Zlewnia Przemszy: Różnice pomiędzy wersjami

Z IBR wiki
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
WizualnieWikikod
Nie podano opisu zmian
Nie podano opisu zmian
Linia 28: Linia 28:


===Stany wody i przepływy===
===Stany wody i przepływy===
Cieki w dorzeczu Przemszy są odmienne pod względem zasobności w wodę, co skutkuje zróżnicowaniem stanów wody i przepływów (tab.1). Wynikają one ze zmienności warunków przyrodniczych oraz uwarunkowań antropogenicznych.
Średnie roczne stany wody wahają się w zakresie od kilkudziesięciu centymetrów do około 250 cm, przy czym amplitudy wahań stanów wody w wieloleciu kształtują się od około 100 cm do około 220 cm.
Średnie roczne przepływy w rzekach dorzecza Przemszy wynoszą maksymalnie około 20 m3/s w dolnej części dorzecza, a najniższe są w obszarach źródłowych. Zasadniczo wzrastają one wraz z biegiem cieków od źródeł do ujścia, co jest konsekwencją przyjmowania przez nie licznych dopływów, a także antropogenizacji stosunków wodnych. Antropogeniczne zmiany stosunków wodnych polegają nie tylko na zmianach układu sieci hydrograficznej oraz jakości wód ale objawiają się udziałem w odpływie wód pochodzących z drenażu górniczego w zlewni, ścieków (bytowych, przemysłowych i komunalnych), a nawet wód pochodzących spoza zlewni. Zwiększają one wydatnie stany wody i przepływy cieków w dorzeczu Przemszy (zwłaszcza w dolnej jego części)
===Stan jakościowy wód===
Pierwotny stan jakościowy wód w dorzeczu Przemszy uległ daleko idącym zmianom z powodu naturalnych i antropogenicznych zmian warunków środowiska przyrodniczego. Konsekwencją zróżnicowania jakościowego wód powierzchniowych jest zatem występowanie warunków hydrochemicznych określanych mianem od quasi-naturalnych z wodami umownie czystymi, po silnie zanieczyszczone wody nie odpowiadające standardom jakościowym wód powierzchniowych<ref>Rzętała M., Machowski R., Dorzecze Wisły. Encyklopedia Województwa Śląskiego. T. 2 (2015), http://ibrbs.pl/mediawiki/index.php/Dorzecze¬¬¬_Wisly</ref>. Wody umownie dobrej jakości występują w źródłowych odcinkach Czarnej i Białej Przemszy oraz ich niektórych dopływów (np. Brynicy, Trzebyczki) lub całych zlewni dopływów (np. Centurii). Zazwyczaj są to wody rzek bazujących na krasowym zasilaniu lub drenażu niezanieczyszczonych wód podziemnych z utworów polodowcowych. Pod względem jakościowym kontrastują z nimi wody cieków odwadniających treny uprzemysłowione (np. Bobrek z Rakówką), zurbanizowane (np. Pogoria w dolnym biegu) lub tereny miejsko-przemysłowe (np. Brynica w dolnym biegu, Rawa, Przemsza), w których obecne są praktycznie wszystkie rodzaje zanieczyszczeń. Na terenach rolniczych w dorzeczu Przemszy stwierdza się podwyższoną zawartość substancji biogennych skutkujących rozwojem procesów eutrofizacyjnych (np. zlewnia Brynicy po zbiornik Kozłowa Góra, zlewania Czarnej Przemszy po zbiornik Przeczyce). Przede wszystkim stan jakościowy wód pozostaje pod wpływem przekształceń warunkowanych rozwojem rolnictwa (głównie w górnej części dorzecza) oraz przemysłu i urbanizacji (głównie w środkowej i dolnej cześć dorzecza), a także zanieczyszczeń generowanych na całym obszarze przez środki transportu.
Użytkowanie terenu i wód powierzchniowych w dorzeczu Przemszy jest przyczyną stanu jakościowego środowiska wodnego odbiegającego od tła geochemicznego. Klasyfikacja jakości wód powierzchniowych prowadzona w punktach pomiarowo-kontrolnych dorzecza Przemszy przez [[Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach]] 2012 roku, wskazuje na występowanie stanu ekologicznego wód od dobrego, przez umiarkowany i słaby do złego, a w przypadku stanu chemicznego wód ocena ta jest określona mianem poniżej stanu dobrego.
==Wody podziemne==
Dorzecze Przemszy w granicach województwa śląskiego należy do dwóch jednostek hydrogeologicznych śląsko-krakowskiego regionu hydrogeologicznego z [[subregion|subregionem]] triasu śląskiego (część północna i północno-wschodnia) oraz subregionem górnośląskim (część południowa i południowo-zachodnia)<ref>Paczyński B. (red.), Atlas hydrogeologiczny Polski, 1:500000. Część 1. Systemy zwykłych wód podziemnych. PIG, Warszawa 1993; Paczyński B. (red.), Atlas hydrogeologiczny Polski, 1:500000. Część 2. Zasoby, jakość i ochrona zwykłych wód podziemnych. PIG, Warszawa 1995</ref>. Występowanie wód podziemnych w dorzeczu Przemszy (w granicach województwa śląskiego) należy utożsamiać głównie z utworami: czwartorzędu, triasu i karbonu, a podrzędne znaczenie mają formacje innych okresów geologicznych. Z powodu niejednolitych uwarunkowań występowania wód podziemnych, ich zasoby ilościowe i jakościowe charakteryzuje duże zróżnicowanie przestrzenne i wertykalne. Także z powodu antropopresji część wód podziemnych uległa zmianom ilościowo-jakościowym. Dotyczy to zwłaszcza wód podziemnych na obszarze [[Górnośląskie Zagłębie Węglowe|Górnośląskiego Zagłębia Węglowego]]<ref>Różkowski A., Środowisko hydrogeochemiczne karbonu produktywnego Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Wydawnictwo UŚ, Katowice 2004. s. 1-174</ref> oraz tzw. triasu śląsko-krakowskiego<ref>Kowalczyk A., Formowanie się zasobów wód podziemnych w utworach węglanowych triasu śląsko-krakowskiego w warunkach antropopresji. Wydawnictwo UŚ, Katowice 2003. s. 1-196</ref>, a także nadległych w stosunku do nich osadów czwartorzędowych<ref>Mapa chemizmu i jakości zwykłych wód podziemnych Górnośląskiego Zagłębia Węglowego i jego obrzeżenia, 1:100000, red. A. Różkowski, A. Chmura A., Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 1996; Mapa ognisk zanieczyszczeń wód podziemnych Górnośląskiego Zagłębia Węglowego i jego obrzeżenia, 1:100000, red. A. Różkowski, A. Siemiński, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 1995</ref>.

Wersja z 09:18, 25 paź 2016

Autor: Mariusz Rzętała


Przemsza jest lewostronnym dopływem Wisły, do której uchodzi w okolicach Oświęcimia. Przemsza powstaje z połączenia Czarnej Przemszy i Białej Przemszy w 23,8 km jej biegu i odwadnia zlewnię o powierzchni 2125,5 km2 (środkowo-wschodnią część województwa śląskiego i zachodni skrawek województwa małopolskiego)[1]. Pod względem fizycznogeograficznym Przemsza drenuje częściowo obszar Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej,Wyżyny Śląskiej oraz w niewielkiej części Kotliny Oświęcimskiej. W granicach województwa śląskiego znajduje się ok. 1500 km2 dorzecza Przemszy tj. ok. 70,5% jego powierzchni całkowitej.

W kształtowaniu stosunków wodnych w dorzeczu Przemszy największą rolę odegrała przeszłość geologiczno-geomorfologiczna obszaru[2]. Warunki wodne dorzecza Przemszy kształtowały się w czasie wielu tysięcy lat, ale w sposób szczególny zaznaczył się okres ostatnich kilku wieków, w którym nastąpiły zmiany antropogeniczne wód powierzchniowych i podziemnych. Występowanie wód powierzchniowych i podziemnych w dorzeczu Przemszy warunkują utwory czwartorzędowe i starsze m.in. jurajskie, triasowe, karbońskie, permskie. Warunki wodne dorzecza Przemszy zależą także od zasilania opadami atmosferycznymi oraz strat spowodowanych parowaniem. Te naturalne uwarunkowania w ostatnich wiekach, a zwłaszcza ostatnich kilkudziesięciu latach, uległy zaburzeniu z powodu antropopresji , której przejawem są: regulacja rzek, budowa zbiorników wodnych, przerzuty wody, zmiany jakości wód, itp.

Wody powierzchniowe

Układ sieci rzecznej

Przemsza powstaje z połączenia Czarnej i Białej Przemszy na pograniczu Sosnowca i Mysłowic (rys. 1). Ciekiem źródłowym Przemszy jest Czarna Przemsza – rzeka ze źródłami na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej przepływająca w biegu środkowym i dolnym przez Wyżynę Śląską, której ważniejszymi dopływami są lewostronne: Mitręga, Trzebyczka, Pogoria i prawostronne: Pagor, Brynica, Bolina. Biała Przemsza wypływa na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, w biegu środkowym i dolnym przepływa przez Wyżynę Śląską, a ważniejszymi ciekami zasilającymi tę rzekę są prawobrzeżne: Centuria, Strumień Błędowski i Bobrek oraz lewobrzeżne: Biała, Sztoła i Kozi Bród.

Czarna Przemsza o długości 87,6 km, posiada dorzecze o powierzchni 1045,5 km2 i jest uważana za ciek źródłowy Przemszy[3]. Źródła Czarnej Przemszy biją na zboczu doliny rozcinającej kuestę w Bzowie[4] na wysokości 437 m n.p.m.[5]. Początkowo odwadnia zlewnię o deniwelacjach 80-120 metrów, później płynie wykształconą doliną o wysokości zboczy 15-20 metrów, w okolicach zbiornika Przeczyce wpływa na obszar zbudowany z utworów triasowych i dalej na tereny występowania piaszczystych osadów zalegających na osadach triasowych i karbońskich[6]. Kierunki przepływu rzeki w górnym biegu nawiązują do przebiegu wschód-zachód i północ-południe od okolic zbiornika Przeczyce do połączenia z Białą Przemszą w okolicach Sosnowca i Mysłowic (fot. 1). Ważniejszymi dopływami Czarnej Przemszy są: Mitręga, Trzebyczka, Pogoria, Brynica. Na Czarnej Przemszy poniżej Siewierza w 1964 roku oddano do użytku sztuczne jezioro z zaporą w miejscowości Przeczyce (tj. w 53,6 km biegu rzeki), którego powierzchnia i pojemność maksymalna wynosi odpowiednio ok. 5 km2 i 20,7 hm3[7]. Inny, znacznie większy zbiornik antropogeniczny o pojemności ok. 51 hm3, znajduje się dolnej części dorzecza Czarnej Przemszy wzdłuż jej lewego brzegu od okolic Wojkowic Kościelnych po Dąbrowę Górniczą – został utworzy w wyrobisku piasku podsadzkowego w 2005 roku i jest nazywany zbiornikiem Kuźnica Warężyńska (zwyczajowo Pogorią IV).

Mitręga to ciek ze źródłami położonymi w obniżeniu pośród jurajskich wzniesień w okolicach Rokitna Szlacheckiego i Niegowonic, który odwadnia zlewnię o powierzchni ok. 80 km2 i uchodzi do zbiornika Przeczyce. Zlewnia o wysokości bezwzględnej do 430 m n.p.m. i deniwelacjach 80-90 metrów jest zalesiona i użytkowana rolniczo[8]. Trzebyczka jest lewobrzeżnym dopływem Czarnej Przemszy uchodzącym do niej – po uregulowaniu i przełożeniu koryta w dolnym biegu[9]. – w okolicach Wojkowic Kościelnych. Powierzchnia zlewni Trzebyczki wynosi około 41 km2. W górnym biegu Trzebyczka ma charakter okresowy z powodu drenażu wód powierzchniowych przez ujęcia wód podziemnych, a stały odpływ tego cieku zapewniają wydajne wywierzyska korytowe i przykorytowe w okolicach Ząbkowic, gdzie występują także mokradła i małe zbiorniki wodne[10].

Również lewobrzeżnym dopływem Czarnej Przemszy jest Pogoria – ciek o długości około 10 km, który wypływa z niewielkich sztucznych zbiorników wodnych na terenach przemysłowych w Dąbrowie Górniczej [11]. Zlewnia Pogorii ma powierzchnię 42,7 km2. W środkowej części zlewni Pogoria przepływa przez trzy poeksploatacyjne zbiorniki wodne. Są to kaskadowo rozmieszczone jeziora poeksploatacyjne: Pogoria III (208 ha, 12 hm3), Pogoria I (75 ha), Pogoria II (26 ha). Na terenie zlewni Pogorii znajduje się również zbiornik Łosień o typowo przemysłowym znaczeniu[12].

Rzeka Brynica o długości 54,9 km i zlewni o powierzchni 482,7 km2 wypływa na wysokości 340 m n.p.m. u podstawy triasowych wzniesień[13]. Do zbiornika Kozłowa Góra płynie podmokłą doliną, a poniżej zbiornika wpływa na obszar eksploatacji górniczej, gdzie pod czwartorzędowymi osadami znajdują się utwory triasowe i karbońskie. Brynica wzdłuż biegu źródeł do ujścia przyjmuje wiele dopływów, z których największe to: Trzonia, Potok Ożarowicki, Potok spod Nakła, Rów Świerklaniecki, Szarlejka, Jaworznik (z kilkoma zbiornikami poeksploatacyjnymi Rogoźnik), Rów Michałkowicki i Rawa. W środkowym biegu Brynicy w latach 30. XX wieku wybudowano zbiornik zaporowy o nazwie Kozłowa Góra, którego pojemność maksymalna osiąga 15,3 hm3 przy powierzchni maksymalnej 5,9 km2.[14]

Rawa to ciek odwaniający silnie uprzemysłowione i zurbanizowane tereny górnośląskich miast np. Rudy Śląskiej, Świętochłowic, Chorzowa, Katowic. Dawniej był to ciek o długości 18,5 km, który wypływał ze Stawu Marcin. Obecnie Rawa jest ciekiem skanalizowanym i przykrytym na wielu odcinkach, wypływa na powierzchnię na pograniczu Chorzowa i Katowic. Jednym z większych dopływów jest Potok Leśny, w którego dorzeczu występuje kilka zbiorników wodnych np. Milicyjny, Kąpielisko, Kajakowy, Łąka.

Biała Przemsza to rzeka o wyżynnym charakterze (fot. 2). Posiada ona długość 63,9 km i powierzchnię dorzecza 876,6 km2, którego górna cześć znajduje się na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, a środkowa i dolna na Wyżynie Śląskiej[15]. Białą Przemsza bierze swój początek z podmokłości w okolicach Wolbromia na wysokości ok. 376 m n.p.m. i płynie głównie z północnego-wschodu na południowy-zachód, przy czym na swej drodze kilkakrotnie zmienia kierunek na typowo równoleżnikowy bądź południkowy[16]. Biała Przemsza płynie przeważnie rozlewiskowo tworząc odnogi, meandry, moczary w dolinie głębokości 8-12 metrów i szerokości 200-300 metrów[17]. Rzeka posiada wiele dopływów. Do większych zalicza się lewobrzeżne: Białą, Sztołę i Kozi Bród oraz prawobrzeżne: Centurię, Strumień Błędowski i Bobrek[18]. Biała płynie malowniczą doliną lecz jest rzeką o antropogenicznie zmienionych warunkach odpływu. Podobnie Sztoła o zlewni w przewadze zalesionej, słynie z występowania umownie czystych wód, jednak w dolnym biegu posiada antropogenicznie zmienione warunki odpływu (zrzuty wody z odwodnienia złóż rud cynku i ołowiu). Strumień Błędowski ma źródła między Łęką i Niegowonicami i zlewnią o charakterze głównie rolniczym. Zlewnią o typowo miejsko-przemysłowym typie użytkowania ma Bobrek, który jest przykładem cieku silnie zmienionego antropogenicznie, ze źródłami w utworach triasowych w Zakawiu, zdominowanych zrzutami ścieków przemysłowych.

Po połączeniu Czarnej i Białej Przemszy rzeka przyjmuje nazwę Przemsza. Do ujścia Wisły w okolicach miejscowości Gorzów rzeka jest zasilana wodami kilku niewielkich dopływów, z których najważniejsze to: Żelazna Woda, Byczynka, Kanał MatyldaBłąd rozszerzenia cite: Brak znacznika zamykającego </ref> po otwartym znaczniku <ref>.

Stany wody i przepływy

Cieki w dorzeczu Przemszy są odmienne pod względem zasobności w wodę, co skutkuje zróżnicowaniem stanów wody i przepływów (tab.1). Wynikają one ze zmienności warunków przyrodniczych oraz uwarunkowań antropogenicznych. Średnie roczne stany wody wahają się w zakresie od kilkudziesięciu centymetrów do około 250 cm, przy czym amplitudy wahań stanów wody w wieloleciu kształtują się od około 100 cm do około 220 cm. Średnie roczne przepływy w rzekach dorzecza Przemszy wynoszą maksymalnie około 20 m3/s w dolnej części dorzecza, a najniższe są w obszarach źródłowych. Zasadniczo wzrastają one wraz z biegiem cieków od źródeł do ujścia, co jest konsekwencją przyjmowania przez nie licznych dopływów, a także antropogenizacji stosunków wodnych. Antropogeniczne zmiany stosunków wodnych polegają nie tylko na zmianach układu sieci hydrograficznej oraz jakości wód ale objawiają się udziałem w odpływie wód pochodzących z drenażu górniczego w zlewni, ścieków (bytowych, przemysłowych i komunalnych), a nawet wód pochodzących spoza zlewni. Zwiększają one wydatnie stany wody i przepływy cieków w dorzeczu Przemszy (zwłaszcza w dolnej jego części)

Stan jakościowy wód

Pierwotny stan jakościowy wód w dorzeczu Przemszy uległ daleko idącym zmianom z powodu naturalnych i antropogenicznych zmian warunków środowiska przyrodniczego. Konsekwencją zróżnicowania jakościowego wód powierzchniowych jest zatem występowanie warunków hydrochemicznych określanych mianem od quasi-naturalnych z wodami umownie czystymi, po silnie zanieczyszczone wody nie odpowiadające standardom jakościowym wód powierzchniowych[19]. Wody umownie dobrej jakości występują w źródłowych odcinkach Czarnej i Białej Przemszy oraz ich niektórych dopływów (np. Brynicy, Trzebyczki) lub całych zlewni dopływów (np. Centurii). Zazwyczaj są to wody rzek bazujących na krasowym zasilaniu lub drenażu niezanieczyszczonych wód podziemnych z utworów polodowcowych. Pod względem jakościowym kontrastują z nimi wody cieków odwadniających treny uprzemysłowione (np. Bobrek z Rakówką), zurbanizowane (np. Pogoria w dolnym biegu) lub tereny miejsko-przemysłowe (np. Brynica w dolnym biegu, Rawa, Przemsza), w których obecne są praktycznie wszystkie rodzaje zanieczyszczeń. Na terenach rolniczych w dorzeczu Przemszy stwierdza się podwyższoną zawartość substancji biogennych skutkujących rozwojem procesów eutrofizacyjnych (np. zlewnia Brynicy po zbiornik Kozłowa Góra, zlewania Czarnej Przemszy po zbiornik Przeczyce). Przede wszystkim stan jakościowy wód pozostaje pod wpływem przekształceń warunkowanych rozwojem rolnictwa (głównie w górnej części dorzecza) oraz przemysłu i urbanizacji (głównie w środkowej i dolnej cześć dorzecza), a także zanieczyszczeń generowanych na całym obszarze przez środki transportu.

Użytkowanie terenu i wód powierzchniowych w dorzeczu Przemszy jest przyczyną stanu jakościowego środowiska wodnego odbiegającego od tła geochemicznego. Klasyfikacja jakości wód powierzchniowych prowadzona w punktach pomiarowo-kontrolnych dorzecza Przemszy przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach 2012 roku, wskazuje na występowanie stanu ekologicznego wód od dobrego, przez umiarkowany i słaby do złego, a w przypadku stanu chemicznego wód ocena ta jest określona mianem poniżej stanu dobrego.

Wody podziemne

Dorzecze Przemszy w granicach województwa śląskiego należy do dwóch jednostek hydrogeologicznych śląsko-krakowskiego regionu hydrogeologicznego z subregionem triasu śląskiego (część północna i północno-wschodnia) oraz subregionem górnośląskim (część południowa i południowo-zachodnia)[20]. Występowanie wód podziemnych w dorzeczu Przemszy (w granicach województwa śląskiego) należy utożsamiać głównie z utworami: czwartorzędu, triasu i karbonu, a podrzędne znaczenie mają formacje innych okresów geologicznych. Z powodu niejednolitych uwarunkowań występowania wód podziemnych, ich zasoby ilościowe i jakościowe charakteryzuje duże zróżnicowanie przestrzenne i wertykalne. Także z powodu antropopresji część wód podziemnych uległa zmianom ilościowo-jakościowym. Dotyczy to zwłaszcza wód podziemnych na obszarze Górnośląskiego Zagłębia Węglowego[21] oraz tzw. triasu śląsko-krakowskiego[22], a także nadległych w stosunku do nich osadów czwartorzędowych[23].

  1. ↑ Podział hydrograficzny Polski. IMiGW, Warszawa 1983. s. 312
  2. ↑ A.T. Jankowski, Geneza współczesnej sieci dolinno-rzecznej na obszarze Polski, w: Rzeki. Kultura – Cywilizacja – Historia, red. J. Kołtuniak, „Śląsk” Sp. z o.o., Katowice 1994, t. 3, s. 135-156
  3. ↑ Podział hydrograficzny Polski. IMiGW, Warszawa 1983. s. 305, 312
  4. ↑ Podział hydrograficzny Polski. IMiGW, Warszawa 1983. s. 305
  5. ↑ Bukowska E., Współczesne zmiany koryt rzecznych w dorzeczu Przemszy. Geographia. Studia et dissertationes, t. 6. Katowice 1982. s. 15-33
  6. ↑ Podział hydrograficzny Polski. IMiGW, Warszawa 1983. s. 306
  7. ↑ Kocyan J., Zbiornik w Przeczycach. Instytut Gospodarki Wodnej. Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa 1969. 82 s.
  8. ↑ Podział hydrograficzny Polski. IMiGW, Warszawa 1983. s. 305
  9. ↑ Smolarek W., Ocena kształtowania się odpływu w zlewni Trzebyczki (Wyżyna Śląska). Z badań nad wpływem antropopresji na środowisko, t. 6, 2005. s. 92
  10. ↑ Rzętała M., Wody powierzchniowe i podziemne. [w:] Dąbrowa Górnicza. Monografia. Tom I, Środowisko przyrodniczo-geograficzne (red.: A. J. Wójcik, W. Krawczyński). Muzeum Miejskie „Sztygarka”, Dąbrowa Górnicza 2016. s. 209-210
  11. ↑ Kosakowski S, Charakterystyka oraz ocena zmian ilościowo-jakościowych powierzchniowej sieci hydrograficznej na obszarze miasta Dąbrowa Górnicza, Katedra Geografii Fizycznej WNoZ UŚ (maszynopis), Sosnowiec 1999. s. 53
  12. ↑ Jaguś A, Rzętała M., Znaczenie zbiorników wodnych w kształtowaniu krajobrazu (na przykładzie kaskady jezior Pogorii). Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej, Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego, Bielsko-Biała – Sosnowiec 2008. s. 25.
  13. ↑ Podział hydrograficzny Polski. IMiGW, Warszawa 1983. s. 307.
  14. ↑ Jaguś A, Rzętała M., Zbiornik Kozłowa Góra. Funkcjonowanie i ochrona na tle charakterystyki geograficznej i limnologicznej. Polskie Towarzystwo Geograficzne, Komisja Hydrologiczna, Warszawa 2003. 156 s.
  15. ↑ Podział hydrograficzny Polski. IMiGW, Warszawa 1983. s. 309-312
  16. ↑ Rzętała M., Machowski R., Dorzecze Wisły. Encyklopedia Województwa Śląskiego. T. 2 (2015), http://ibrbs.pl/mediawiki/index.php/Dorzecze¬¬¬_Wisly
  17. ↑ Kleczkowski A., Wody powierzchniowe i podziemne Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej. Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej, z. 1, 1972. s. 32
  18. ↑ Rzętała M., Machowski R., Dorzecze Wisły. Encyklopedia Województwa Śląskiego. T. 2 (2015), http://ibrbs.pl/mediawiki/index.php/Dorzecze¬¬¬_Wisly
  19. ↑ Rzętała M., Machowski R., Dorzecze Wisły. Encyklopedia Województwa Śląskiego. T. 2 (2015), http://ibrbs.pl/mediawiki/index.php/Dorzecze¬¬¬_Wisly
  20. ↑ Paczyński B. (red.), Atlas hydrogeologiczny Polski, 1:500000. Część 1. Systemy zwykłych wód podziemnych. PIG, Warszawa 1993; Paczyński B. (red.), Atlas hydrogeologiczny Polski, 1:500000. Część 2. Zasoby, jakość i ochrona zwykłych wód podziemnych. PIG, Warszawa 1995
  21. ↑ Różkowski A., Środowisko hydrogeochemiczne karbonu produktywnego Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Wydawnictwo UŚ, Katowice 2004. s. 1-174
  22. ↑ Kowalczyk A., Formowanie się zasobów wód podziemnych w utworach węglanowych triasu śląsko-krakowskiego w warunkach antropopresji. Wydawnictwo UŚ, Katowice 2003. s. 1-196
  23. ↑ Mapa chemizmu i jakości zwykłych wód podziemnych Górnośląskiego Zagłębia Węglowego i jego obrzeżenia, 1:100000, red. A. Różkowski, A. Chmura A., Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 1996; Mapa ognisk zanieczyszczeń wód podziemnych Górnośląskiego Zagłębia Węglowego i jego obrzeżenia, 1:100000, red. A. Różkowski, A. Siemiński, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 1995
Źródło: „http://ibrbs.pl/index.php?title=Zlewnia_Przemszy&oldid=6093”