie pojawia się on więcej w źródłach, nasuwa się zatem wniosek, że zmarł on w drugiej połowie 1575 roku. Na pewno najważniejszym dla niego wyróżnieniem była podróż do Legnicy, odbyta wspólnie z Wacławem Rudzkim. Byli oni członkami poselstwa do księżnej Katarzyny Sydonii, która w Legnicy leczyła się z ciężkiej choroby. Przy okazji wzięli udział w bliżej nieokreślonych rokowaniach.

Tomasz Mleczko zabiegał też o przywileje dla siebie i dla swoich majętności. W 1559 roku książę Wacław III Adam nadał dokument, w którym określił granice Iłownicy. Przylegały one od południa i wschodu do majętności Wacława Rudzkiego w Wielkiej Rudzicy i Landeku, na zachodzie do Pierśca, a na północy do lasu. Z 16 czerwca 1563 pochodzi dokument, na mocy którego wchodził on w dziedziczne posiadanie lasu rozciągającego się od posiadłości Wacława Rudzkiego (zapewne w Landeku, którego był on założycielem), w stronę Strumienia po potok „Pstrużi” (być może tożsamy z dzisiejszą rzeczką Bajerką) i w stronę Pierśca, gdzie swe majętności miał Andrzej Kecherle. Mleczko zyskiwał pełne prawa do lasu, które po jego śmierci przechodziły na potomstwo, zaś książę zastrzegł sobie prawo do urządzania łowów. Co ważne, przywilej ten był potwierdzeniem wcześniejszych nadań, poczynionych na rzecz Iłownicy przez księcia Kazimierza II. Niestety nie wiadomo, czy odnosiły się one do Mleczków czy do innego rodu szlacheckiego, od którego nabyli oni wioskę. W roku 1564 książę zezwolił Mleczce utrzymywać w Iłownicy młynarza. Ponowny przywilej został nadany przez księcia w dokumencie datowanym na 15 kwietnia 1566 roku. Wtedy Tomasz Mleczko uzyskał pozwolenie na utrzymywanie w Iłownicy kolejnych trzech rzemieślników: krojczego, szewca i kowala. Ten sam dokument zezwalał Mleczce organizować swobodny wypas bydła w lasach skoczowskich i strumieńskich, to znaczy już poza obszarem przyznanym mu w roku 1563. Wreszcie 22 czerwca 1566 roku książę Wacław, na wyraźne i usilne prośby Tomasza Mleczki, potwierdził mu własność Iłownicy wraz z ludźmi, dobytkiem, lasami i przywilejami. Książę potwierdził dziedziczność rodu Mleczków w Iłownicy, zezwalając na używanie tego nadania według ich uznania, zastrzegł jednak, by Mleczko i jego potomni lub dziedzice w dysponowaniu Iłownicą nie szkodzili księciu i jego ziemiom.

W powyższym zestawieniu wyraźnie zaznacza się dbałość Tomasza Mleczki o zapewnienie sobie i swoim dziedzicom pewnych praw do Iłownicy. Czy była to tylko przezorna i skrupulatna działalność dobrego gospodarza, któremu leżało na sercu dobro rodu? Czy może działał pod wpływem wydarzeń, które toczyły się wokół jego majętności? Być może Tomasz Mleczko obawiał się Wacława Rudzkiego, który nabywał coraz to nowe ziemie w okolicy, poparte książęcymi nadaniami – w roku 1558 uzyskał on prawa do Wielkiej Rudzicy, w dniu 8 maja 1564 roku pozyskał fragment lasu między Landekiem i Iłownicą wraz z pozwoleniem na zakładanie stawów przy rzece i wreszcie, między rokiem 1560 a 1566, nabył Małą Rudzicę. W tym miejscu warto nadmienić, że Tomasz Mleczko jeszcze w styczniu 1564 roku sprzedał Rudzkiemu spory fragment własnego lasu na pograniczu Iłownicy, Landeku i Rudzicy, aż po drogę do Strumienia. Być może we współczesnej wiosce jest to cały obszar stawów na wschód od ulicy Skoczowskiej (tzw. Borek), a także dzielnica Dół, leżąca przy Landeku. Tym sposobem Rudzki okrążył majętności Mleczki z trzech stron, mógł więc Mleczko mieć obawy co do dalszego swego trwania w Iłownicy. Pewne światło na stosunki między nim a Rudzkim rzuca informacja zawarta w dokumencie z roku 1563: okazuje się, że Mleczko starał się o wszystkie te nadania, bo spalił mu się dwór, a wraz z nim zapewne wszystkie wcześniejsze przywileje. Znamienne jest, że pół roku później sprzedał fragment Iłownicy. Zachodzi pytanie, czy ów pożar dworu był przypadkowy, czy też, w jakiś sposób, stał za tym Wacław Rudzki? Można wysnuć wniosek, że Rudzki wywierał naciski na to, by Mleczko odsprzedał mu część wioski, a gdy ten stawiał opór, Rudzki doprowadził do pożaru. Wobec swoistego argumentu „siły”, Tomasz Mleczko uległ i odsprzedał część wioski, a dwór przeniósł bardziej na zachód, jednocześnie starając się odnowić wcześniejsze nadania.

To jest oczywiście teoretyczne rozważanie, jedno z dwóch możliwych. Drugie zakłada problemy finansowe Mleczki. Po pożarze, który należałoby potraktować jako tragiczny przypadek, Mleczko musiał zbudować nowy dwór. Wiązało się to z pewnymi kosztami. Na te potrzeby sprzedał Rudzkiemu część Iłownicy. To mogło nie wystarczyć, bowiem w roku 1568 Tomasz Mleczko pożyczył 100 złotych od Jana Pidicha ze Strumienia. Jednakże i to musiało nie wystarczać lub Mleczko popadł w wielkie długi, gdyż 22 stycznia 1571 roku sprzedał pozostałą cześć Iłownicy Wacławowi Rudzkiemu. Rudzki przejął całą majętność ze wszystkimi dobrami i przywilejami.

Mimo że Tomasz Mleczko nie zdołał utrzymać Iłownicy (lub powstrzymać ekspansji Wacława Rudzkiego), udało mu się jednak zapewnić swemu potomstwu dobry start w dorosłym życiu. Był on żonaty z Ewą Wilczek z Dobrej Ziemi i Hulczyna. Doczekali się oni czterech synów (Franciszka, Fryderyka, Kacpra i Wacława) oraz dwóch córek (Doroty i Zuzanny). Fryderyk Mleczko przejął majątek w Simoradzu i pisał się jako „Fryderyk Mleczko z Iłownicy na Simoradzu”. Był on starostą tzw. Państwa Skoczowsko–Strumieńskiego, wydzielonego klucza dóbr książęcych, które powstało w latach 70 XVI wieku i trwało do końca tego wieku. Natomiast Franciszek Mleczko z początku swej kariery był związany z Bielskim Państwem Stanowym, w późniejszym zaś okresie został kanclerzem Księstwa Cieszyńskiego (jako taki w 1591, 1592 roku a ostatni raz na dokumencie z 13 listopada 1595 roku).

Wacław Rudzki i jego spadkobiercy

Był wiernym poddanym, być może nawet przyjacielem księcia Wacława III Adama, jego powiernikiem, prawą ręką, najbliższym doradcą, kanclerzem Księstwa Cieszyńskiego, a wziąwszy pod uwagę rozrzutne życie księcia i jego syna, prawdopodobnie był tym, który faktycznie zarządzał księstwem i ustrzegł je od całkowitego bankructwa. Wacław Rudzki z Rudz na Rudzicy, był bez wątpienia nietuzinkową postacią, którego działalność w dużej mierze wpłynęła na losy księstwa. Dlatego, choć bardzo krótko był właścicielem Iłownicy, koniecznym jest przedstawienie jego krótkiego życiorysu.

Ród Rudzkich prawdopodobnie wywodzi się z księstwa Oświęcimskiego i Zatorskiego. W ciągu XV wieku Rudzcy poprzez ziemię pszczyńską i bytomską dotarli na obszar Księstwa Cieszyńskiego. Tutaj uchwytni są dwaj Rudzcy – ojciec i syn – Erazm i Wacław Rudzcy z Rudz. Przełom w życiu Rudzkich nastąpił, gdy Erazm w roku 1526 zakupił zagrodę pod Cieszynem, a w roku 1540 wioskę Łąka. Jako ziemianie mogli zbliżyć się do dworu książęcego, co w ich przypadku było bardzo dosłowne. Jak zauważa I. Panic, Rudzcy musieli być bardzo blisko księcia, o czym już wspomniano, a co przełożyło się na ich szybki awans po objęciu przez księcia Wacława III Adama samodzielnych rządów. Erazm Rudzki został marszałkiem księstwa, a Wacław Rudzki kanclerzem. Ten od razu rozpoczął umacniać nie tylko swą pozycję na dworze książęcym, ale i budować wielki majątek, który u schyłku życia w roku 1578 lub następnym obejmował kilka wiosek, stawy i przywileje. Bez wątpienia najważniejszym nabytkiem i podstawą majątku była Rudzica. Jej częścią był w tym czasie Landek, wspomniany pierwszy raz w roku 1564, a który zapewne swe powstanie zawdzięcza właśnie Wacławowi Rudzkiemu. Szybko przejął też Wacław Rudzki niewielki przysiółek zwany Małą Rudzicą, a jak opisano wcześniej, do roku 1571 nabył całą Iłownicę.

Miał też Wacław Rudzki wielki wpływ na życie polityczne i religijne w księstwie, jak i w parafii rudzickiej. Jako kanclerz brał udział w powstaniu tzw. „Ordynacji Ziemskiej” czyli zbioru praw i porządków księstwa z roku 1573, a także, jako gorliwy luteranin, zaprowadził protestantyzm w parafii i wywarł wpływ na opracowanie „Porządku Kościelnego”, który od roku 1568 odgórnie regulował życie duchowe poddanych księcia Wacława III Adama.

Nie ulega wątpliwości, że gromadzenie majątku miało na celu zabezpieczenie przyszłości licznego potomstwa. Wacław Rudzki pojął za żonę Magdalenę Kloch. Mieli trzech synów: Kaspra, Erazma i Mikołaja, a także córkę Zofię. Na Rudzicy i Iłownicy pozostał początkowo Kasper wraz ze swoim synem Zygmuntem, ale w roku 1583 wioskę w posagu otrzymała Zofia, wychodząc za mąż za Michała Radockiego z Radoczy.

J. Pilnăcek uważał, że Radoccy pochodzili z okolic Wadowic, skąd przenieśli się w XVI wieku do Księstwa Cieszyńskiego. W drugiej połowie tego stulecia w źródłach uchwytny jest Michał Radocki z Radoczy, pan Kalembic. Po raz pierwszy pojawia się na dokumencie z 28 lipca 1568 roku. W tym samym roku został on określony w dokumencie dla księżnej Katarzyny jako „hofmistr vevodkyne Sidonie”, czyli rotmistrz. Podobnie wystąpił jako świadek w roku 1569. Brał również udział w rozwiązaniu sporu między Kacprem Czelo z Czechowic a Kacprem Borkiem z Roztropic. Poza tym świadczył jeszcze w roku 1571 i 1573. Jak już napisano, w roku 1583 wziął ślub z córką Wacława Rudzkiego, Zofią, przez co stał się właścicielem Iłownicy. Nic więcej poza tym nie wiadomo o Michale Radockim. Pojawia się dopiero na dokumencie sprzedaży wioski w roku 1600.

Byszyńscy z Byszyny

Michał Radocki sprzedał Iłownicę Wojciechowi Byszyńskiemu z Byszyny w roku 1600. Kim był nowy właściciel wioski? Większość źródeł ujawnia informację, iż ród Byszyńskich wywodził się z Mazowsza i pieczętował się herbem Prus III. Protoplastą Byszyńskich na Śląsku był Jakub, który walcząc w wojsku cesarskim przeciwko Turkom dosłużył się przydomka „Jakiel” lub „Jackel” (tego przydomka używali także kolejni potomkowie). Jego syn Jakub osiedlił się na Śląsku i poszedł w ślady ojca, zaciągając się pod sztandary cesarskie. Niestety w roku 1592 roku zginął w Chorwacji, osierocając synów Macieja, Wojciecha i Adama. W 1593 roku otrzymali oni z rąk cesarza Rudolfa II inkolat, czyli potwierdzenie szlachectwa. Maciej Byszyński wkrótce wyjechał do Rzeczpospolitej, zaś Wojciech i Adam pozostali w Księstwie Cieszyńskim.

Wojciech Byszyński wszedł w posiadanie Iłownicy na mocy umowy zawartej z Michałem Radockim 8 maja 1600 roku we dworze iłownickim, a którą potwierdził na prośbę Wojciecha książę cieszyński Adam Wacław. Szlachcic nabył wioskę za 8600 talarów, która to kwota miała być spłacona w ratach do 23 maja 1601 roku od dnia zawarcia umowy. Nabywca zyskał pełne prawa do całego majątku wraz ludźmi, inwentarzem, terytorium i przywilejami, aczkolwiek musiał zagwarantować Michałowi Radockiemu możliwość użytkowania dworu do momentu znalezienia nowego mieszkania. Były pan Iłownicy miał też prawo nająć ludzi do pomocy przy przeprowadzce, a także, na czas pobytu we dworze, korzystać ze wszystkich jego dóbr. Umowa została potwierdzona nie tylko przez księcia i świadków, ale też przez kancelarię królewską, co może wskazywać, że Wojciech Byszyński przywiązywał wielką wagę do prawnej strony transakcji. Warto dodać, że 15 czerwca 1639 roku umowa ta została potwierdzona przez cesarza Ferdynanda III.

Żoną Wojciecha Byszyńskiego była Jadwiga Krausowska z Krausowa, co wynika z dokumentu, który błędnie został datowany na 1592 rok. Z treści tego źródła wynika, że Wojciech Byszyński zapisał swej żonie tysiąc polskich złotych w zastawie połowy swojej wioski Iłownicy. W razie jego bezpotomnej śmierci żona miała prawo swobodnie, ale z rozwagą dysponować majątkiem, jak również wypłacać jego braciom, Maciejowi i Adamowi, po dwieście polskich złotych każdego roku. Błąd w datacji wynika z faktu, że oryginał nie jest datowany, a jego wydawca umieścił go w roku 1592, gdyż został umieszczony w metryce książęcej kancelarii pomiędzy aktami z tego roku.

Nowy nabywca Iłownicy nie poprzestał na kupnie wioski i gospodarowaniu na niej. Jak wynika z odpisów dawnych źródeł, w roku 1609 Wojciech Byszyński zakupił od Balcera Gertsmana Małą Rudzicę. W roku 1613 uzyskał potwierdzenie przywilejów na korzystanie z lasów leżących w granicach państwa skoczowsko–strumieńskiego od burmistrza Strumienia i radnych tegoż miasta. Po tym roku prawdopodobnie Wojciech Byszyński zmarł, gdyż w kolejnych źródłach pojawia się tylko jego brat Adam, a także syn Wojciecha i Jadwigi, Samuel. Być może tuż po śmierci ojca był on jeszcze niepełnoletni, wobec czego opiekę nad nim sprawował właśnie Adam, który w roku 1615 uzyskał kolejne już potwierdzenie na pobór drewna z lasów skoczowskich i strumieńskich, podobnie jak w roku 1619. Kolejne potwierdzenie tego przywileju pochodzi z roku 1628, a nadała je księżna Elżbieta Lukrecja. To dość intrygujące, że właściciele Iłownicy musieli ciągle uaktualniać pozwolenie na pobieranie drewna, zwłaszcza że chodziło tylko o 6 jodeł i 6 buków suchych i połamanych na opał.

Adam Byszyński zmarł prawdopodobnie w roku 1640 lub następnym, wobec czego Samuel pozostał sam na Iłownicy i Małej Rudzicy. Nie znane są szczegóły jego koligacji rodzinnych. Z całą pewnością miał on krewnych: Ludwikę i Jana Władysława. Ludwika wyszła za mąż za Kaspra Jugowicza, zaś Jan Władysław zmarł bezpotomnie (prawdopodobnie jako stary kawaler) w roku 1680.

Jugowiczowie i Celestowie

Kartusz herbowy nad wejściem do dworku Celestów w Iłownicy, zbiory autora.

Dotychczas niewiele było wiadomo o rodzie Jugowiczów, którzy przez krótki okres czasu byli właścicielami Iłownicy. Wywodzili się z Krakowa. Nie wiadomo, skąd pochodzili, można tylko domniemać, że rodzina ta miała związki z miejscowością Jugowice, które dziś są dzielnicą Krakowa, aczkolwiek nazwisko to było dość popularne także w rejonie łódzkim. Z roku 1605 pochodzi informacja, że w Krakowie zmarł Kazimierz Jugowicz. Jugowiczowie mieli w posiadaniu kamienicę w Krakowie, na ulicy Grodzkiej. Kolejny znany Jugowicz nosi imię Kasper. Prawdopodobnie w połowie lat dwudziestych XVII zawarł on związek małżeński z Ludwiką Byszyńską. Była to prawdopodobnie jego druga żona, gdyż wcześniej, 7 maja 1623 roku, zawarł związek małżeński w Krakowie z Zofią Fontanówną. Nie wiadomo, jakim sposobem znalazł się w Księstwie Cieszyńskim, ani kim byli jego rodzice. Faktem jest jednak, że z tego małżeństwa urodziły się dzieci: Zuzanna, Jakub i Sebastian.

Jakub i Sebastian zostali właścicielami Iłownicy po 1680 roku, gdy zmarł Jan Władysław Byszyński. Zuzanna natomiast wyszła za mąż za Kaspra Celestę (w źródłach też jako Cselesta). Fakt miał miejsce w roku 16 stycznia 1640 roku.

Kasper Celesta, podobnie jak Jugowiczowie, pochodził z Krakowa. Rodzina Celestów, korzeniami sięgająca Italii, przybyła do miasta nad Wisłą prawdopodobnie z ziemi łowickiej, a dokładniej z wioski Czatolin, ale nie ma co do tego pewności. W Krakowie była to rodzina bogatych kupców, jak i radców miejskich, co ciekawe nobilitowanych. Znani są dwaj bracia Celestowie – Wojciech i Jakub, którzy trudnili się handlem ołowiem, miedzią i śledziami, a także zasiadali w radzie miejskiej. Wojciecha w tych działaniach wspierał syn – Kasper, mający tytuł bakałarza, zdobyty na Akademii Krakowskiej. Bardzo możliwe, że Jugowiczowie i Celestowie znali się już w Krakowie, bo ci ostatni także mieli kamienicę na ulicy Grodzkiej. Być może dzięki temu doszło do ślubu między Kasprem a Zuzanną, który został poprzedzony stosownymi umowami w roku 1637. Po ślubie w roku 1640 małżonkowie prawdopodobnie od razu wrócili do Krakowa, gdzie Kasper Celesta jest uchwytny jako aktywny kupiec i radca miejski, a wreszcie i burmistrz Krakowa.

Jedynym znanym w historii dzieckiem tego małżeństwa jest Jan Kazimierz Celesta. Urodził się on zapewne w Krakowie, a sądząc po imionach, musiało to nastąpić po roku 1648, gdy odbyła się elekcja króla Jana II Kazimierza Wazy. Zapewne w czasach dzieciństwa przebywał wraz z rodzicami w Krakowie. Iłownicę odkupił od swych wujów – Sebastiana i Jakuba - po tym, jak przejęli ją w spadku po Janie Władysławie Byszyńskim. Rokowania co do takiego układu były prowadzone między Jugowiczami a Celestami już od 1673 roku, natomiast sfinalizowanie umowy nastąpiło w roku 1686, potwierdził zaś ją cesarz Leopold dokumentami z 20 września 1687 i 25 lutego 1689 roku. Jan Kazimierz Celesta zyskał pełne prawa do Iłownicy, jej mieszkańców, lasów, pól, łąk, stawów, potoków, jak również mógł w pełni korzystać z przywilejów, które uzyskali dla majętności w Iłownicy jej wszyscy poprzedni właściciele.

Jan Kazimierz Celesta zaczął systematycznie powiększać majątek a także utrwalać swoją pozycję wśród cieszyńskiej szlachty. Zapewne duże znaczenie miało to, że był gorliwym katolikiem i wspierał księży katolickich, którzy na ziemi cieszyńskiej prowadzili akcję kontrreformacji. W roku 1704 zakupił Kisielów, który pozostał w rodzinie Celestów aż do roku 1792. W roku 1705 uzyskał przywilej wyszynku piwa w Iłownicy, a także obronił swe prawa do wypasu bydła w lasach skoczowskich i strumieńskich, co odbyło się w tle sporów barona Błudowskiego z Komorą Cieszyńską. Starał się też podtrzymywać gospodarkę rybną, co jednak wobec zniszczeń po wojnie trzydziestoletniej było wysoce utrudnione.

Żoną Jana Kazimierza Celesty była Anna Eleonora von Elsinger und der Lohe. Małżeństwo doczekało się dwóch synów (Jana Rudolfa i Karola Wacława) oraz córki (Anny Eleonory). Jan Rudolf odkupił 28 września 1710 roku Kisielów od swoich rodziców, później jeszcze nabywając Gołkowice. W roku 1723 odsprzedał jednak Kisielów swojemu bratu. Ożenił się z Joanną Alojzą de Suenne. Mieli syna Rudolfa Ignacego, który w roku 1767 został przez cesarzową Marię Teresę, w uznaniu zasług, podniesiony do stanu baronowskiego, zaś w latach 1751 – 1782 pełnił urząd starszego krajowego w Księstwie Cieszyńskim. Zmarł w roku 1789, zaś jego jedyny syn z małżeństwa z Anną Barbarą Bess z Chrostiny, Filip Józef zmarł bezdzietnie w roku 1806. Na nim zakończyły się dzieje rodu Celestów.

Karol Wacław Celesta pozostał na Iłownicy, a od 1723 roku także na Kisielowie. Po śmierci pierwszej żony, Franciszki z domu Ruseckiej, zawarł związek z Karoliną Franciszką Marklowską. Był jedną z najważniejszych osobistości w Księstwie Cieszyńskim, w latach 1742–1744 piastując urząd starszego krajowego, a w czasie II wojny śląskiej jawnie opowiadał się po stronie cesarzowej Marii Teresy, za co okupujący Cieszyn Prusacy więzili go jako zakładnika. W dowód wdzięczności za wierność cesarzowa podniosła go w roku 1748 do godności barona. Jako gorliwy katolik był protektorem solidacji jezuickiej w Cieszynie. Zmarł w roku 1754, przeżywszy swoją żonę o rok.

Małżeństwo to miało syna Karola Franciszka, który urodził się w roku 1730. Także i on zasiadał na najwyższych urzędach księstwa, począwszy od 1774 roku. Od 1792 roku był starostą ziemskim i prezydentem sądu ziemskiego Księstwa Cieszyńskiego. W roku 1764 ożenił się z baronówną Marią Gabrielą Skarbeńską. Późny wiek ożenku (miał wtedy 34 lata) może wskazywać na to, że wcześniej brał udział w wojnie siedmioletniej, a dopiero po jej zakończeniu w roku 1763 mógł pomyśleć o założeniu własnej rodziny. Zajął się też nabywaniem innych włości, bowiem poza Iłownicą i Kisielowem miał też dobra w Ropicy, Trzyńcu i Kocobędzu. Być może z uwagi na to, że nie doczekał się męskiego potomka sprzedał 1 czerwca 1793 roku, za cenę 120 tysięcy florenów Iłownicę i Kisielów Komorze Cieszyńskiej, która zajmowała się zarządzaniem dobrami lennymi i kameralnymi Habsburgów, w tym wypadku arcyksięcia Alberta i arcyksiężnej Marii Krystyny.

Ostatniego właściciela z rodu Celestów można postrzegać jako szlachcica dbającego o swe majętności, kościół, którego był kolatorem (czyli opiekunem), a także wrażliwego na ubóstwo ludzi. Nie ma wątpliwości, że bez jego wpływów, znajomości i sprawowanych urzędów, a także pieniędzy, nie udałoby się księdzu Janowi Schwechelce, proboszczowi w Rudzicy, wystawić nowego, pięknego kościoła, który służy wiernym po dziś dzień. Budową świątyni Karol Franciszek Celesta był bardzo zainteresowany, co odzwierciedlają dostępne dziś źródła. Wynikało to zapewne z jego pobożności, gdyż przy swoim dworku w Iłownicy miał dobudowaną niewielką kaplicę, do której nawet zamówił w Opawie dzwonek, odlany przez tamtejszego odlewnika Franciszka Strauke za prawie 40 florenów. Ponadto warto wspomnieć, że w Iłownicy począwszy od 1776 roku rezydował, jako stały kapelan, członek konwentu dominikanów. Co zaś tyczy się hojności Celesty, najbardziej znanym w historii Śląska Cieszyńskiego dziełem tego barona jest założenie konwiktu dla dzieci ubogiej szlachty, które uczyły się w cieszyńskim gimnazjum, na co przeznaczył 80 tysięcy florenów z kwoty za sprzedaż Iłownicy i Kisielowa. Pozostałą część przeznaczono po jego śmierci na spłatę długów, jak również tzw. legaty, czyli darowizny dla wybranych osób. Najbardziej znamienną, choć nie największą, była darowizna dla 17 najbiedniejszych mieszkańców Iłownicy, jaką rozdysponowano w listopadzie 1796 roku. Warto zwrócić uwagę, że stało się to trzy lata po sprzedaży Iłownicy, co można uznać za potwierdzenie jakichś emocjonalnych związków z dawnymi poddanymi.

Kończąc rozważania o Celestach warto jeszcze pochylić się nad kartuszem herbowym, jaki do niedawna znajdował się nad wejściem do dworku w Iłownicy. Autor tej pracy od dawna starał się rozwikłać zagadkę tego kartusza. Jak można zauważyć na załączonej fotografii, tarcza herbowa podzielona jest pionowo na pół. Na jednej połowie znajdują się trzy gwiazdy, na drugiej zaś żółw. Nie ulegało wątpliwości, że gwiazdy przedstawiają herb Celestów. Natomiast zagadką był żółw. Dopiero zapoznanie się z drzewem genealogicznym Celestów dało odpowiedź, bowiem okazało się, że żółw był w herbie rodziny von Elsinger und der Löhe, z której pochodziła żona Jana Kazimierza Celesty, Anna Eleonora. Błędem w poszukiwaniach było założenie, że kartusz jest jednoznaczny z herbem jakiegoś rodu. Tymczasem kartusz był zapewne swego rodzaju wyrazem uznania dla zawartego przez Celestów małżeństwa: Jan Kazimierz wzniósł dla siebie i swej małżonki pięknie położony dworek (który został oddany do użytku w 1690 roku, sądząc po dacie), nad wejściem zaś umieścił dwa herby, jeden swój, a drugi swojej małżonki, skomponowane tak, by wyobrażały jeden herb.

Można zwrócić uwagę na jeszcze jedną ciekawostkę. Oto bowiem zawiłości powiązań rodów szlacheckich sprawiły, że w żyłach Celestów popłynęła krew Mleczków, pierwszych znanych właścicieli Iłownicy. Stało się to za sprawą Karoliny Franciszki Marklowskiej, której prababcia od strony ojca była z rodu Mleczków z Iłownicy.

Habsburgowie

W imieniu arcyksięcia Alberta Sasko – Cieszyńskiego i arcyksiężnej Marii Krystyny dobrami na obszarze Księstwa Cieszyńskiego zarządzała Komora Cieszyńska. W drugiej połowie XVIII majątki Komory stanowiły prawie 40 % ziemi cieszyńskiej. Komora zarządzała bezpośrednio dobrami Habsburgów, którzy po śmierci księżnej Elżbiety Lukrecji w 1653 roku przejęli Księstwo i włości książęce na własność. Arcyksiążę Albert wszedł w posiadanie księstwa przez małżeństwo z cesarską córką, która wniosła je jako wiano. Po jej śmierci w roku 1798 został jedynym władcą księstwa, który znacząco poszerzył swe włości, skupując majątki od zubożałej szlachty. Nie miał własnego potomka, więc po śmierci arcyksięcia w roku 1822 księstwo przejął jego przybrany syn – arcyksiążę Karol Ludwik Habsburg. W roku 1847 jego następcą został arcyksiążę Albrecht Fryderyk Habsburg, który władał księstwem do roku 1895, przyczyniając się wybitnie jego rozwojowi. Ostatnim władcą księstwa był arcyksiążę Fryderyk Habsburg (urodzony w roku 1856), który przejął władztwo w 1895, a z upadkiem monarchii austro–węgierskiej utracił je w roku 1918 na rzecz Odrodzonego Państwa Polskiego.

Bibliografia

Archiwalia

1. Archiwum Państwowe w Katowicach, Oddział w Cieszynie, Akta miasta Strumienia.
2. Archiwum Państwowe w Katowicach, ekspozytura w Cieszynie, Komora Cieszyńska.
3. Archiwum Państwowe w Katowicach, ekspozytura w Cieszynie, Zbiór Dokumentów Pergaminowych i Papierowych.
4. Książnica Cieszyńska, Archiwum Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego.
5. Książnica Cieszyńska, Zbiór rękopisów Księdza Leopolda Szersznika.
6. Muzeum Śląska Cieszyńskiego, Archiwum Familiae Saint – Genois.

Źródła drukowane

1. Acta visitationis Episcopatus Vratislaviensis, Ab Anno 1717, Decanati tessinensis, freystendiensis, friderecensis, vladislaviensis et bilicensis, ed. Idzi Panic. Acta Historia Silesia Superioris, t. I, Cieszyn 1994.
2. Catalogus Cleri Dioecesis Wratislaviensis Complecteus Ecclesiam Cathedralem Et Ecclesias Collegiatas In Silesia, Ac In Cura Animarum Exsistentes Presbyteros, Quibus Additi Abbates, & Abbatissae, Et Alii #Superioses Regulares Coeuebiorum &Monasteriorum Utriusque sexus…, Breslau 1766.
3. Der Adel der böhmischen Kronländer: Ein Verzeichniss derjenigen Wappenbriefe und Adelsdi-plome, Welfe In den bömischen Saalbüchern des Adelsarchives im K. K. Ministerium des Innern In Wien ei getragen sind, Prag 1900.
4. Des Heil. Röm. Reichs Genealogisch – Historisches Adels – Lexikon, Leipzig 1737.
5. Dyplomatariusz Skoczowski. Kodeks dyplomatyczny miasta Skoczowa, Ed.Idzi Panic, Acta Historia Silesia Superioris, t. V, Cieszyn 1998.
6. Genealogisches Handbuch erloschener böhmischer Herrenstandsfamilien: Ergünzung band, Oldenburg 1990, b.s.
7. Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis, wyd. H.Margraft, J.W. Schulte, Codex Diplomaticus Silesiae, vol. XIV, Breslau 1889.
8. Liber generationis plebenaorum („Liber chamorum”), wyd. Włodzimierz Dworzaczek, Julian Bartyś, Zbigniew Kuchowicz, t.2, Wrocław 1963.
9. Listinář Těšínska. Codex Diplomaticus Tessinensis, ed. E. Němec, Český Těšín 1955,
10. Němec Emerich, Katalog listin k dějinami Těšínska z okresniho archivu v Karvinne 1377 – 1804, Český Těšín 1959.
11. Ordynacja Ziemska Cieszyńska. Zbiór praw i porządków ziemskich księstwa cieszyńskiego, Ed. I d z i P a n i c, Acta Historia Silesia Superioris, t. VIII, Cieszyn 2001.
12. Österreichisches Adels – Lexikon, Wien 1822.
13. Sinnapius Johnnes, Des schlesieschen Adels anderer Thiel oder Fortsetzung schle-sischer Curiositäten, dominnen die gräfhichen, Freyherrlichen und adelichen Geschlechter, so wohl Schlesicher extraction als auch die aus andern Königreichen und Ländern in Schlesin kmmen In völligen Abrisse dargestellen werden. Nabst einer nöthigen vorrede und Register, Leipzig und Breslau 1728.
14. Sygański Jan ks., Z dawnych metryk kościoła Maryackiego w Krakowie, Lwów 1911.
15. Szernik Leopold Jan, Materiały genealogiczno – heraldyczne do dziejów szlachty księstwa cieszyńskiego, wyd. W. Gojniczek, Cieszyn 2004.
16. Wappen – Almanach der Königlich Bayerischen Haus – Ritter – Ordens vom Heiligen Michel, München 1836.

Literatura naukowa

1. Anton Peter, Teschen: ein historiach – topographaisches Bild, [w:] Fest-Program der K. K. Lehrerbildungs-Anstalt in Teschen, Ed. Peter Anton, Teschen 1873.
2. Bieniarzówna Janina, Mieszczaństwo krakowskie XVII wieku, Kraków 1969.
3. Chorąży Bogusław, Kuś Wiesław, Najstarsze dzieje Śląska Cieszyńskiego (Od paleolitu do średniowiecza), [w:] Śląsk Cieszyński, red. Władysław Sosna, Cieszyn 2001.
4. Follpreht Kamila, Rejestr gospód w Krakowie z lat 1632 i 1649, Kraków 2005.
5. Franek Józef, Dzieje placówki jezuickiej w Cieszynie w okresie kontrreformacji: praca doktorska, Cieszyn 1939, s. 300, maszynopis w Książnicy Cieszyńskiej.
6. Genealogisches Handbuch erloschener böhmischer Herrenstandsfamilien, Ed. Roman Freiherr von Proháska, Neustadt 1973.
7. Genealogisches Handbuch erloschener böhmischer Herrenstandsfamilien: Ergünzung band, Monachium 1990.
8. Głębocki Józef Teodor, Napad Karola Gustawa Szwedzkiego na Polskę za Jana Kazimierza w latach 1655 – 1656 – 1657, Kraków 1861.
9. Goniczek Wacław, Barkalowie z Małej Rudzicy. Losy ubogiej rodziny szlacheckiej z księstwa cieszyńskiego w XVI i XVII wieku, „Zaranie Śląskie”, t. LVIII, nr 3-4.
10. Gojniczek Wacław, Szlachta Księstwa Cieszyńskiego: Tajemnice warsztatu genealoga i heraldyka, Cieszyn 2004.
11. Gojniczek Wacław, Tschammerowie z Iskrzyczyna w drugiej połowie XV wieku i w XVI wieku, „Familia Silesiae”, t. II, Cieszyn 1997.
12. Golec Józef, Bojda Stefania, Słownik biograficzny Ziemi Cieszyńskiej, t. I, Cieszyn 1993.
13. Kowalski Waldemar, The great Immigration: Scots In Cracow and Little Poland, circa 1500 – 1660, Leiden – Boston 2015.
14. Kropka Piotr, Rudzica. Dzieje wioski i parafii od założenia do czasów współczesnych, Rudzica 2013.
15. Molenda Danuta, Polski ołów na rynkach Europy Środkowej w XIII – XVII wieku, Warszawa 2001.
16. Molenda Danuta, Rachunki krakowskiej wagi wielkiej jako źródło do dziejów handlu ołowiem i glejtą w Polsce w XVII wieku, [w:] Przegląd Historyczny, t. 90, z. 4, 1999.
17. Müller Karel, Erbovní galerie těšinké šlehty, Český Těšín 2008.
18. Noga Zdzisław, Ratusz – archiwum pamięci, [w:] Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych, t. LXXIV, Kraków 2014.
19. Noga Zdzisław, Urzędnicy miejscy Krakowa, cz. II: 1500 – 1794, Kraków 2008.
20. Pilnáček Josef, Rody stareho Slezska, t. I, Brno 1991.
21. Pilnáček Josef, Rody stareho Slezska, t. III, Brno 1991.
22. Pilnáček Josef, Rody stareho Slezska, t. IV, Brno 1991.
23. Panic Idzi, Historia osadnictwa w księstwie opolskim we wczesnym średniowieczu, Katowice 1992.
24. Panic Idzi, Książę Przemysław Noszak (*1332/1336 – 1410). Biografia polityczna, Cieszyn 1972.
25. Panic Idzi, Księstwo Cieszyńskie w średniowieczu. Studium z dziejów politycznych i społecznych, Cieszyn 1988.
26. Panic Idzi, Mikołaj Peter czy Mikołaj Ritter z Dębowca. Z badań nad rycerstwem i szlachtą w księstwie cieszyńskim we wczesnym średniowieczu, „Pamiętnik Cieszyński”, t. XIV, Cieszyn 1999.
27. Panic Idzi, Problem stratyfikacji szlachty w księstwie cieszyńskim w XV wieku w świetle źródeł kancelaryjnych, „Przegląd Historyczny”, nr 85, 1994.
28. Panic Idzi, Z badań nad karierą rodziny Rudzkich w księstwie cieszyńskim w czasach piastowskich, Wieki Stare i Nowe, red. I. Panic, W. Wanatowicz, t. IV, Katowice 2005.
29. Panic Idzi, Ziemia Cieszyńska w czasach piastowskich, [w:] Śląsk Cieszyński, red. Władysław Sosna, Cieszyn 2001
30. Paszenda Jerzy, Kościół św. Barbary w Krakowie z domem zakonnym księży Joanitów. Historia i architektura, Kraków – Wrocław 1985.
31. Polski Słownik Biograficzny, t. IV, red. Władysław Konopczyński, Kraków 1938.
32. Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. II, Warszawa 1905.
33. Roik Jadwiga, makowski Mariusz, Sada rodu Saint-Genois d’Anneaucourt – panów na Jaworzu, Jaworze 2011.
34. Rożek Michał, Mecenat artystyczny mieszczaństwa krakowskiego w XVII wieku, Kraków 1977.
35. Sadowski Tomasz, Książęta opolscy i ich państwo, Wrocław 2001.
36. Sękowski Roman , Herbarz szlachty śląskiej, t. I, II i V, Katowice 2005.
37. Sikora Ludwik, Szwedzi i Siedmiogordzianie w Krakowie, Kraków 1908.
38. Spyra Janusz, Śląsk Cieszyński w okresie 1653 – 1848, [w:] Dzieje Śląska Cieszyńskiego od zarania do czasów współczesnych, t. IV, red. Idzi Panic, Cieszyn 2012.
39. Śląsk Cieszyński w początkach czasów nowożytnych (1528 – 1653), red. Idzi Panic, Cieszyn 2011.
40. Zientara Bnedykt, Społeczeństwo polskie XIII – XV wieku, [w:] Społeczeństwo polskie od X do XIX wieku, red. I. Ihnatowicz, Warszawa 1988.
41. Żerlik Rościsław, Dzieje Śląska do 1526 roku, [w:] Historia Śląska, red. Marek Czapliński, Wrocław 2002.