Biura Projektów związane z Gliwicami, 1945 - 1990” (wybór)
Autor: Bogusław Małusecki
- ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
- TOM: 9 (2022)
Biura projektów były państwowymi przedsiębiorstwami, które w latach 1945–1990 praktycznie zmonopolizowały rynek projektowania w Polsce. Zatrudniały one absolwentów wyższych uczelni wielu specjalności: architektów, inżynierów budownictwa, konstruktorów i projektantów branżowych.
Były to jednostki profilowane pod względem różnych gałęzi przemysłu: budownictwa, hutnictwa, przemysłu chemicznego itd. Projektanci tych biur specjalizowali się w projektowaniu obiektów oraz zespołów obiektów zgodnych z charakterystyką biura, a także linii produkcyjnych i urządzeń. Nie wykluczało to jednak przygotowywania projektów obiektów towarzyszących czy projektów zagospodarowania nawet w skali urbanistycznej.
Powstanie w 1945 roku w Gliwicach Politechniki Śląskiej oraz placówek naukowo-badawczych i projektowych przemysłu hutniczego i chemicznego miało decydujący wpływ na późniejszy rozwój wielu specjalistycznych jednostek projektowych. Równolegle następował również rozwój biur projektowo-konstrukcyjnych i badawczo-konstrukcyjnych. Sąsiedztwo tych jednostek pozwalało na przepływ doświadczeń i wyników prac[1]. W latach 80. XX wieku w samych Gliwicach zatrudniały one blisko 6 tys. projektantów. Poniższe zestawienie przedstawia najważniejsze z nich.
Biuro Projektów Przemysłu Hutniczego „Biprohut”
Biuro powstało w 1945 roku pod nazwą „Biuro Projektowania Urządzeń Hutniczych”, a na jego siedzibę wybrano Zabrze. Nazwa została zmieniona w 1959 roku. Na bazie „Biprohutu” powstały później biura „Koksoprojekt”, „Biprostal” i „Bipromog”. W latach 50. XX wieku szczególny nacisk kładziono na rozwój przemysłu ciężkiego, a zwłaszcza hutnictwa. Biuro było jednostką wiodącą w zakresie programowania i projektowania hutnictwa żelaza w Polsce. W „Biprohucie” powstawały projekty dla Huty im. Lenina w Nowej Hucie, Huty im. Bieruta w Częstochowie i Huty „Warszawa”. W tym celu w 1963 roku w stolicy powstał oddział biura. Dla nadzoru nad budową huty im. Nowotki w 1970 roku powołano oddział w Ostrowcu Świętokrzyskim. W „Biprohucie” powstawały projekty modernizacji hut górnośląskich: „Kościuszko”, „Łabędy”, „Pokój”, „Ferrum” i innych. Wiele prac prowadzonych było wspólnie z biurami ówczesnego Związku Radzieckiego („Gipromez” w Moskwie).
Powstawały tu także projekty dla Huty „Katowice”, huty „Zawiercie”, huty aluminium w Koninie, huty „Florian”, „Jedność” i in. Na bazie doświadczeń krajowych „Biprohut” zaczął także wykonywać projekty zakładów hutniczych dla Jugosławii i Syrii.
Biuro Projektów Przemysłu Materiałów Ogniotrwałych „BIPROMOG”
W 1951 roku powstała Pracownia Projektowo-Konstrukcyjna Przemysłu Materiałów Ogniotrwałych, w której w 1956 roku powołano Biuro Projektowo-Konstrukcyjne „PMO”. Nazwę Biuro Projektów „PMO BIPROMOG” nadano w 1961 roku. Biuro ogłosiło upadłość w 1994 roku, a postępowanie w tej sprawie zakończono w 2003 roku.
W biurze opracowywano głównie projekty budowy nowych i rozbudowy istniejących zakładów, a także projekty kopalń surowców ogniotrwałych. Najważniejsze inwestycje krajowe to Zakłady Magnezytowe w Ropczycach, zakłady w Skawinie i Bukowej Górze, a ponadto Chrzanowskie, Ostrowieckie i Żarowskie Zakłady PMO.
Biuro wykonało także dokumentacje inwestycyjne dla Zakładów PMO w Opocznie, Żarowie, Skawinie, Bukowej Górze i Ropczycach, Ostrowcu, Rogoźnie, Chrzanowie, Łęknicy (Lubuskie ZMO), Świdnicy, Gliwicach i Częstochowie, a także opracowania dla inwestycji w ówczesnej Jugosławii i Bułgarii.
Biuro Projektów „Prosynchem”
Biuro powstało w 1945 roku jako Główne Biuro Inwestycji i Odbudowy. Pierwszym zadaniem biura była powojenna odbudowa polskiego przemysłu chemicznego, a później jego rozwój. Było ono jednym z pierwszych biur projektów powstałych w Polsce tuż po wojnie.
Biuro początkowo nosiło nazwy „Pekachem” (od 1947 roku) i „Biprochem” (od lipca 1949 roku), a nazwę „Prosynchem” od 1955 roku. Początkowo działało jako Buro Projektów Przemysłu Syntezy Chemicznej, a od 1973 roku – jako Biuro Projektów i Realizacji Inwestycji Przemysłu Syntezy Chemicznej. Posiadało oddziały w Chorzowie, Raciborzu, Siemianowicach i Włocławku. W późniejszym okresie zamiejscowe oddziały biura, powoływane dla realizacji poszczególnych inwestycji, przekształcały się w samodzielne biura projektowe, podporządkowane dyrekcjom nowych kombinatów.
Pierwszym zadaniem biura była przede wszystkim odbudowa zakładów chemicznych w Chorzowie, Mościcach, Tarnowie, Oświęcimiu i Kędzierzynie, a kolejnym budowa i rozbudowa nowych obiektów zakładów w Płocku, Puławach, Włocławku, Raciborzu i Biegonicach, a także w Tarnowie, Kędzierzynie i Oświęcimiu. Biuro wykonywało również zlecenia eksportowe w byłych NRD, Jugosławii i Czechosłowacji oraz w Danii, Maroku i na Cyprze oraz Węgrzech.
W latach 80. XX wieku planowana była budowa nowej siedziby biura w Gliwicach, w rejonie ulic Wrocławskiej i Stawowej, obejmującej kilka obiektów (w tym wielokondygnacyjny biurowiec). Miał się tam znaleźć centralny komputer systemu informatycznego dla 22 biur projektowych przemysłu chemicznego z całej Polski. Jak kilka innych inwestycji, planowanych w tym czasie w centrum Gliwic, również nowa siedziba „Prosynchemu” nie została jednak zrealizowana.
Biuro Studiów, Projektowania i Realizacji Inwestycji Przemysłu Nieorganicznego „BIPROKWAS”
W kwietniu 1955 roku z istniejącego ówcześnie w Gliwicach Biura Projektów „Biprochem” (por.- „Prosynchem”), wydzielony został pion projektowy dla przemysłu chemii nieorganicznej, który przekształcono w samodzielne Biuro Projektów „Biprokwas”. Biuro zostało podporządkowane Zjednoczeniu Przemysłu Nieorganicznego. W 1972 roku jego zmieniono nazwę na Biuro Projektów i Realizacji Inwestycji „Biprokwas”. Biuro posiadało Oddział Zamiejscowy w Krakowie oraz Zakład Doświadczalny w Katowicach-Ligocie i nadzorowało także kilka terenowych dyrekcji budów.
Największymi inwestycjami biura były zakłady w Policach. Ponieważ biuro wyspecjalizowało się w projektowaniu instalacji do produkcji kwasu siarkowego, Polsce została powierzona specjalizacja w tej dziedzinie w ramach RWPG. Około 40 % sprzedaży biura stanowiły prace na eksport. Biuro projektowało dla byłej Czechosłowacji, NRD oraz Związku Radzieckiego, dla Węgier,Tajlandii, Kamerunu, Tunezji, Maroka, Włoch i RFN.
Drugą specjalnością biura były fabryki sody. Zaprojektowano je dla Brazylii, Indii i Turcji.
Gliwickie Biuro Projektów Budownictwa Przemysłowego
Rozpoczęło działalność w 1948 roku jako Oddział Centralnego Biura Studiów i Projektów Budownictwa Przemysłowego na Okręg Śląski. Już w styczniu 1951 roku powstało samodzielne Gliwickie Biuro Projektów Budownictwa Przemysłowego. W 1971 roku biuro zostało podporządkowane Śląskiemu Zjednoczeniu Budownictwa Przemysłowego w Katowicach.
Ponieważ na terenie Gliwic działało wiele biur branżowych, GBPBP z nimi współpracowało, rezygnując z samodzielnych opracowań z dziedziny technologii. Specjalnością biura były projekty dla przemysłu chemicznego, wykonywane we współpracy z „Biprokwasem”. Były to inwestycje w Kędzierzynie, Częstochowie, Tarnowie, Płocku, Puławach i Biegonicach.
Poza tym biuro projektowało zakłady przemysłowe różnych branż w Piotrkowie, Myszkowie, Gdańsku, Bielsku, Ostrowcu Świętokrzyskim, Machowie i Radomsku. Opracowano też projekty wielu cementowni i fabryk domów.
W 1971 roku biuro zostało podporządkowane Śląskiemu Zjednoczeniu Budownictwa Przemysłowego w Katowicach. Jego działalność skupiła się wówczas na inwestycjach resortu budownictwa.
Biuro zostało jednostką wiodącą w zakresie projektowania budowlanego dla ówczesnych województw katowickiego i opolskiego. W terenowym Ośrodku Współpracy i Koordynacji Branżowej zrzeszało około 60 jednostek projektowych.
Wykonywano także projekty eksportowe – do 19 krajów na całym świecie (m.in. ówczesnych: NRD, ZSRR, Czechosłowacji, Jugosławii oraz Hiszpanii, RFN, Maroka, Bułgarii, Danii, Holandii, Anglii, Włoch i Japonii).
Biuro Projektów i Dostaw Inwestycyjnych „Metalchem”
Biuro powstało w 1974 roku na bazie Pracowni Konstrukcji Maszyn Zakładowego Biura Konstrukcyjnego Zakładów Maszyn Chemicznych „Metalchem” w Gliwicach i podlegało pod Zjenoczenie Budowy Aparatury Chemicznej „Metalchem”. W 1978 roku włączono do niego Przedsiębiorstwo Kompletacji Dostaw Inwestycji Przemysłu Chemicznego „Pekadix”.
W Biurze opracowywane były projekty budowy, rozbudowy i modernizacji zakładów budowy aparatury chemicznej, np. w Annopolu, Opolu, Kędzierzynie-Koźlu, Gliwicach, Kościanie i Tarnowskich Górach. Jego głównym obszarem działalności było projektowanie maszyn i linii do przetwórstwa tworzyw sztucznych.
W ramach działalności eksportowej biuro realizowało kompletne obiekty lub instalacje w byłych: Czechosłowacji, NRD i Związku Radzieckim, a także w Bułgarii i Rumunii.
Zakład Badawczo-Projektowy „ENERGOCHEM”
Zakład powstał w 1956 roku. Początkowo wykonywał prace pomiarowo-badawcze i ekspertyzy, a od 1970 roku prace projektowe. Najważniejszymi projektami zakładu są: elektrociepłownia „Police II”, rozbudowa elektrociepłowni Janikowskich Zakładów Sodowych, „Elany” i „Merinotexu” w Toruniu, a także Zakładów Azotowych w Puławach i w Toruniu oraz rafinerii w Płocku i Jedliczu.
Zakład projektował też modernizację zakładów „Erg” w Gliwicach.
Główne Biuro Studiów i Projektów Górniczych – Biuro Projektów Górniczych – Gliwice
Powstało w Gliwicach w 1955 roku jako Biuro Projektów Nowych Kopalń Węgla Kamiennego. W 1958 roku nazwę zmieniono na Biuro Studiów i Projektów Nowych Kopalń w Gliwicach. W 1959 roku biuro weszło w skład przedsiębiorstwa wielozadaniowego – Głównego Biura Projektów Górniczych” w Katowicach – i oficjalnie nosiło nazwę Biuro Projektów Przemysłu Węglowego – Biuro Projektów Gliwice. Kolejna zmiana nazwy biura nastąpiła w 1970 roku, kiedy w zakres prac włączono kopalnie okręgu wałbrzyskiego. Uzyskało wówczas nazwę Główne Biuro Studiów i Projektów Górniczych w Gliwicach, a od 1998 roku Biuro Studiów i Projektów Górniczych w Gliwicach. W 2001 roku biuro postawiono w stan likwidacji. W ciągu pierwszych 30 lat istnienia biuro koordynowało inwestycje w Rybnickim Okręgu Węglowym. Opracowało pełną dokumentację techniczną dla 15 nowych kopalń węgla kamiennego, a dla 12 innych dokumentację modernizacji.
Nowo zaprojektowane kopalnie to: „1Maja”, „Jastrzębie”, „Moszczenica”, „Szczygłowice”, „Staszic”, „Manifest Lipcowy” („Zofjówka”), „Borynia”, „XXX-lecia PRL” w Pniówku, „ZMP” w Świerklanach, „Suszec”, „Kaczyce”, „Warszowice”, „Pawłowice”, „Bzie” i „Gołkowice”. Modernizowane kopalnie to: „Anna”, „Chwałowice”, „Dębieńsko”, „Jankowice”, „Knurów”, „Marcel”, „Rydułtowy”, „Rymer”, „Nowa Ruda”, „Thorez”, „Victoria” i „Wałbrzych”.
Biuro wyspecjalizowało się w projektowaniu maszyn wyciągowych dużej mocy. Zaprojektowano w nim ponad 400 wież szybowych o konstrukcji stalowej i żelbetowej, a także budynki maszyn wyciągowych i nadszybi oraz napędy elektryczne maszyn wyciągowych.
Poza projektami obiektów kopalni w biurze powstawały także projekty osiedli mieszkaniowych, szkół, obiektów służby zdrowia oraz obiektów sportowych i rekreacyjnych. Realizowano również tematy związane z gospodarką wodno-ściekową, planami zagospodarowania przestrzennego, modernizacją dróg i ulic, a także z zakresu ochrony środowiska.
Biuro projektowało również na eksport: do Chin, Indii, Pakistanu, Wietnamu, Birmy i Argentyny, a nawet na Madagaskar.
Biuro Studiów I Projektów Przeróbki Węgla „SEPARATOR” (oddział w Gliwicach)
Biuro powstało w 1945 roku w Katowicach pod nazwą Centralne Biuro Przemysłu Węglowego. Po przeniesieniu do Gliwic w 1952 roku zmieniło nazwę na Centralne Biuro Konstrukcji Maszyn Górniczych. W latach 1955 i 1960, po reorganizacji, w Katowicach powstało Główne Biuro Studiów i Projektów Przeróbki Węgla. Miało ono oddziały w Gliwicach i Wałbrzychu. Gliwicki oddział biura specjalizował się w projektowaniu instalacji przeróbki i transportu węgla.
Opracowano tam projekty dla ponad 30 kopalń, w tym „Rokitnica”, „Gliwice”, „Miechowice”, „Zabrze”, „Bielszowice”, „Makoszowy”, „Janina” i „Lenin” („Wesoła” w Mysłowicach), „Knurów”, „Nowy Wirek”. Biuro realizowało także projekty dla Chin.
Biuro Studiów i Projektów Energetycznych „Energoprojekt”
Powstało w 1949 roku i wchodziło w skład Głównego Biura Studiów i Projektów Energetycznych w Warszawie. Powstawały tu projekty elektrowni, elektrociepłowni oraz ciepłowni. Projektowano elektrownie zarówno na paliwo stałe (węglowe), jak i ciekłe oraz gazowe. W 1984 roku rozpoczęto tu projektowanie obiektów dla elektrowni jądrowej w Żarnowcu.
„Energoprojekt” opracował projekty budowy i modernizacji ponad 60 elektrowni i elektrociepłowni na terenie całego kraju. Jednymi z ważniejszych były elektrownia w Opolu, koksownia Huty Katowice i elektrociepłownia w Gliwicach. Poza tym obiekty w Stalowej Woli, Wrocławiu, Bydgoszczy. Biuro opracowywało projekty dla rafinerii w Jedliczach, Czechowicach i Gdańsku, a także dla WSK w Mielcu i FSM w Tychach.
Opracowano projekty 44 obiektów dla elektrowni w Iranie. W biurze powstawały także projekty dla Chin i Senegalu. Biuro współpracowało również z Kanadyjczykami projektującymi kombinat papierniczy w Kwidzyniu.
Biuro Studiów i Projektów Przemysłowych Urządzeń Elektrycznych w Warszawie „Elektroprojekt” (oddział w Gliwicach)
Powstało w 1949 roku w Gliwicach. Opracowywało samodzielne projekty, a także projekty dla Zrzeszenia Przedsiębiorstw Produkcji i Montażu Urządzeń Elektrycznych Budownictwa „Elektromontaż”.
Biuro pracowało nad projektami branżowymi – elektrycznymi, m.in. dla huty „Katowice”, Zakładów Chemicznych „Police”, Zakładów Azotowych oraz Zakładów Celulozowo-Papierniczych we Włocławku, Zakładów Koksowniczych w Zdzieszowicach i in.
W latach 80. XX wieku biuro opracowywało koncepcję zasilania energią elektryczną budownictwa mieszkaniowego na terenie ówczesnego województwa katowickiego.
Przedsiębiorstwo Projektowania i Wyposażania Zakładów Przemysłu Maszyn i Aparatów Elektrycznych „Promel”
Powstało w 1948 roku jako Biuro Projektowania Zakładów Przemysłu Metalowego. W 1950 roku zostało zreorganizowane i przemianowane na Biuro Projektowania Zakładów Przemysłu Metalowego i Elektrotechnicznego „Prozamet”. Po kolejnej reorganizacji biuro otrzymało nazwę Zjednoczone Przedsiębiorstwo Projektowania i Wyposażania Zakładów Przemysłu Elektromaszynowego „Prozamet-Bepes”. Nazwę „Promel” przyjęto w 1971 roku.
Biuro działało jako branżowa jednostka projektowa w ramach Zjednoczenia Przemysłu Maszyn i Aparatów Elektrycznych „Ema” w Warszawie, pełniąc jednocześnie rolę kierującej jednostki projektowej w ramach Zjednoczenia Przemysłu Sprzętu Gospodarstwa Domowego „Domgos” w Katowicach.
Biuro wykonywało dokumentacje dla zakładów przemysłu elektromaszynowego. Najważniejszymi zakładami pracy, dla których biuro opracowywało projekty to: „Rafako” w Raciborzu, „Chemar” w Kielcach, „Sefako” w Sędziszowie, „Silma” w Sosnowcu, „Celma” w Cieszynie, „Tamel” w Tarnowie i wiele innych, jak zakłady w Nysie, Łabędach i Świętochłowicach.
Biuro Projektowo-Badawcze Budownictwa Ogólnego „Miastoprojekt” (Gliwice)
Powstało w 1957 roku poprzez wydzielenie z „Miastoprojektu” Katowice wcześniej włączonych do niego (w 1951 roku) pracowni gliwickich: powołanej w 1948 roku pracowni zajmującej się projektowaniem i budową dzielnicy akademickiej w Gliwicach, podlegającej wówczas Katowickiemu Oddziałowi Centralnego Biura Projektów, Architektury i Budownictwa; oraz Zakładu Projektowania przy Dyrekcji Budowy Osiedli Robotniczych.
„Miastoprojekt” opracowywał głównie projekty nowych osiedli w Gliwicach, ale także w Zagórzu (dla Huty Katowice), Knurowie, Zabrzu i wielu innych miastach. Wykonał również dokumentacje rewaloryzacji centrów miejskich Gliwic, Wodzisławia Śląskiego, Raciborza, Nysy, Grodkowa, Głogówka i Pyskowic.
Powstawały tu projekty dla wielu obiektów nauki i oświaty.
Biuro było pionierem w stosowaniu nowych technologii budownictwa dla terenów górniczych, takich jak „Elbiss”, W-70 czy system podnoszonych przekryć.
Zakład Projektowania I Usług Inwestycyjnych „Inwestprojekt”
Zakład powstał w 1955 roku w Gliwicach. Początkowo podlegał Centralnemu Związkowi Spółdzielni Budownictwa Mieszkaniowego w Warszawie. W 1976 roku został przejęty przez Wojewódzką Spółdzielnię Mieszkaniową w Katowicach.
Zakład zajmował się przygotowaniem, projektowaniem i nadzorami inwestycyjnymi (jako inwestor powierniczy i bezpośredni).
Najbardziej znanym zrealizowanym przez zakład obiektem był budynek przy ul. Gruszczyńskiego w Gliwicach, który w 1979 roku zdobył tytuł „Mister Gliwic”.
Biuro Projektów Gospodarki Wodno-Ściekowej „Hydrosan” W Gliwicach
Biuro wywodzi się ze zorganizowanego w 1949 roku Zakładu Badań Wodociągowo-Kanalizacyjnych przy Wydziale Inżynierii Sanitarnej Politechniki Śląskiej. Powstałe na tej bazie Biuro Studiów i Projektów było podporządkowane Zjednoczeniu Biur Projektów Budownictwa. W 1969 roku nazwę biura zmieniono na Biuro Studiów i Projektów Gospodarki Wodno-Ściekowej Budownictwa Przemysłowego „Hydrosan”. W 1976 roku biuro zostało podporządkowane Zjednoczeniu Budownictwa Inżynierii Miejskiej „Inżynieria”, co skutkowało kolejną zmianę nazwy – tym razem na Biuro Projektowo-Badawcze Gospodarki Wodno-Ściekowej i Uzbrojenia Terenów „Hydrosan”.
Najistotniejszymi kierunkami badań biura były te związane z eliminacją zużycia wody pitnej przez wielkie zakłady pracy (na rzecz zużycia wód powierzchniowych) oraz projektowanie oczyszczalni ścieków, w tym dla miast (Częstochowa, Warszawa) i fabryk (FSM w Tychach i Bielsku, Petrochemii Płockiej i ZPA Puławy). Biuro wdrażało pierwsze oczyszczalnie biologiczne dla przemysłu celulozowo-papierniczego.
Kierunki eksportowe biura to ZSRR i NRD
Biuro Projektów Przemysłu Koksochemicznego „Koksoprojekt” w Zabrzu
W 1946 roku powstało Biuro Budowy Urządzeń Koksowniczych „Budoks”, które już w 1950 roku zostało włączone do Centralnego Biura Projektów Przemysłu Węglowego. Po przyłączeniu również Biura Konstrukcyjnego b. Zjednoczenia Przemysłu Koksochemicznego utworzony został Dział Chemicznej Przeróbki Węgla w Zabrzu. Ostatecznie w roku 1953 otrzymało ostateczną nazwę. Biuro posiadało oddziały w Gliwicach i Krakowie.
Biuro wykonywało nie tylko projekty dla przemysłu koksowniczego (opracowało własny typ baterii koksowniczej PTU-57), ale również dla górnictwa (budynki maszyn wyciągowych, sortowni i płuczek) i hutnictwa (tlenownie).
Przypisy
- ↑ J. Trzcińska: Instytuty i biura projektowe, [w:] „Zeszyty Gliwickie” 1986, t. XVII.
