Olza
Autorzy: dr hab. prof. UŚ Mariusz Rzętała, dr Robert Machowski
- ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
- TOM: 2 (2015)
Olza jest pierwszym większym dopływem Odry na obszarze województwa śląskiego. Rzeka ta wypływa ze źródeł położonych w Beskidzie Śląskim na stokach Ganczarki na wysokości około 850 m n.p.m. Dorzecze Olzy położone jest w Beskidzie Śląskim i na Pogórzu Śląskim oraz w południowej części Płaskowyżu Rybnickiego. Dolna część dorzecza znajduje się w Kotlinie Ostrawskiej. Całkowita długość Olzy wynosi 86,2 km, przy czym tylko jej źródłowy odcinek o długości 14,4 km znajduje się na obszarze Polski (województwo śląskie). W źródłowym odcinku Olzy, na obszarze województwa, uchodzi do niej wiele krótkich potoków bez nazwy[1] a także nieco dłuższe dopływy, takie jak: Roztoka, Gliniany, Połomity Wielkie, Połomity Małe, Olecka[2], Prądowiec, Dupniański oraz Potok Bystrzański, korytem którego wytyczono granicę państwa[3]. Poniżej ujścia Potoku Bystrzańskiego Olza wpływa na teren Czech. Również na południe od Cieszyna, w okolicy Świbic, Olza na odcinku 13,6 km stanowi naturalną granicę pomiędzy Polską i Czechami.
Ilość wody w Olzie na całej długości tego cieku waha się od dziesiątych części m3/s do kilku m3/s. Zasoby umownie czystych wód występują jedynie w źródłowym odcinku Olzy i w profilu wodowskazowym Istebna są szacowane na kilka dziesiątych m3/s. Jakość wód Olzy jako rzeki granicznej wynika z uwarunkowań zlewniowych zarówno po polskiej, jak i czeskiej stronie. W źródłowym odcinku do granicy państwa parametry fizyko-chemiczne oraz mikrobiologiczne wód tej rzeki można określić jako zadowalające. Ta część zlewni ma w większości charakter quasi-naturalny a do przejawów antropopresji zalicza się w niewielkim stopniu jedynie działalność rolniczą. Zalesione stoki mają korzystny wpływ na jakość wody, która płynie korytem Olzy. Jednak okresowo może dochodzić do pogorszenia wybranych wskaźników jakości wody. Ma to bezpośredni związek z nawożeniem gruntów rolnych oraz ze stosowaniem środków ochrony roślin, zwłaszcza w okresach intensywnego wzrostu uprawianych roślin. Na odcinku od granicy państwa do ujścia tej rzeki do Odry główną przeszkodą w klasyfikacji wód jako umownie czyste, przeszkadzają zanieczyszczenia ze źródeł komunalnych, rolniczych i przemysłowych.
W Cieszynie do Olzy uchodzą Puńcówka oraz Bobrówka, natomiast w dolnym odcinku rzeki (około 10 km biegu) do Olzy uchodzą największe jej dopływy z terenu województwa śląskiego. Najdłuższa jest Piotrówka (31,4 km), która wypływa ze źródeł zlokalizowanych w południowej części Pogórza Śląskiego. Koło Marklowic Piotrówka opuszcza granicę państwa. Na odcinku 6,2 km przed ujściem do Olzy Piotrówka jest rzeką graniczną. Około 2 km dalej do Olzy uchodzi Szotkówka, której największym dopływem jest Lesznica. Obydwie rzeki mają podobną długość, która nieco przekracza 19 km. Źródła tych rzek znajdują się na Płaskowyżu Rybnickim. Obydwie rzeki odwadniają m.in. zurbanizowane i uprzemysłowione tereny Jastrzębia-Zdroju i Wodzisławia Śląskiego. Do wspomnianych rzek odprowadzane są także zasolone wody pochodzące z drenażu wyrobisk górniczych znajdujących się tu wciąż czynnych kopalni wydobywających węgiel kamienny.
