Zlewnia Soły

Rys. 1. Użytkowanie terenu w zlewni Soły: 1 – granica województwa śląskiego, 2 – granica zlewni, 3 – cieki, 4 – zbiorniki wodne, 5 – tereny zurbanizowane, 6 – lasy i zadrzewienia, 7 – obszary zagospodarowane rolniczo.

Tereny położone najdalej na południu województwa śląskiego odwadniane są przez Sołę (rys. 1). Rzeka bierze początek ze źródeł położonych na wysokości około 720 m n.p.m. u podnóża Skalanki. Całkowita powierzchnia zlewni Soły wynosi 1390,6 km2, a jej długość – 88,9 km, jednak na obszarze województwa śląskiego rzeka płynie na długości 64,9 km i odwadnia obszar o powierzchni 1213,01 km2.

W zlewni Soły dominują lasy i zadrzewienia, które stanowią blisko połowę tych terenów zajmując 601,1 km2. Największe kompleksy leśne zasadniczo porastają wyższe partie wzniesień w zlewni, które nie były atrakcyjne dla rozwoju rolnictwa. Na północy jest to obszar Beskidu Małego, rozpościerający się na wschód i zachód przełomowego odcinka doliny Soły, na odcinku pomiędzy Jeziorem Żywieckim na południu a zbiornikiem Czaniec na północy. Tereny te wchodzą także w skład Parku Krajobrazowego Beskidu Małego. Kolejny duży, zwarty kompleks leśny znajduje się w zachodniej części zlewni, obejmując swym zasięgiem wzniesienia Beskidu Śląskiego, w ramach którego wydzielono także Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego. Cały południowy sektor zlewni Soły porastają lasy znajdujące się w zasięgu Beskidu Żywieckiego, a na wschodzie częściowo także Beskidu Makowskiego. Na terenach tych ustanowiono formę ochrony przyrody w postaci Żywieckiego Parku Krajobrazowego. Poza wymienionymi kompleksami, lasy i zadrzewienia występują w postaci niewielkich kęp, które rozrzucone są na terenie całej zlewni.

Nieco mniejszy areał w zlewni zajmują tereny wykorzystywane rolniczo, które stanowią blisko 42% (506,1 km2). Generalnie ich rozmieszczenie nawiązuje do układu sieci rzecznej. Obszary rolne nawiązują do zasięgu dolin rzecznych oraz ukształtowania terenu (mniejsze nachylenie stoków), co pozwala na łatwiejsze dotarcie ciężkich maszyn rolniczych. Wyższe partie dolin zagospodarowane są jako łąki i pastwiska, gdzie nie ma potrzeby stosowania bardziej skomplikowanych zabiegów agrotechnicznych. Największy areał terenów rolniczych znajduje się w Kotlinie Żywieckiej, rozpościerając się na wschód, południe i zachód od Żywca. Nieco większy obszar wykorzystywany rolniczo znajduje się w północnym sektorze zlewni Soły.

Stosunkowo nieduży udział na poziomie 7,5% przypada na tereny zabudowane. Występują one zasadniczo wzdłuż koryt większych rzek oraz w sąsiedztwie Jeziora Żywieckiego. W południowej części zlewni są to obszary wiejskie utożsamiane z takimi miejscowościami jak: Ujsoły, Rycerka Górna i Dolna, Rajcza, Milówka, Węgierska Górka i inne mniejsze. Tereny zabudowane znajdujące się we wschodniej części zlewni obejmują swym zasięgiem Jeleśnię oraz nieco mniejsze miejscowości np. Ślemień, Gilowice, Rychwałd, Łękawica i inne. Na północy większe tereny zurbanizowane ograniczają się do wąskiej doliny Soły z takimi miejscowościami jak: Czernichów, Międzybrodzie Żywieckie, Międzybrodzie Bialskie, Porąbka, Czaniec, Kobiernice i Bujaków. Jednak najważniejsze znaczenie na tym terenie odgrywa Żywiec, który jest największym ośrodkiem miejskim w zlewni Soły. Obszary zurbanizowane rozpościerają się także na zachód od Jeziora Żywieckiego, gdzie skupiają się takie miejscowości jak: Pietrzykowice, Zarzecze, Łodygowice, Rybarzowice i Buczkowice. Wspomnieć należy także o mieście Szczyrku, który także znajdujące się w zlewni Soły w granicach województwa śląskiego.

Stosunkowo duża powierzchnia w zlewni Soły zajęta jest przez wody limniczne, które utożsamiane są ze sztucznymi zbiornikami wodnymi. Na opisywanym terenie łącznie zajmują one powierzchnię 14,81 km2. Przekłada się to na stosunkowo niewielki odsetek w zlewni na poziomie 1,2%. Jednak obecność kaskady trzech zaporowych zbiorników (Tresna, Porąbka, Czaniec) w dolinie Soły odgrywa bardzo istotną rolę w kształtowaniu stosunków wodnych tych terenów. Poza wymienionymi obiektami w zlewni Soły funkcjonują także inne sztuczne zbiorniki wodne. Jednak jest ich bardzo niewiele i zasadniczo są to zbiorniki groblowe wykorzystywane do hodowli ryb. Niewielkie pojedyncze kompleksy stawów znajdują się na południe i zachód od Żywca, a także nieco bardziej liczne zlokalizowane w północnej części zlewni, na terenie miejscowości: Kobiernice i Pisarzowice. W dolinie Soły, w bezpośrednim sąsiedztwie koryta rzeki znajdują się dwa niewielkie zbiorniki powstałe po eksploatacji złóż żwiru. Obiekty te zlokalizowane na terenie Kobiernic, w północnej części zlewni.

Wody powierzchniowe

Układ sieci rzecznej

Zbiornik Żywiecki i Soła - widok z góry Żar (fot. M. Rzętała)

Soła poniżej zapory Tresna (fot. M. Rzętała)

Zapora zbiornika Porąbka (fot. M. Rzętała)

Zbiornik Czaniec na Sole (fot. M. Rzętała)

Zbiornik górny elektrowni szczytowo-pompowej Porabka-Żar (fot. M. Rzętała)

Sieć rzeczna w zlewni Soły jest gęsta, dobrze rozwinięta i obejmuje przeważnie cieki stałe, prowadzące wodę przez okres całego roku, które płyną w wyraźnie wykształconych dolinach rzecznych (Soła) oraz dolinach wciosowych (Żylica, Leśnianka). Występuje też niewielka liczba cieków okresowych (rowów) w okolicach Międzybrodzia Żywieckiego i Zarzecza. Układ sieci rzecznej w głównej mierze warunkowany jest rzeźbą terenu. Cechą charakterystyczną sieci rzecznej jest jej koncentryczny układ. W obrębie Kotliny Żywieckiej z Sołą łączy się wiele jej mniejszych dopływów.

Soła posiada dwa potoki źródłowe. Są to: Słanica i Czerna. Za ciek główny uważana jest Słanica nazywana również Solą, Solańską Wodą lub Solanką. Nazwę Soła rzeka otrzymuje dopiero po przepłynięciu 8 km, nieco powyżej profilu wodowskazowego Sól – 80,9 km biegu rzeki. Generalnie Soła płynie z południa na północ, a jej całkowita długość wynosi 88,9 km, jednak na obszarze województwa śląskiego pokonuje od źródeł po okolice Kent odcinek o długości 64,9 km, gdzie wpływa na teren województwa małopolskiego. Do Wisły Soła uchodzi w okolicy Oświęcimia, nieco ponad 1,5 km poniżej ujścia Przemszy. Profil podłużny rzeki została podzielony na dwa odcinki. Pierwszy z nich utożsamiany z górnym biegiem rozpościera się od jej źródeł po cofkę zbiornika w Tresnej. Na tym odcinku o długości 41,5 km rzeka charakteryzuje się naturalnym reżimem wodnym. W biegu dolnym o długości 48,5 km, począwszy od cofki zbiornika w Tresnej, aż po ujście Soły do Wisły reżim wodny sterowany jest przez gospodarkę wodną prowadzoną na kaskadzie zbiorników zaporowych.

W górnym biegu Soła zasilana jest wodami wielu krótkich dopływów. Pierwsze większe cieki zasilające Sołę to jej prawobrzeżne dopływy – Rycerka o długości 12,4 km wraz ze swoim dopływem Potok Rycerski oraz Woda Ujsolska (13,2 km długości) i jej większe dopływy: Cicha, Bystra i Danielka. Obydwa potoki uchodzą do Soły na terenie Rajczy w odległości około 0,5 km od siebie. Kolejny nieco większy dopływ to prawobrzeżna Nickulina oraz Salomonka. Tuż poniżej ujścia Salomonki, na terenie Milówki, Sołę zasila lewobrzeżny potok Nieledwianka. Po przepłynięciu około kilometra do Soły uchodzi jej pierwszy większy lewobrzeżny dopływ – Bystra o długości 10,1 km, którą zasila większy potok Janoszka. Tuż przed Kotliną Żywiecką rzekę zasila kolejny nieco większy ciek – prawobrzeżna Żabniczanka o długości 12,2 km oraz krótsza Cięcinka. Następnie Soła wpływa do Kotliny Żywieckiej. Na odcinku do Jeziora Żywieckiego Soła zasilana jest przez wiele mniejszych cieków oraz kilka większych potoków i rzek. Większe prawobrzeżne dopływy to: Juszczynką (około 8,5 km długości) z Bystrą oraz Koszarawa, która jest najdłuższym dopływem Soły. Koszarawa wypływa ze źródeł zlokalizowanych w Beskidzie Makowskim na wysokości około 1000 m n.p.m. Rzeka przepływa odcinek o długości 30,4 km i do Soły uchodzi w 50,5 km jej biegu. Koszarawa przejmuje wody wielu potoków górskich, z których najdłuższe to: Bystra, Przybyłka, Przyborowiec, Krzyżówka, Pewelica, Sopotnia i Przyłękówka. Z większych lewobrzeżnych dopływów Soły na tym odcinku wymienić należy potoki i rzeki: Przybędza, Wieśnik, Rybny, Leśnianka (14,6 km długości) z Twardorzeczką oraz Żarnówka, która uchodzi do rzeki już w strefie cofkowej Jeziora Żywieckiego.

W Żywcu Soła wpada do Zbiornika Żywieckiego, którego zapora została usytuowana w 41,9 km biegu Soły. Powierzchnia jeziora przy maksymalnym poziomie piętrzenia wynosi 9,6 km2, a jego pojemność całkowita wynosi 96,1 hm3 . Bezpośrednio do Jeziora Żywieckiego uchodzi kilka większych rzek i potoków. Z lewej strony uchodzi Żylica o długości 22 km, którą z kolei zasilają: Potok Dunatów, Potok Wilczy, Potok Graniczny, Bruśnik, Wieśnik oraz najdłuższy z nich Kalonka. Z prawej strony do zbiornika uchodzi Moszczenica oraz nieco większa Łękawka o długości 17,4 km z jej dopływem Kocierzanką (14,8 km długości).

Poniżej zapory w Tresnej Soła pokonuje przełomowy odcinek przez Beskid Mały (fot. 1, fot. 2), a następnie opuszcza województwo śląskie w pobliżu Kęt. Na tym obszarze znajdują się dwa kolejne sztuczne zbiorniki wodne. Pierwsza zapora została umiejscowiona w Porąbce w 34,6 km biegu rzeki tworząc zbiornik Międzybrodzki o powierzchni 3,3 km2 oraz pojemności 27,2 hm3 (fot. 3). W 31,0 km biegu rzeki znajduje się zapora w Czańcu, która piętrzy wody Soły w postaci zbiornika Czaniec o powierzchni maksymalnej 0,5 km2 i pojemności 1,3 hm3 (fot. 4). Na tym odcinku bezpośrednio do rzeki lub za pośrednictwem zbiorników wodnych uchodzą niewielkie potoki takie jak: Roztoka, Isepnica, Ponikiew, Żarnówka Duża i Mała, Mała Puszcza i Puszcza Wielka oraz Domaczka.

Poniżej Kęt, Soła jest rzeką graniczną pomiędzy województwem śląskim i małopolskim. Na tym odcinku z terenu woj. śląskiego do rzeki uchodzi kilka jej lewobrzeżnych dopływów: Węgierka, Harszówka oraz nieco dłuższa Pisarzówka.

Stany wody i przepływy

Tabela 1. Średnie roczne przepływy i średnie roczne stany wody oraz amplitudy wahań stanów wody w wybranych latach hydrologicznych w dorzeczu Soły.

Tabela 2. Średnie miesięczne współczynniki przepływu oraz współczynnik nieregularności λ.

Cieki w zlewni Soły zasilane są głównie z opadów atmosferycznych lub roztopów i w nieco mniejszym stopniu z zasilania podziemnego. Zróżnicowane w czasie zasilanie powoduje częste wahania stanów wody i przepływów (tab. 1). Wyniki wieloletnich obserwacji wskazują na stopniowe obniżanie się minimalnych i średnich stanów wody spowodowane erozją wgłębną. Zmiany stanów wody wywołane są częściowo przyczynami naturalnymi, w znacznym jednak stopniu działalnością człowieka przejawiającą się w postaci regulacji cieków, budowy zbiorników retencyjnych i poboru kruszywa z koryt. Potoki uchodzące do Soły są raczej krótkie i odznaczają się zróżnicowanymi spadkami, a w związku z odmiennym ukształtowaniem powierzchni terenu oraz różnymi ilościami sum opadów, poszczególne części zlewni charakteryzują się swoistymi możliwościami retencyjnymi. Dlatego też przepływy są istotnie zróżnicowane, aczkolwiek systematycznie wzrastają z biegiem rzek. Lokalnie mogą one ulegać modyfikacji w związku z funkcjonowaniem na terenie zlewni ujęć wód z przeznaczeniem na potrzeby gospodarcze.

W zależności od posterunku wodowskazowego amplitudy minimalnych stanów wody wahały się w zakresie od kilku do kilkudziesięciu cm, stanów średnich – od kilkunastu do kilkudziesięciu cm, a stanów wysokich – od kilkudziesięciu do stu kilkudziesięciu cm. Podobnie dużą zmiennością cechowały się przepływy. Zmieniały się one w zakresie od ułamkowej części m3/s do kilkudziesięciu m3/s w górnym odcinku Soły, a nawet kilkaset m3/s w środkowym i dolnym biegu rzeki. Średnie roczne przepływy na wybranych dopływach Soły przedstawiają się w następujący sposób: Koszarawa – 4,29 m3/s w Pewli Małej, Żylica – 1,36 m3/s w Łodygowicach, Bystra – 1,08 m3/s w Kamesznicy oraz Żabniczanka – 0,65 m3/s w Żabnicy. Przepływy na Sole są znacznie większe, poczynając od jej źródeł średnie roczne przepływy wynoszą w Soli 1,03 m3/s, Rajczy 5,08 m3/s, w Cięcinie 7,72 m3/s, a w Żywcu 15,2 m3/s i w Porabce 15,64 m3/s. W Oświęcimiu (poza granicami woj. śląskiego) przepływ średni roczny wzrasta do poziomu 20,5 m3/s.

W zlewni Soły przeważa nieco odpływ półrocza zimowego. Na posterunku w Rajczy wynosi on 53,8%, w Żywcu 51,5%, na Bysterej w Kamesznicy 57,5%, a na Żylicy w Łodygowicach 53,1% odpływu rocznego. Jedynie na Koszarawie w Pewli Wielkiej przeważa odpływ półrocza letniego, który wynosi 52,9% odpływu rocznego. W ciągu roku w opisywanej zlewni największe przepływy utożsamiane z wartościami ekstremalnymi pojawiają się zasadniczo wiosną. Na większości posterunków występują one w marcu i kwietniu. Drugorzędne wezbrania pojawiają się latem, kiedy to maksymalne przepływy pojawiają się w czerwcu i lipcu. Największy wzrost ilości prowadzonej wody obserwuje się w przypadku wezbrań opadowych powodowanych przez deszcze nawalne lub rozlewne oraz roztopowych, kiedy to przepływy wzrastają w znaczący sposób. Takie sytuacje w zlewni Soły pojawiały się dosyć często w różnych okresach roku i miały miejsce m. in. w lipcu 1934 r., w czerwcu i sierpniu 1958 r., w lipcu 1970 r., w styczniu 1974 r. w sierpniu 1985 r., lutym 1987 r., maju i wrześniu 1996 r. czy też pamiętna z lipca 1997 r.

Zmniejszone zasilanie powodujące wystąpienie zjawiska niżówki w zlewni Soły najczęściej ma miejsce jesienią. Zaznacza się w październiku zmieniając się na poszczególnych posterunkach wodowskazowych w zakresie 60-68% wielkości średniego rocznego przepływu. Czasami niższe przepływy pojawiają się także w listopadzie (tab. 2). Zmniejszone przepływy występują również zimą uwidaczniając się w różnych częściach zlewni zasadniczo w styczniu i częściowo także w lutym (tab. 2). Absolutne minima przepływów w zlewni Soły notowano dosyć często. Takie sytuacje na tym terenie miały miejsce m. in. w styczniu 1961 r., w lipcu i sierpniu 1963 r., w styczniu 1972 r., we wrześniu, październiku i grudniu 1983 r., w styczniu 1985 r., w grudniu 1986 r., w sierpniu i wrześniu 1992 r. oraz w lutym 1997 r.

Stan jakościowy wody

Jakość wód powierzchniowych w zlewni Soły jest dosyć zróżnicowana. Naturalne uwarunkowania zlewniowe odgrywają istotne znaczenie w kształtowaniu poszczególnych parametrów fizykochemicznych, zasadniczo w źródłowych odcinkach cieków. Są to stosunkowo czyste wody określane mianem quasi-naturalnych. Rzeki te bazują na zasobach wodnych beskidzkiej części zlewni, gdzie wpływ człowieka jest mało widoczny. Do tego typu zaliczyć można źródłowe odcinki Soły oraz jej dopływów. Znacznie gorsze parametry jakościowe cechują wody rzek, które przepływają przez tereny zurbanizowane i odwadniają obszary zagospodarowane przez rolnictwo. To właśnie tym formom użytkowania terenu przypisuje się decydujący wpływ na degradację stanu jakościowego wód powierzchniowych w zlewni Soły. Potwierdzeniem takiego stanu są klasyfikacje jakości wód powierzchniowych przeprowadzone w 2016 r. przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach. Stan ekologiczny został określony jako umiarkowany a poniżej Jeziora Żywieckiego nawet dobry, co łączyć należy z oczyszczającym oddziaływaniem zbiornika na wody płynące. Niestety stan chemiczny we wszystkich punktach monitoringu był poniżej stanu dobrego. Na wyraźne obniżenie jakości wód wpływają parametry mierzone w klasie elementów fizykochemicznych (grupa 3.1-3.5). Pozostałe analizowane wskaźniki notowane były w przedziałach od bardzo dobrego, poprzez dobry po umiarkowany.

Wody podziemne

Pod względem hydrogeologicznym zlewnia Soły położona jest w obrębie regionu karpackiego (XXIII), podregionu zewnątrzkarpackiego (XXIII 1). Wody podziemne występują tu głównie w postaci wód szczelinowych, w małym stopniu szczelinowo-porowych w utworach czwartorzędu oraz paleogeńskich i kredowych.

Najbliżej powierzchni terenu zalega piętro czwartorzędu wykształcone w postaci piasków, żwirów i otoczaków. Warstwy wodonośne, które miejscami są napięte, występują na głębokości od 0,3 m do 17,5 m i mają porowy charakter. Miąższość warstwy wodonośnej zmienia się w szeroki zakresie – 0,4-15,5 m. W dolinach rzecznych Soły, Koszarawy i Żylicy, gromadzą się większe zasoby wód podziemnych związane właśnie z występowaniem czwartorzędowych utworów porowych. Pod względem chemicznym w tej warstwie wodonośnej występują wody o typach naturalnych i odbiegających od naturalnych. Te pierwsze reprezentowane są przez wody: wodorowęglanowo-wapniowo-magnezowe (HCO3-Ca-Mg), wodorowęglanowo-siarczanowo-wapniowo-magnezowe (HCO3-SO4-Ca-Mg) oraz wodorowęglanowo-siarczanowo-wapniowe (HCO3-SO4-Ca). Do wód odbiegających od typów naturalnych zaliczono wody: wodorowęglanowo-chlorkowo-wapniowo-magnezowo-sodowe (HCO3-Cl-Ca-Mg-Na) a także siarczanowo-wodorowęglanowo-chlorkowo-wapniowo-sodowe (SO4-HCO3-Cl-Ca-Na).

Poniżej osadów czwartorzędowych w zlewni Soły zalegają formacje skalne wieku paleogeńskiego i kredowego, które wykształcone są w postaci głównie piaskowców i łupków (fliszowe piętro wodonośne). Tego typu formacje skalne pod względem przepuszczalności tworzą porowo-szczelinowy ośrodek wodonośny. Zwierciadło wód podziemnych pojawia się na głębokości od 3,4 do 29 m i jest częściowo napięte. Z uwagi na skomplikowaną budowę geologiczną miąższość warstwy wypełnionej wodą zmienia się w przedziale 0,3-78 m. Analiza jonowa pozwala wydzielić aż 6 typów chemicznych, które w całości zaliczane są do wód naturalnych. W zlewni Soły występują następujące typy wód podziemnych: wodorowęglanowo-wapniowe (HCO3-Ca), wodorowęglanowo-wapniowo-sodowe (HCO3-Ca-Na), wodorowęglanowo-sodowo-wapniowe (HCO3-Na-Ca), wodorowęglanowo-wapniowo-magnezowe (HCO3-Ca-Mg), wodorowęglanowo-wapniowo-sodowo-magnezowe (HCO3-Ca-Na-Mg), wodorowęglanowo-siarczanowo-chlorkowo-wapniowo-magnezowe (HCO3-SO4-Cl-Ca-Mg).

W granicach zlewni Soły w całości lub tylko fragmentarycznie znajdują się cztery Główne Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP): Dolina rzeki Soła (446), Zbiornik warstw Godula – Beskid Mały (447), Zbiornik warstw Godula – Beskid Śląski (348), Zbiornik warstw Magura – Babia Góra (445). W obrębie doliny rzeki Soły wydzielono czwartorzędowy GZWP – zbiornik Dolina rzeki Soła (446). Zasięg tego zbiornika ogranicza się do wąskiego pasa dna doliny rzeki. Jedynie na obszarze Kotliny Żywieckiej jego szerokość jest nieco większa. Na terenie tym znajduje się szczelinowo-porowy kredowy GZWP – zbiornik warstw Godula – Beskid Mały (447). Na obszar zlewni rozpościerającej się na Beskid Śląski wkracza zbiornik warstw Godula – Beskid Śląski (348). Również ten GZWP odznacza się szczelinowo-porowym ośrodkiem. W najdalej wysuniętej na południe części zlewni znajduje się trzeciorzędowy GZWP Magura – Babia Góra (445).

Wody podziemne w zlewni Soły generalnie zasilane są przez opady infiltrujące w podłoże. Miejscami obserwuje się ucieczkę wód powierzchniowych w podłoże. Strefa aktywnej wymiany wód sięga stosunkowo płytko – od 30 m w obrębie dolin do 40 m w niższej części zboczy. Zasilanie głębiej położonych horyzontów wodonośnych uzależnione jest od charakteru litologicznego zwietrzeliny zalegającej na powierzchni terenu, od stopnia nachylenia stoków, budowy geologicznej podłoża a także warunków tektonicznych (obecność uskoków). Najkorzystniejsze ku temu warunki występują w obrębie dolin rzecznych, które stanowią naturalną sieć drenażu dla wód oraz na obszarze Kotliny Żywieckiej. W sposób sztuczny wody podziemne drenowane są przez ujęcia studzienne, które zaburzają naturalne krążenie wód, ale jedynie w niewielkiej strefie swego oddziaływania.

Użytkowanie wód

Wody w zlewni Soły, zarówno te podziemne, jak i powierzchniowe, mają wielorakie znaczenie. Woda jest wykorzystywana do celów komunalnych, przemysłowych (w tym produkcji energii elektrycznej) i napełniania stawów rybnych, także do rekreacji i wypoczynku itp.

Z gospodarczego punktu widzenia stanowią istotne ogniwo w zaopatrzeniu ludności w wodę, ale nie tylko mieszkańców żyjących bezpośrednio na tym terenie. Zasoby wód powierzchniowych mają także kluczowe znaczenie dla zaopatrzenia w wodę środkowej części województwa śląskiego. Na początku lat 80. XX w. wdrożono nowy system gospodarki wodnej w województwie, w ramach którego połączono główne zbiorniki wodne regionu. Pozwoliło to na sterowanie tzw. przerzutami wody przez Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągów w celu zapewnienia mieszkańcom dostępu do wody. Południową część tego układu stanowi m.in. system Soły ze zbiornikami Tresna, Porąbka i Czaniec. Na zasobach wodnych Soły bazuje również wiele innych ujęć różnych podmiotów. Znajdują się tu ujęcia wody dla Kęckiej Spółki Wodnej, ujęcia wody dla Kobiernickich Stawów Rybnych i wodociągów Bielska-Białej.

Jednym z zadań jakie spełniają zbiornik zlokalizowane na Sole jest produkcja energii elektrycznej. W listopadzie 1938 r. jako pierwszy do użytku został oddany zbiornik Porąbka, natomiast zbiorniki Czaniec i Tresna przekazano do eksploatacji w lipcu 1967 r. W zaporze zbiornika w Tresnej znajduje się hydroelektrownia o mocy 21 MW. Zasoby wodne Soły zretencjonowane w czaszy Jeziora Żywieckiego pośrednio pozwalają także na pracę elektrowni szczytowo-pompowej Prąbka-Żar, która na nich bazuje. Zarówno elektrownia Tresna, jak i Porąbka-Żar oraz hydroelektrownia Porąbka wchodzą w skład Zespołu Elektrowni Wodnych Porąbka-Żar S. A. Elektrownia Porąbka-Żar została wybudowana w Międzybrodziu Żywieckim, a o jej lokalizacji zadecydowały m. in. korzystne warunki topograficzne oraz możliwość wykorzystania zagospodarowanej kaskady rzeki Soły. Jest to klasyczna elektrownia szczytowo-pompowa o mocy 500 MW ze zbiornikiem górnym na górze Żar (fot. 5) i Jeziorem Międzybrodzkim jako dolnym.

Wody powierzchniowe w zlewni Soły, zarówno te płynące, jak i stojące, wykorzystywane są także dla potrzeb rekreacji i turystyki. Istotne znaczenie w tej kwestii odgrywają zwłaszcza zbiorniki wodne zlokalizowane na rzece. Nad brzegami zbiorników, a także w niewielkiej odległości od nich wybudowano wiele ośrodków wypoczynkowych, będących własnością prywatną, ale także zarządzanych przez liczne zakłady przemysłowe z obszaru konurbacji katowickiej oraz Bielska-Białej. Wody płynące i stojące stwarzają bardzo dobre warunki dla uprawiania wędkarstwa, które w zlewni Soły jest bardzo popularne.

Poza czysto gospodarczym znaczeniem, wody w zlewni Soły, spełniają także różnorodne funkcje przyrodnicze oraz krajobrazowe. Pojawienie się na tym obszarze kaskady zbiorników wodnych jest jednym z przejawów atrakcyjności środowiska wodnego, co doprowadziło do istotnego kształtowania przestrzeni przyrodniczo-kulturowej.

BIBLIOGRAFIA

1. Absalon D., Jankowski A.T., Leśniok M., 2003a: Komentarz do mapy hydrograficznej w skali 1:50 000, Arkusz Węgierska-Góra M-34-87-A. Główny Geodeta Kraju, Warszawa.
2. Absalon D., Jankowski A.T., Leśniok M., 2003b: Komentarz do mapy hydrograficznej w skali 1:50 000, Arkusz Bielsko-Biała M-34-75-C. Główny Geodeta Kraju, Warszawa.
3. Absalon D., Jankowski A.T., Leśniok M., 2003c: Komentarz do mapy hydrograficznej w skali 1:50 000, Arkusz Jeleśnia M-34-87-B. Główny Geodeta Kraju, Warszawa.
4. Bok M., Jankowski A.T., Michalski G., Rzętała M., 2004: Zbiornik Dziećkowice. #Charakterystyka fizycznogeograficzna i rola w górnośląskim systemie wodno-gospodarczym. PTG, Komisja Hydrograficzna, Warszawa.
5. Dobija A., 1983: Stosunki wodne województwa bielskiego. Folia Geographica. Series Geographica-Physica, vol. 15. PAN, Wrocław-Warszawa-Krakowów-Gdańsk.
6. Dynowska I., Tlałka A., 1982: Hydrografia. PWN, Warszawa.
7. Jaguś A., Rahmonov O., Rzętała M., Rzętała M. A., 2004: The essence of cultural landscape transformation in the neighbourhood of selected artificial water reservoirs in southern Poland. Cultural Landscape. Regiograph, Brno.
8. Kaskada rzeki Soły – zbiorniki: Tresna, Porabka, Czaniec. Monografia. 2007. IMGW, RZGW, Warszawa.
9. Machowski R., Rzętała M., Serwecińska D., 2003: Wody powierzchniowe i podziemne województwa śląskiego. Katowice.
10. Machowski R., Rzętała M.A, Rzętała M., Wistuba B., 2005: Zbiornik Żywiecki – charakterystyka fizycznogeograficzna i znaczenie społeczno-gospodarcze. PTG Oddział Katowicki, Sosnowiec.
11. Podział hydrograficzny Polski, wyd. IMiGW, Warszawa 1983.
12. Punzet J., 1971: Stosunki hydrograficzne w dorzeczu Soły. PAN, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk.
13. Różkowski A., Kowalczyk A., Witkowski A., 1996: Występowanie, zasoby i użytkowanie zwykłych wód podziemnych w zlewni górnej Odry i górnej Wisły w zasięgu województwa katowickiego i bielskiego. Przegląd Geologiczny. T. 44, nr 8. PIG, Warszawa.

Źródła on-line

Rzętała M., Machowski R., Wody powierzchniowe, "Encyklopedia Województwa Śląskiego" 2014, t. 1.

•Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach

[1]

[2]