Zlewnia Przemszy: Różnice pomiędzy wersjami

Z IBR wiki
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
WizualnieWikikod
Nie podano opisu zmian
Nie podano opisu zmian
Linia 19: Linia 19:
Również lewobrzeżnym dopływem Czarnej Przemszy jest Pogoria – ciek o długości około 10 km, który wypływa z niewielkich sztucznych zbiorników wodnych na terenach przemysłowych w Dąbrowie Górniczej <ref>Kosakowski S, Charakterystyka oraz ocena zmian ilościowo-jakościowych powierzchniowej sieci hydrograficznej na obszarze miasta Dąbrowa Górnicza, Katedra Geografii Fizycznej WNoZ UŚ (maszynopis), Sosnowiec 1999. s. 53</ref>. Zlewnia Pogorii ma powierzchnię 42,7 km2. W środkowej części zlewni Pogoria przepływa przez trzy poeksploatacyjne zbiorniki wodne. Są to kaskadowo rozmieszczone jeziora poeksploatacyjne: Pogoria III (208 ha, 12 hm3), Pogoria I (75 ha), Pogoria II (26 ha). Na terenie zlewni Pogorii znajduje się również zbiornik Łosień o typowo przemysłowym znaczeniu<ref>Jaguś A, Rzętała M., Znaczenie zbiorników wodnych w kształtowaniu krajobrazu (na przykładzie kaskady jezior Pogorii). Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej, Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego, Bielsko-Biała – Sosnowiec 2008. s. 25.</ref>.
Również lewobrzeżnym dopływem Czarnej Przemszy jest Pogoria – ciek o długości około 10 km, który wypływa z niewielkich sztucznych zbiorników wodnych na terenach przemysłowych w Dąbrowie Górniczej <ref>Kosakowski S, Charakterystyka oraz ocena zmian ilościowo-jakościowych powierzchniowej sieci hydrograficznej na obszarze miasta Dąbrowa Górnicza, Katedra Geografii Fizycznej WNoZ UŚ (maszynopis), Sosnowiec 1999. s. 53</ref>. Zlewnia Pogorii ma powierzchnię 42,7 km2. W środkowej części zlewni Pogoria przepływa przez trzy poeksploatacyjne zbiorniki wodne. Są to kaskadowo rozmieszczone jeziora poeksploatacyjne: Pogoria III (208 ha, 12 hm3), Pogoria I (75 ha), Pogoria II (26 ha). Na terenie zlewni Pogorii znajduje się również zbiornik Łosień o typowo przemysłowym znaczeniu<ref>Jaguś A, Rzętała M., Znaczenie zbiorników wodnych w kształtowaniu krajobrazu (na przykładzie kaskady jezior Pogorii). Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej, Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego, Bielsko-Biała – Sosnowiec 2008. s. 25.</ref>.


Rzeka Brynica o długości 54,9 km i zlewni o powierzchni 482,7 km2 wypływa na wysokości 340 m n.p.m. u podstawy triasowych wzniesień<ref>Podział hydrograficzny Polski. IMiGW, Warszawa 1983. s. 307.</ref>. Do zbiornika [[Kozłowa Góra]] płynie podmokłą doliną, a poniżej zbiornika wpływa na obszar eksploatacji górniczej, gdzie pod czwartorzędowymi osadami znajdują się utwory triasowe i karbońskie. Brynica wzdłuż biegu źródeł do ujścia przyjmuje wiele dopływów, z których największe to: Trzonia, Potok Ożarowicki, Potok spod Nakła, Rów Świerklaniecki, Szarlejka, Jaworznik (z kilkoma zbiornikami poeksploatacyjnymi [[Rogoźnik]]), Rów Michałkowicki i [[Rawa]]. W środkowym biegu Brynicy w latach 30. XX wieku wybudowano zbiornik zaporowy o nazwie Kozłowa Góra, którego pojemność maksymalna osiąga 15,3 hm3 przy powierzchni maksymalnej 5,9 km2.<ref>Jaguś A, Rzętała M., Zbiornik Kozłowa Góra. Funkcjonowanie i ochrona na tle charakterystyki geograficznej i limnologicznej. Polskie Towarzystwo Geograficzne, Komisja Hydrologiczna, Warszawa 2003. 156 s.</ref>
Rzeka Brynica o długości 54,9 km i zlewni o powierzchni 482,7 km2 wypływa na wysokości 340 m n.p.m. u podstawy triasowych wzniesień<ref>Podział hydrograficzny Polski. IMiGW, Warszawa 1983. s. 307.</ref>. Do zbiornika [[Kozłowa Góra]] płynie podmokłą doliną, a poniżej zbiornika wpływa na obszar eksploatacji górniczej, gdzie pod czwartorzędowymi osadami znajdują się utwory triasowe i karbońskie. Brynica wzdłuż biegu źródeł do ujścia przyjmuje wiele dopływów, z których największe to: Trzonia, Potok Ożarowicki, Potok spod Nakła, Rów Świerklaniecki, Szarlejka, [[Jaworznik]] (z kilkoma zbiornikami poeksploatacyjnymi [[Rogoźnik]]), Rów Michałkowicki i [[Rawa]]. W środkowym biegu Brynicy w latach 30. XX wieku wybudowano zbiornik zaporowy o nazwie Kozłowa Góra, którego pojemność maksymalna osiąga 15,3 hm3 przy powierzchni maksymalnej 5,9 km2.<ref>Jaguś A, Rzętała M., Zbiornik Kozłowa Góra. Funkcjonowanie i ochrona na tle charakterystyki geograficznej i limnologicznej. Polskie Towarzystwo Geograficzne, Komisja Hydrologiczna, Warszawa 2003. 156 s.</ref>
 
Rawa to ciek odwaniający silnie uprzemysłowione i zurbanizowane tereny górnośląskich miast np. [[Ruda Śląska|Rudy Śląskiej]], [[Świętochłowice|Świętochłowic]], [[Chorzów|Chorzowa]], [[Katowice|Katowic]]. Dawniej był to ciek o długości 18,5 km, który wypływał ze Stawu Marcin. Obecnie Rawa jest ciekiem skanalizowanym i przykrytym na wielu odcinkach, wypływa na powierzchnię na pograniczu Chorzowa i Katowic. Jednym z większych dopływów jest Potok Leśny, w którego dorzeczu występuje kilka zbiorników wodnych np. Milicyjny, Kąpielisko, Kajakowy, Łąka.

Wersja z 07:51, 25 paź 2016

Autor: Mariusz Rzętała


Przemsza jest lewostronnym dopływem Wisły, do której uchodzi w okolicach Oświęcimia. Przemsza powstaje z połączenia Czarnej Przemszy i Białej Przemszy w 23,8 km jej biegu i odwadnia zlewnię o powierzchni 2125,5 km2 (środkowo-wschodnią część województwa śląskiego i zachodni skrawek województwa małopolskiego)[1]. Pod względem fizycznogeograficznym Przemsza drenuje częściowo obszar Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej,Wyżyny Śląskiej oraz w niewielkiej części Kotliny Oświęcimskiej. W granicach województwa śląskiego znajduje się ok. 1500 km2 dorzecza Przemszy tj. ok. 70,5% jego powierzchni całkowitej.

W kształtowaniu stosunków wodnych w dorzeczu Przemszy największą rolę odegrała przeszłość geologiczno-geomorfologiczna obszaru[2]. Warunki wodne dorzecza Przemszy kształtowały się w czasie wielu tysięcy lat, ale w sposób szczególny zaznaczył się okres ostatnich kilku wieków, w którym nastąpiły zmiany antropogeniczne wód powierzchniowych i podziemnych. Występowanie wód powierzchniowych i podziemnych w dorzeczu Przemszy warunkują utwory czwartorzędowe i starsze m.in. jurajskie, triasowe, karbońskie, permskie. Warunki wodne dorzecza Przemszy zależą także od zasilania opadami atmosferycznymi oraz strat spowodowanych parowaniem. Te naturalne uwarunkowania w ostatnich wiekach, a zwłaszcza ostatnich kilkudziesięciu latach, uległy zaburzeniu z powodu antropopresji , której przejawem są: regulacja rzek, budowa zbiorników wodnych, przerzuty wody, zmiany jakości wód, itp.

Wody powierzchniowe

Układ sieci rzecznej

Przemsza powstaje z połączenia Czarnej i Białej Przemszy na pograniczu Sosnowca i Mysłowic (rys. 1). Ciekiem źródłowym Przemszy jest Czarna Przemsza – rzeka ze źródłami na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej przepływająca w biegu środkowym i dolnym przez Wyżynę Śląską, której ważniejszymi dopływami są lewostronne: Mitręga, Trzebyczka, Pogoria i prawostronne: Pagor, Brynica, Bolina. Biała Przemsza wypływa na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, w biegu środkowym i dolnym przepływa przez Wyżynę Śląską, a ważniejszymi ciekami zasilającymi tę rzekę są prawobrzeżne: Centuria, Strumień Błędowski i Bobrek oraz lewobrzeżne: Biała, Sztoła i Kozi Bród.

Czarna Przemsza o długości 87,6 km, posiada dorzecze o powierzchni 1045,5 km2 i jest uważana za ciek źródłowy Przemszy[3]. Źródła Czarnej Przemszy biją na zboczu doliny rozcinającej kuestę w Bzowie[4] na wysokości 437 m n.p.m.[5]. Początkowo odwadnia zlewnię o deniwelacjach 80-120 metrów, później płynie wykształconą doliną o wysokości zboczy 15-20 metrów, w okolicach zbiornika Przeczyce wpływa na obszar zbudowany z utworów triasowych i dalej na tereny występowania piaszczystych osadów zalegających na osadach triasowych i karbońskich[6]. Kierunki przepływu rzeki w górnym biegu nawiązują do przebiegu wschód-zachód i północ-południe od okolic zbiornika Przeczyce do połączenia z Białą Przemszą w okolicach Sosnowca i Mysłowic (fot. 1). Ważniejszymi dopływami Czarnej Przemszy są: Mitręga, Trzebyczka, Pogoria, Brynica. Na Czarnej Przemszy poniżej Siewierza w 1964 roku oddano do użytku sztuczne jezioro z zaporą w miejscowości Przeczyce (tj. w 53,6 km biegu rzeki), którego powierzchnia i pojemność maksymalna wynosi odpowiednio ok. 5 km2 i 20,7 hm3[7]. Inny, znacznie większy zbiornik antropogeniczny o pojemności ok. 51 hm3, znajduje się dolnej części dorzecza Czarnej Przemszy wzdłuż jej lewego brzegu od okolic Wojkowic Kościelnych po Dąbrowę Górniczą – został utworzy w wyrobisku piasku podsadzkowego w 2005 roku i jest nazywany zbiornikiem Kuźnica Warężyńska (zwyczajowo Pogorią IV).

Mitręga to ciek ze źródłami położonymi w obniżeniu pośród jurajskich wzniesień w okolicach Rokitna Szlacheckiego i Niegowonic, który odwadnia zlewnię o powierzchni ok. 80 km2 i uchodzi do zbiornika Przeczyce. Zlewnia o wysokości bezwzględnej do 430 m n.p.m. i deniwelacjach 80-90 metrów jest zalesiona i użytkowana rolniczo[8]. Trzebyczka jest lewobrzeżnym dopływem Czarnej Przemszy uchodzącym do niej – po uregulowaniu i przełożeniu koryta w dolnym biegu[9]. – w okolicach Wojkowic Kościelnych. Powierzchnia zlewni Trzebyczki wynosi około 41 km2. W górnym biegu Trzebyczka ma charakter okresowy z powodu drenażu wód powierzchniowych przez ujęcia wód podziemnych, a stały odpływ tego cieku zapewniają wydajne wywierzyska korytowe i przykorytowe w okolicach Ząbkowic, gdzie występują także mokradła i małe zbiorniki wodne[10].

Również lewobrzeżnym dopływem Czarnej Przemszy jest Pogoria – ciek o długości około 10 km, który wypływa z niewielkich sztucznych zbiorników wodnych na terenach przemysłowych w Dąbrowie Górniczej [11]. Zlewnia Pogorii ma powierzchnię 42,7 km2. W środkowej części zlewni Pogoria przepływa przez trzy poeksploatacyjne zbiorniki wodne. Są to kaskadowo rozmieszczone jeziora poeksploatacyjne: Pogoria III (208 ha, 12 hm3), Pogoria I (75 ha), Pogoria II (26 ha). Na terenie zlewni Pogorii znajduje się również zbiornik Łosień o typowo przemysłowym znaczeniu[12].

Rzeka Brynica o długości 54,9 km i zlewni o powierzchni 482,7 km2 wypływa na wysokości 340 m n.p.m. u podstawy triasowych wzniesień[13]. Do zbiornika Kozłowa Góra płynie podmokłą doliną, a poniżej zbiornika wpływa na obszar eksploatacji górniczej, gdzie pod czwartorzędowymi osadami znajdują się utwory triasowe i karbońskie. Brynica wzdłuż biegu źródeł do ujścia przyjmuje wiele dopływów, z których największe to: Trzonia, Potok Ożarowicki, Potok spod Nakła, Rów Świerklaniecki, Szarlejka, Jaworznik (z kilkoma zbiornikami poeksploatacyjnymi Rogoźnik), Rów Michałkowicki i Rawa. W środkowym biegu Brynicy w latach 30. XX wieku wybudowano zbiornik zaporowy o nazwie Kozłowa Góra, którego pojemność maksymalna osiąga 15,3 hm3 przy powierzchni maksymalnej 5,9 km2.[14]

Rawa to ciek odwaniający silnie uprzemysłowione i zurbanizowane tereny górnośląskich miast np. Rudy Śląskiej, Świętochłowic, Chorzowa, Katowic. Dawniej był to ciek o długości 18,5 km, który wypływał ze Stawu Marcin. Obecnie Rawa jest ciekiem skanalizowanym i przykrytym na wielu odcinkach, wypływa na powierzchnię na pograniczu Chorzowa i Katowic. Jednym z większych dopływów jest Potok Leśny, w którego dorzeczu występuje kilka zbiorników wodnych np. Milicyjny, Kąpielisko, Kajakowy, Łąka.

  1. ↑ Podział hydrograficzny Polski. IMiGW, Warszawa 1983. s. 312
  2. ↑ A.T. Jankowski, Geneza współczesnej sieci dolinno-rzecznej na obszarze Polski, w: Rzeki. Kultura – Cywilizacja – Historia, red. J. Kołtuniak, „Śląsk” Sp. z o.o., Katowice 1994, t. 3, s. 135-156
  3. ↑ Podział hydrograficzny Polski. IMiGW, Warszawa 1983. s. 305, 312
  4. ↑ Podział hydrograficzny Polski. IMiGW, Warszawa 1983. s. 305
  5. ↑ Bukowska E., Współczesne zmiany koryt rzecznych w dorzeczu Przemszy. Geographia. Studia et dissertationes, t. 6. Katowice 1982. s. 15-33
  6. ↑ Podział hydrograficzny Polski. IMiGW, Warszawa 1983. s. 306
  7. ↑ Kocyan J., Zbiornik w Przeczycach. Instytut Gospodarki Wodnej. Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa 1969. 82 s.
  8. ↑ Podział hydrograficzny Polski. IMiGW, Warszawa 1983. s. 305
  9. ↑ Smolarek W., Ocena kształtowania się odpływu w zlewni Trzebyczki (Wyżyna Śląska). Z badań nad wpływem antropopresji na środowisko, t. 6, 2005. s. 92
  10. ↑ Rzętała M., Wody powierzchniowe i podziemne. [w:] Dąbrowa Górnicza. Monografia. Tom I, Środowisko przyrodniczo-geograficzne (red.: A. J. Wójcik, W. Krawczyński). Muzeum Miejskie „Sztygarka”, Dąbrowa Górnicza 2016. s. 209-210
  11. ↑ Kosakowski S, Charakterystyka oraz ocena zmian ilościowo-jakościowych powierzchniowej sieci hydrograficznej na obszarze miasta Dąbrowa Górnicza, Katedra Geografii Fizycznej WNoZ UŚ (maszynopis), Sosnowiec 1999. s. 53
  12. ↑ Jaguś A, Rzętała M., Znaczenie zbiorników wodnych w kształtowaniu krajobrazu (na przykładzie kaskady jezior Pogorii). Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej, Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego, Bielsko-Biała – Sosnowiec 2008. s. 25.
  13. ↑ Podział hydrograficzny Polski. IMiGW, Warszawa 1983. s. 307.
  14. ↑ Jaguś A, Rzętała M., Zbiornik Kozłowa Góra. Funkcjonowanie i ochrona na tle charakterystyki geograficznej i limnologicznej. Polskie Towarzystwo Geograficzne, Komisja Hydrologiczna, Warszawa 2003. 156 s.
Źródło: „http://ibrbs.pl/index.php?title=Zlewnia_Przemszy&oldid=6090”