Śląsk Cieszyński

Autor: Dr hab. Krzysztof Nowak

Terytorium i kwestie nazewnicze

Choć pierwsza zachowana pisemna wzmianka o Cieszynie (Teschen, Těšín) pochodzi z 1155 r. (tzw. bulla wrocławska papieża Hadriana IV), przynależny geograficznie do Górnego Śląska Śląsk Cieszyński (Teschener Schlesien, Těšínské Slezsko) ze stolicą w Cieszynie, jako pojęcie nie tylko historyczne ale i geograficzne, zaczął wyodrębniać się wraz ze wzrostem znaczenia Księstwa Cieszyńskiego (Ducatus Tessinensis, Herzogtum Teschen, Těšínské knížectví) z piastowskiej prowincji książęcej opolsko-raciboskiej na początku lat 90. XIII wieku. Wtedy też książę Mieszko, syn księcia Władysława opolskiego, zwany Mieszkiem I cieszyńskim, zapoczątkował dynastię Piastów cieszyńskich, która rządziła księstwem do śmierci księżnej Elżbiety Lukrecji w 1653 r. Można powiedzieć, że już po wyodrębnieniu się w 1315 r. Księstwa Oświęcimskiego na wschodnich rubieżach Księstwa Cieszyńskiego, zaczęły kształtować się podstawy jego geograficzno-historycznego terytorium: na zachodzie rzeki Ostrawica i Odra, na wschodzie rzeka Biała, na północy rzeka Wisła, na południu Beskid Śląski. W 1327 r. Księstwo stało się lennem Korony Czeskiej św.Wacława. Ostatecznie, na skutek działań konsolidacyjnych austriackich Habsburgów rządzących Księstwem Cieszyńskim w latach 1653 – 1918, jego terytorium od XVIII w. utożsamiane było już także z szerszym, geograficznym pojęciem Śląska Cieszyńskiego i odwrotnie. Obszar ten (ok. 2,3 tys.km2) przypomina kwadrat z Cieszynem w środku, przez który przepływa rzeka Olza zmierzająca na północ ku Odrze, do której wpada w okolicach Bogumina (Oderberg, Bohumín). Momentem utrwalającym tę geograficzno-historyczną spójność była przegrana Austrii w I wojnie śląskiej, gdy od 1742 r. Śląsk Cieszyński wraz ze Śląskiem Opawskim (Troppauer Schlesien, Opavské Slezsko) tworzył Śląsk Austriacki (Ősterreichisch Schlesien, Rakouské Slezsko). Nomenklatura austriacka operowała także określeniami Śląsk Wschodni (Ost-Schlesien) czyli Cieszyński i Zachodni (West-Schlesien) czyli Opawski. Po podziale Śląska Cieszyńskiego między Polskę w Czechosłowację 28 lipca 1920 r. dla jego polskiej części w Polsce nadal używano określenia Śląsk Cieszyński lub w węższym zakresie: polski, wschodni oraz czeski, czechosłowacki, zachodni Śląsk Cieszyński dla części przyznanej w Czechosłowacji. Poza tym (wyłącznie) wśród Polaków upowszechniło się także historyczno-polityczne pojęcie Śląska za Olzą, Śląska Zaolziańskiego, a w końcu Zaolzia jako obszaru tej części przyznanego Czechosłowacji historycznego Śląska Cieszyńskiego, położonej za graniczną rzeką Olzą, w której do dziś (od 1993 r. w Republice Czeskiej) zamieszkuje ludność polska. Także określenia „Zaolzianin”, „Zaolziak”, „zaolziański” dotyczą tylko Polaków i spraw polskich na Zaolziu. Niemożliwe do ścisłego geograficznego oznaczenia Zaolzie sięga do polsko-czeskej granicy etnicznej na wschodnich obrzeżach dawnego, zdominowanego przez ludność czeską pow. frydeckiego, którego swym zasiegiem nie obejmuje. W przybliżeniu chodzi o ok. 700 z ok. 1270 km2 przyznanych Czechosłowacji obejmujących w przybliżeniu obszary dawnych pow. politycznych czeskocieszyńskiego i frysztackiego. Nazwę tę, jako wyodrębniającą problematykę polską, zaakceptowali także Zaolzianie, choć z geograficznego punktu widzenia nie jest ona dla nich właściwa. W nomenklaturze niemieckiej używano także określeń Olsa-Gebiet, Olsaland, zwłaszcza podczas II wojny światowej na oznaczenie obszaru przyległego do Olzy, głównie w granicach istniejącego wówczas powiększonego pow. Cieszyńskiego (Kreis Teschen). Po II wojnie światowej polskie środowiska kulturalne z obu stron granicy promowały i nadal promują dodatkowo nazwę Nadolzie a nawet Przedolzie dla terenów przylegających do Olzy. Większość Czechów operuje potocznym pojęciem Cieszyńskie (Těšínsko), czeskie Cieszyńskie, Śląsk Cieszyński, czeski Śląsk Cieszyński, choć przez kontakty z Polakami nazwa „Zaolzie” nie jest im obca, w formie pisanej także jako Záolší, Záolží. Z kolei pojawiająca się sporadycznie już w okresie międzywojennym nazwa Podbeskidzie przyjęła się w ostatnich kilku dekadach trwale na Śląsku Cieszyńskim jedynie na jego pograniczu z [[Małopolska|Małopolską]. Można nawet stwierdzić, że na skutek procesów migracyjnych po 1945 r. w [Bielsko-Biała|Bielsku-Białej] (Bielitz-Biala) pojęcie Śląska Cieszyńskiego, nie mówiąc już o popularnym określeniu Ziemia Cieszyńska, ogranicza się coraz częściej w potocznym rozumieniu jej stałych mieszkańców głównie do pow. cieszyńskiego. Niezależnie od tego operuje się typowymi nazwami lokalnymi, zwłaszcza w części czeskiej regionu, np. Karwińskie (Karvinsko), Jabłonkowskie (Jablunkovsko), choć np. nazwa Ostrawskie (Ostravsko) może również oznaczać cały czeski Śląsk Cieszynski lub tylko intensywnie industrializowane od końca XVIII w. Zagłębie Ostrawsko-Karwińskie (Ostravsko-karvinská pánev). W polskiej części Śląska Cieszyńskiego osoby utożsamiające się z przynależnością do regionu określają siebie jako Ślązacy, często w formie gwarowej, czasem z dodatkiem cieszyńscy dla odróżnienia się od mieszkańców dawnego Śląska Pruskiego (Górnoślązaków), choć w wielu gminach, zwłaszcza beskidzkich, używa się częściej lub wyłącznie typowo lokalnych określeń geograficznych. W części czeskiej oprócz nazw lokalnych występuje jedynie określenie Ślązak (czes. Slezan), także w formie gwarowej. Na dawnym pograniczu austriacko-pruskim mieszkańcy Cesarstwa Austriackiego zwani byli potocznie Cesarokami (Cysaroki, Císaráki), a mieszkańcy Prus, później Niemiec, Prusakami (Prusoki) lub Prajzakami (Prajzáci) w tzw. Kraiku Hulczyńskim (Hultschiner Ländchen, Hlučinsko). Określenia typu Górnoślązak, górnośląski na dawnym Śląsku Austriackim nie występują.

Granice i podziały administracyjne

Bardziej szczegółowy przebieg historycznych granic Śląska Cieszyńskiego przedstawia się następująco: na zachodzie granicę śląsko-morawską wyznacza rzeka Ostrawica, pozostawiając po stronie śląskiej Frydek (Friedeck, Frýdek), a po morawskiej Mistek (Místek) oraz po stronie śląskiej Polską Ostrawę (Polnisch Ostrau, Polská Ostrava), a po morawskiej Morawską Ostrawę (Märisch Ostrau, Moravská Ostrava). Na tym odcinku, formalnie od 1335 r., przebiegała granica między Królestwem Czeskim a Polskim. Na ujściu Ostrawicy do Odry, na zachód od Gruszowa (Hruschau, Hrušov), kończy się klin morawski i odtąd granica Śląska Cieszyńskiego biegnie wzdłuż Odry aż po ujście Olzy do Odry, na zachód od Kopytowa (Kopitau, Kopytov), a następnie biegnie na wschód wzdłuż Olzy, która na tym odcinku aż do ujścia Piotrówki do Olzy tworzy północno-zachodnią granicę Śląska Cieszyńskiego. Następnie granica biegnie potokiem Piotrówka, a potem północnymi krańcami wsi Piersna, Marklowice, Zebrzydowice, Pruchna i Zbytków dochodzi do rzeki Wisły, która aż do ujścia rzeki Białej tworzy północną granicę regionu (choć ze względu na powstanie w 1956 r. zbiornika goczałkowickiego jest ona dziś trudna do dokładnej lokalizacji). Odcinek wzdłuż Odry, Olzy, Piotrówki, Wisły biegł dawną granicą austriacko-pruską, potem austriacko-niemiecką. Jako wchodnia granica Śląska Cieszyńskiego rzeka Biała w całym swoim biegu oddziela go od Małopolski. Granica ta biegnie dalej Pasmem Baraniogórskim (Wiślańskim) Beskidu Śląskiego, czyli przez grzbiet Klimczoka, Skrzycznego, Baraniej Góry, przełęczą koniakowską do zboczy Kikuli. W latach 1335-1526 oddzielała Królestwo Czeskie, następnie do 1772 r. Cesarstwo Austriackie (wraz z Królestwem Czeskim) od Królestwa Polskiego, a w latach 1772-1918 Śląsk Austriacki od Galicji. Następnie granica regionu cieszyńskiego skręca na zachód, idąc wdłuż starej granicy śląsko-węgierskiej w kierunku przełęczy jabłonkowskiej i grzbietem Wielkiego oraz Małego Połomu przez Biały Krzyż, a następnie zbocza Łysej Góry, skąd dochodzi do Ostrawicy, tworząc jego południową rubież. I jedynie ten odcinek granicy był przedmiotem większych sporów trwających do końca XVIII w. pomiędzy panującymi w Cieszynie a Węgrami, którzy od średniowiecza posuwali się na północ w kierunku przełęczy jabłonkowskiej, karczując lasy. Do czasu ustanowienia władzy książęcej Cieszyn był siedzibą kasztelani. Z czasem na terytorium Księstwa wyodrębniło się kilka tzw. państw stanowych niższego rzędu. Pierwsza znacząca reforma administracyjna w czasach habsburskich objęła Śląsk Cieszyński w 1782 r., gdy w wyniku tzw. reform józefińskich Śląsk Austriacki został połączony z Morawami w jedno gubernium morawsko-śląskie ze stolicą w Brnie, w skład którego wchodziło 8 obwodów (wśród nich cieszyński) na czele ze starostami obwodowymi (Kreishauptmann). Dopiero patent cesarski z 30 grudnia 1849 r. wyodrębnił Śląsk Austriacki jako odrębny kraj koronny. Utworzono w nim 7 powiatów tzw. politycznych (Politischer Bezirk), jednocześnie z siedzibami starostw podzielonych na mniejsze tzw. powiaty sądowe (Amtsbezirk). Na Śląsku Cieszyńskim istniały wówczas 3 pow. polityczne: bielski (z pow. sądowymi w bielskim, skoczowskim, strumieńskim), cieszyński (z pow. sądowymi cieszyńskim, frysztackim, jabłonkowskim) i frydecki (pow. sądowy frydecki, bogumiński). W 1868 r. w miejsce pow. politycznego frydeckiego utworzono pow. polityczny frysztacki, który nie objął pow. sądowego frydeckiego wcielonego do pow. politycznego cieszyńskiego, zaś z tego ostatniego dla nowego powiatu wyodrębniono pow. sądowy frysztacki. Pow. polityczny frydecki reaktywowano w 1901 r. , wyłączając pow. sądowy frydecki z pow. politycznego cieszyńskiego. Od 1904 r. funkcjonował wcielony do pow. politycznego frydeckiego pow. sądowy polskoostrawski, utworzony z 7 gmin wyodrębnionych z pow. sądowego bogumińskiego. Poza jurysdykcją powiatów politycznych pozostawały statutarne miasta Bielsko i Frydek, których władze samorządowe pełniły jednocześnie funkcje administracji państwowej. W wyniku decyzji Rady Ambasadorów z 28 lipca 1920 r. o podziale Śląska Cieszyńskiego Polsce przypadł cały pow. polityczny bielski (67 gmin), 758 km2), 17 i pół gminy z pow. politycznego cieszyńskiego (183 km2), 4 i pół gminy z pow. politycznego frysztackiego (55,8 km2), w sumie 1002 tys. km2 (44% spornego obszaru). Czechosłowacja uzyskała cały pow. polityczny frydecki (40 gmin, 462 km2), prawie cały pow. polityczny frysztacki (29 i pół gminy, 262 km2) i 52 i pół gmin (547 km2) pow. politycznego cieszyńskiego, w sumie 1280 km2. Szczegółowy przebieg granicy wyznaczyła Międzynarodowa Komisja Delimitacyjna, która ukończyła pracę 25 kwietnia 1921 r. Granica polsko-czechosłowacka na odcinku cieszyńskim liczyła 95 km długości. Po raz pierwszy w dziejach regionu Olza stała się linią granicy państwowej, choć wcześniej nie rozdzielała nawet żadnej z gmin. Teraz przecięła miasto Cieszyn, wsie Leszną Górną, Sibicę, Puńców, Marklowice Górne oraz w niewielkim stopniu wsie Kaczyce, Zebrzydowice, Darków, Łąki, Raj, Istebna. Granica ukształtowała się ostatecznie w 1924 r., gdy od wsi Jaworzynka odłączono przysiółek Herczawa, przydzielając go Czechosłowacji. Zgodnie z uchwalonym 15 lipca 1920 r. przez Sejm Ustawodawczy w Warszawie statutem organicznym obszar przydzielony Polsce wszedł w skład autonomicznego woj. śląskiego. W 1921 r. kosztem pow. bielskiego do pow. cieszyńskiego przyłączono 29 gmin, a w 1924 r. dodatkowo Ochaby i Pruchną. W kwietniu 1938 r. do Bielska przyłączono Aleksandrowice (Alexanderfeld). Na obszarze zaolziańskiej części Cieszyna utworzono nowe miasto Czeski Cieszyn (Český Těšín), a dla zachodniej części powiatu cieszyńskiego nowy pow. polityczny czeskocieszyński. W 1919 r. Polską Ostrawę przemianowano na Ślaską Ostrawę (Slezská Ostrava), w 1921 r. Lutynię Polską (Polská Lutyně) przemianowano na Lutynię Górną (Horní L.), Lutynię Niemiecką (Německá L.) na Lutynię Dolną (Dolní L.). Z Herczawy (Hrčava) utworzono odrębną gminę, przyłączając do niej część obszaru Bukowca (Bukovec). Poza tym z fragmentu przyłączonej do Czechosłowacji Lesznej Górnej (Horní Líštná) utworzono gminę o tej samej co w Polsce nazwie. W 1922 r. prawa miejskie uzyskała Orłowa (Orlová), w 1923 r. Karwina (w latach 1920-1938 Karvinná), a w 1930 r. Trzyniec (Třinec). W 1924 r. do Morawskiej Ostrawy przyłączono morawskie wsie Przywóz (Přívoz), Witkowice, (Vítkovice), Mariańskie Góry, (Mariánské Hory) Zabrzeg (Zabřeh), Nową Wieś (Nová Ves), Grabówkę (Hrabska); od Bogumina oddzielono Pudłów (Pudlov), a nazwę gminy Szonychel (Šunychl) zmieniono na Nowy Bogumin (Nový B.). W 1928 r. pozbawiono Frydek statusu miasta wydzielonego. Siedzibą władz administracyjnych II instancji dla Kraju Śląskiego (Země Slezská), czyli czechosłowackiego (czeskiego) Śląska Cieszyńskiego i Opawskiego oraz przyłączonego do Czechosłowacji Kraiku Hulczyńskiego (w latach 1742-1920 części powiatu raciborskiego w Prusach, potem w Niemczech), pozostawała Opawa (Opava). Śląsk jako odrębny twór administracyjno-prawny w Czechosłowacji istniał do 30 listopada 1928 r., gdy w wyniku reformy administracyjnej doszło do ponownego połączenia Śląska z Morawami i utworzenia większej prowincji, Kraju Morawsko-Śląskiego (Země Moravskoslezská) ze stolicą w Brnie. W październiku 1938 roku, po przyłączeniu do Polski Zaolzia, obszar państwa polskiego i woj. śląskiego powiększył się o 805,1 km2, z czego 548,7 km2 przypadało na pow. czeskocieszyński (54 gmin), które przyłączono do pow. cieszyńskiego i 256,3 km2 na powiat frysztacki (31 gmin). W wyniku korekt do Polski przyłączono części wsi Gruszów, Hermanice (Heřmanice), Michałkowice (Michálkovice), Radwanice (Radvanice), Śląska Ostrawa, Bartowice (Bartovice), a stronie czeskiej oddano wieś Morawkę (Morávka), co usankcjonowano umowami międzypaństwowymi w Mistku 23 listopada i 9 grudnia 1938 roku. W świetle podpisanej 30 listopada 1938 r. umowy delimitacyjnej w Zakopanem do Polski przyłączono dodatkowo niecałe 45 km2 obszaru słowackiego okręgu czadeckiego (Čadecko) na Górnych Kisucach (Horne Kysuce), czyli części wsi Świerczynowiec (Svrčinovec), Czarne (Čierne), Skalite (Skalité) wdłuż linii kolejowej z żywieckiego Zwardonia do słowackiej Czadcy (Čadca) oraz skrawki jej przedmieścia, słowackich wsi Rakowa (Raková), Staszków (Staškov), Oleśna (Olešná), Turzowka (Turzovka). Ostatecznie Polska i woj. śląskie od października 1938 roku zyskały 869 km2. Po likwidacji Czecho-Słowacji w połowie marca 1939 r. Zaolzie graniczyło na zachodzie z Protektoratem Czech i Moraw (Protektorát Čechy a Morava, Protektorat Böhmen und Mähren), w którego składzie był pow. frydecki, a na południu z Państwem Słowackim (Slovenský štát). Po upadku Polski we wrześniu 1939 od października tego roku przynależny wcześniej do Polski Śląsk Cieszyński, bez zwróconych Słowacji nabytków w Czadeckiem, został wcielony do III Rzeszy, wchodząc w skład rejencji katowickiej (Regierungsbezirk Kattowitz) w ramach istniejącej prowincji śląskiej (Provinz Schlesien), a od stycznia 1941 r. w ramach nowo utworzonej prowincji górnośląskiej (Provinz Oberschlesien). Niemcy zrezygnowali z zachowania pow. frysztackiego, w wyniku czego połączony Kreis Teschen, licząc 1462 km2, stał się drugim największym powiatem w całej Rzeszy, określanym w dokumentach również jako Olsaland lub Olsa-Gebiet. Z kolei Bielsko i pow. Bielski połączono administracyjnie z Białą i pow. bialskim oraz częścią pow. wadowickiego. Powiększony w ten sposób pow. bielski (Kreis Bielitz) obejmował obszar 1 448 km2. W 1941 r. do Morawskiej Ostrawy, która stała się (do 1949 r.) miastem statutarnym, przyłączono Śląską Ostrawę, śląskie wsie Hruszów, Hermanice, Kończyce Wielkie (Kunčice), Kończyce Małe (Kunčičky), Michałkowice, Muglinów (Muglinov) i Radwanice oraz morawskie wsie Grabową (Hrabová), Nową Białą (Nová Bělá), Starą Białą (Stará B.) i Wyszkowice (Výškovice), natomiast w 1943 r. do Frydku przyłączono Mistek, śląskie wsie Leskowiec (Leskovec), Stare Miasto (Staré Město) oraz morawski Świadniów (Sviadnov). W latach 1944-1945 istniało miasto Karwin-Freistadt z połączenia Karwiny z Frysztatem (Fryštát), Starym Miastem, Rajem (Ráj) i Darkowem (Darkowem). Po zakończeniu II wojny światowej Zaolzie powróciło do Czechosłowacji. W części polskiej Śląska Cieszyńskiego regionu nowe polskie wła-dze przywróciły przedwojenny podział admini¬stracyjny, w ramach funkcjonującego do połowy 1950 r. woj. śląskiego (śląsko-dąbrowskiego), a następnie do połowy 1975 r. woj. Katowickiego (w latach 1953-1956 stalinogrodzkiego). W 1951 r. pow. miejski bielski połączono z pow. miej¬skim bialskim w jedno miasto Bielsko-Biała, które utrzy¬mało status miasta wydzielonego, a do pow. biel¬skiego przyłączono także gminy Bestwina – Wilkowice i Szczyrk, zaś resztę dawnego małopolskiego pow. bialskiego podzielono między pow. żywiecki i nowopowstały po¬w. oświęcimski. Poza tym z pow. bielskiego wyłą¬czono wówczas gminy Strumień – miasto i gminę Strumień oraz Chybie i przyłączono je do pow. cieszyńskiego, a prawa miejskie zyskała gmina Czechowice, do której przy¬łączono Dziedzice. Dokonano również korekt na pograniczu Czechowic z gminą Ligota. W połowie 1951 r. na obszarze miasta Cieszyna utworzono pow. miejski cieszyński. W 1954 r., w związku z przygoto¬waniami do budowy zbiornika goczałkowickiego, część obszaru gromad: Zabrzeg, Zabłocie, Frelichów, Zarzecze i Chybie i gmin Ligota, Strumień – Wieś przyłączono do pow. pszczyńskiego. W 1956 r. połączono Bystrą Śląską z Bystrą Krakowską, prawa miejskie zyskał Ustroń, w 1962 r. Wisła. W listopadzie 1958 r. nazwę Czechowi¬ce zmieniono (po protestach mieszkańców) na Czechowice-Dziedzice. W 1959 r. Janowice włączono do Bestwiny. W 1968 r. do Bielska-Białej przyłączono osiedle Mikuszowice Śląskie, gromady Ka¬mienica i Mikuszowice Krakowskie, część gromad: Hałcnów, Stare Bielsko, Komorowice, a część Aleksandrowic włączono do Wapienicy. W 1973 r. do Bielska-Białej włączono małopolską Straconkę, a do Cieszy¬na wsie Boguszowice, Mnisztwo, Kalembice, Krasną, Pastwiska. W 1977 r. w granicach Bielska – Białej znalazło się Stare Bielsko, Wapienica, część Jaworza, reszta Komorowic i Hałcnowa, a w granicach Cieszyna Marklowice. Od 1 czerwca 1975 r., po kolejnej reformie administracyjnej, Śląsk Cieszyński wszedł w skład nowoutworzonego woj. bielskiego, za wyjątkiem Czechowic-Dziedzic oraz gminy Zebrzydowice, które znalazły się w pomniejszonym woj. katowickim. Woj. bielskie obejmowało wiele gmin małopolskich, stąd powstały warunki admini¬stracyjne i gospodarcze dla procesów integracyjnych, które stały się fundamentem wyodrębniania się nowego regionu Podbeskidzia. Nie objęły one jednak tradycyjnie ciążącemu Śląskowi terenu dawnego pow. cieszyńskiego i zachodniej części dawnego pow. bielskiego, których mieszkańcy w większości z zadowoleniem powitali likwidację woj. bielskiego i powrót Śląska Cieszyńskiego pod władzę administracyjną Katowic w 1999 r. Po II wojnie światowej czeski Śląsk Cieszyński znalazł się ponownie w granicach ziemi Morawskośląskiej. Ziemi Śląskiej nie przywrócono, ale jako jej namiastkę zorganizowano tzw. śląską ekspozyturę Mo¬rawsko-Śląskiej Ziemskiej Rady Narodowej (Slezská expo¬zitura Moravskoslezského zemského národního výboru) z siedzibą w Ostrawie, której podlegały wszystkie dawne powiaty czeskiego Śląska i przylegające do nich trzy powiaty morawskie. W 1945 r. ponownie usamodzielniły się gminy przyłączone do Frydku, zachowując jednak wspólny samorząd. W latach 1947-1954 ponownie gminy te były połączone. W 1946 r. powiększoną w 1941 r. Morawską Ostrawę przemianowano na Ostrawę, do Trzyńca (Třinec), przyłączono wsie Końską (Konská), Dolną Leszną (Dolní L.) i Łyżbice (Bylice), a do Orłowej Łazy (Lazy) i Porębę (Poruba). Historyczne struktury administracyjne przetrwa¬ły do przejęcia władzy przez komuni¬stów w lutym 1948 r. Od stycznia 1949 r. tradycyjne ziemie zostały zastąpione przez okręgi (kraje). Czeski Śląsk Cieszyński znalazł się w okręgu ostrawskim (Ostravský kraj). Pow. frysztacki zmienił nazwę na karwiński, powstał pow. ostrawski (12 miejscowości, m.in. miasto Bogumin z okolicą). W latach 1950-1954 Frydek i Mistek funkcjonowały pod nazwą Mistek, następnie już Frydek-Mistek. W 1949 r. połączono Karwinę z Frysztatem, Darkowem, Rajem, Sta¬rym Miastem i utworzono „wielką” Karwinę. W 1955 r. z części wsi Błędowice Dolne (Dolní Bludovice), Szonów (Šenov) i Szumbark (Šumbark) utworzono nowe miasto Hawierzów (Havířov). Reforma administracyjna z 1960 r. zniosła okręg ostrawski, a czeski Śląsk Cieszyński znalazł się w granicach okręgu północnomorawskiego (Severomoravský kraj) ze stolicą w Ostrawie. Likwidacji uległ pow. czeskocieszyński, którego obszar został rozdzielony między pow. karwiński i frydecko-mistecki, co oznaczało również rozdzielenie Zaolzia. Nazwa Śląsk zniknęła z administracyjnej mapy Czechosło¬wacji. Do Frydku-Mistka przyłączono wieś Pańskie Nowe Dwory (Panské Nové Dvory), do Trzyńca Kojkowice (Kojkovice) i Górną Leszną (Horní L.), do Orłowej Lutynię Górną, do Jabłonkowa (Jablunkov) Nawsie (Návsí).W 1975 r. do Jabłonkowa przyłączono wsie Łomną Górną i Dolną (D.,H. Lomná), Boconowice (Bocanovice), Piosek (Písek) i Bukowiec, a w 1979 r. do Frydku-Mistka ponownie przyłączono Leskowiec, Stare Miasto i Świadniów oraz Chlebowice (Chlebovice) i Łysówki (Lysůvky) z Zelinkowicami (Zelinkovíce), zaś w 1980 r. Skalicę (Skalice) i Starzec (Staříč), podobnie jak Gródek (Hrádek) do Jabłonkowa. W Polsce po upadku komunizmu w 1989 r., w wyniku reformy administracyjnej w styczniu 1999 r. uległo likwidacji woj. bielskie, doszło do reaktywacji powiatów, a cały historyczny Śląsk Cieszyński w granicach Rzeczypospolitej Polskiej, czyli powiat bielski (11 gmin, 458 km2) i cieszyński (12 gmin, 730 km2), znalazły się w nowoutworzonym woj. śląskim ze stolicą w Katowicach. W powstałej w 1993 r. po rozpadzie Czechosłowacji Republice Czeskiej czeska część Śląska Cieszyńskiego znalazła się od 2000 r. w nowo utworzonym Kraju Morawskośląskim (do 2001 r. istnieją¬cym pod nazwą Kraju Ostrawskiego) ze stolicą w Ostra¬wie. Nowy okręg jest mniejszy w porównaniu z dawnym Krajem Północnomorawskim i w nazwie respektuje istnienie Śląska. Końcem 2002 r. w RC przestały funkcjonować władze administracyjne i samorządowe powiatów, które zostały zachowane tylko jako jednostki statystyczne. Ich kompetencje przeszły na większe miasta leżące na ich terenie jako tzw. miasta z poszerzonymi prawami, potocznie „małe powiaty”, z których w historycznej części Śląska Cieszyńskiego są położone: Bogumin, Orłowa, Hawierzów, Kar¬wina, Czeski Cieszyn, Trzyniec, Jabłonków, część Ostrawy i Frydku-Mistka. Fragment południowo-zachodniej części Śląska Cieszyńskiego należy do „małego powiatu” morawskiego Frydlantu nad Ostrawicą (Frýdlant nad Ostravicí). Struktury powiatowe zachowała jednak policja, sądy, służba zdrowia itp. Ostrawa odzyskała pozycję miasta statutarnego. W 1990 r. od Frydku-Mistka odłączyły się Starzyc i Stare Miasto, w 1992 r. Świadniów, w 1990 r. od Jabłonkowa odłączył się Gródek, w 1994 r. Nawsie, w 2000 r. usamodzielniła się jabłonkowska dzielnica Pioseczna (Písečná). Aktualnie na terenie czeskiej części Śląska Cieszyńskiego znajduje się w całości lub częściowo 76 gmin, łącznie z Ostrawą, Frydkiem-Mistkiem, Ostrawicą (Ostravice) i Starymi Hamrami (Staré Hamry), których części leżą także na historycz¬nych Morawach.