Kultura teatralna Cieszyna (i Czeskiego Cieszyna)

(ang. Theatrical culture in Cieszyn, niem. Theater Kultur in Teschen) Autor: dr hab. Mirosława Pindór

Uwzględniony w haśle obszar geograficzny, dotyczący w zasadzie Cieszyna, niecały mieści się w granicach obecnego województwa śląskiego, a nawet państwa – Czeski Cieszyn (Český Tĕšín) położony jest wszak w Republice Czeskiej, w kraju morawsko-śląskim. Jednakże opracowując hasło dotyczące kultury teatralnej Cieszyna po 1945 roku, zdecydowano się na poszerzenie zakresu przestrzennego tematu. Przyjęta perspektywa ma swoje uzasadnienie historyczne i kulturowe. Oba graniczne miasta: Cieszyn i Český Tĕšín powstały wszak na bazie jednego, historycznego Cieszyna, a stało się to na mocy decyzji Rady Ambasadorów podjętej w Paryżu 28 lipca 1920 roku, dotyczącej podziału Śląska Cieszyńskiego pomiędzy dwa nowo powstałe państwa: Rzeczpospolitą Polską i Republikę Czechosłowacką. Ostateczny rozpad Cieszyna na dwa odrębne organizmy administracyjne i samorządowe, należące do odmiennych struktur państwowych, nastąpił 10 sierpnia 1920 roku o godz.12.45; linię graniczną wyznaczyła rzeka Olza. 2 października 1938 roku „z Cieszyna Wschodniego i Cieszyna Zachodniego utworzono miasto wydzielone” Cieszyn, scalone w granicach II Rzeczpospolitej. We wrześniu 1939 roku na teren zespolonego miasta wkroczyli Niemcy i obowiązująca stała się nazwa Teschen. 10 maja 1945 roku Cieszyn ponownie został podzielony granicą na Olzie. Sposób opracowania niniejszego hasła jest zatem następstwem postrzegania obu Cieszynów, prawo- i lewobrzeżnego, jako przestrzeni ongiś wspólnej, a od blisko stu lat przestrzeni mniej lub bardziej konstruktywnego współdziałania w sferze gospodarki i kultury (sformalizowanego po listopadzie 1989 roku), w tym w obszarze polsko-czeskich kontaktów teatralnych. Zważywszy jednak na to, iż EWoŚ swym zasięgiem obejmuje tereny obecnego województwa śląskiego, kulturę teatralną Czeskiego Cieszyna starano się ująć w niniejszym haśle skrótowo i wybiórczo. Podane informacje dotyczą przede wszystkim aktywności teatralnej polskiej mniejszości narodowej zamieszkującej Cieszyn za Olzą, aktywności przynależnej do niepodzielnego obszaru teatru polskiego (nie uwzględniono zatem czeskich zespołów amatorskich). Ramy czasowe opracowanego zagadnienia wyznaczają: zakończenie wojny w maju 1945 roku oraz umowna data – 31 grudnia roku 2018. Jednakże ze względu na niezwykłe walory architektoniczne budynku teatru w Cieszynie, które sprawiły iż znalazł się on na współcześnie wytyczonej Trasie Bałtyckiej Europejskiego Szlaku Teatrów Historycznych, zdecydowano się, w tym jednym konkretnym przypadku, na pogłębiony rekonesans historyczny.

Kultura teatralna Cieszyna (i Czeskiego Cieszyna) po 1945 roku jest zjawiskiem wielowymiarowym, podlegającym na przestrzeni lat przeobrażeniom i realizującym się na kilku płaszczyznach. Hasło niniejsze uwzględnia zatem zarówno „teatry instytucjonalne”, jak i „teatry inne”, które to wraz z „teatrami amatorskimi”, zdecydowano się zakwalifikować – na potrzeby niniejszego opracowania – do osobnej kategorii: „teatry niezawodowe”. Przy czym „teatry instytucjonalne” (zawodowe teatry dramatyczne, teatry lalkowe, teatry muzyczne, teatry tańca i ruchu) to takie, które „posiadają status instytucji publicznej, a co za tym idzie, są wyposażone w dotacje z funduszy publicznych [państwowych i samorządowych – M.P.], mają zespół i stałą siedzibę (choć tu znajdziemy wyjątki). Mają też […] niematerialną część wyposażenia, czyli misję: misję publicznej instytucji kultury, misję publicznego teatru”. Do teatrów instytucjonalnych włączono, opracowując niniejsze hasło, teatr impresaryjny (będący w różnych okresach drugą, a u zarania działalności pierwszą sceną instytucjonalnego teatru dramatycznego), jako że funkcjonuje on na podstawie ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej i jest teatrem miejskim, ma też swoją misję. „Teatry inne”, to zespoły teatralne „nie dające się ściśle zakwalifikować do żadnej z kategorii”, przypisanej teatrom instytucjonalnym. „Teatr amatorski” definiowany jest natomiast jako „popularna forma niezawodowej aktywności artystycznej ludzi na co dzień uprawiających inne zawody”, przy czym wyróżnia się liczne odmiany owej aktywności ze względu na zróżnicowanie środowiska, które ją podejmują (miedzy innymi: teatry dziecięce, szkolne, studenckie, religijne, robotnicze, ludowe, działające przy: domach kultury, uczelniach, parafiach, ongiś przy związkach zawodowych, współcześnie w ramach stowarzyszeń, fundacji). Wprowadzone na użytek niniejszego hasła określenie „teatr niezawodowy”, pomimo iż „nie najzręczniejsze” i nie często używane (na co zwraca uwagę Emil Orzechowski) wydaje się jednak najbardziej pojemne, ogarnia bowiem „wszystkie te obszary życia teatralnego, które pozostają poza zasięgiem teatru zawodowego”. Co ważne – uwzględnia pozainstytucjonalne inicjatywy profesjonalistów (aktorów, reżyserów), a przede wszystkim współpracę środowisk amatorskich z profesjonalistami, co na obszarze badanym jest zjawiskiem często spotykanym, tak jak i działalność zespołów nawiązujących do nurtu teatru alternatywnego, eksperymentalnego, które trudno jednoznacznie zaliczyć do teatrów amatorskich. W strukturze hasła znalazły się nadto treści dotyczące organizowanych na przywołanym terenie festiwali teatralnych , definiowanych jako: „Cykle przedstawień bądź powiązanych ze sobą tematycznie, reprezentujących określony nurt w sztuce lub postawę wobec rzeczywistości, bądź nie związanych problemowo, ale mających opinię wydarzeń w skali regionu, kraju, grupy krajów”. Pojawiające się życiu teatralnym obu Cieszynów festiwale niewątpliwie opinię takich wydarzeń mają (miały w przypadku już nie odbywających się).

Teatry instytucjonalne

Zarówno Cieszyn, jak i Czeski Cieszyn, posiadają własną publiczną teatralną instytucję kultury, co jest swego rodzaju ewenementem, jako że w miastach poniżej 100 tys. mieszkańców teatry instytucjonalne funkcjonują tylko w kilkunastu miejscowościach. W Cieszynie taką instytucją jest Teatr im. A. Mickiewicza w Cieszynie (w różnorodności przyjmowanych przezeń oficjalnych nadrzędnych nazw w zależności od organizacyjnej przynależności). W Czeskim Cieszynie jest to Těšínské divadlo (Teatr Cieszyński) – teatr trzech autonomicznych Scen: Sceny Czeskiej (česká scéna), Sceny Polskiej i Sceny Bajka. Obie instytucje – cieszyńska i czeskocieszyńska mają swoją długoletnią tradycję i interesującą współczesność.

Teatr im. A. Mickiewicza w Cieszynie

(Także: Teatr Polski w Cieszynie i Bielsku. Teatr Polski Bielsko-Cieszyn. Państwowy Teatr Polski Bielsko-Cieszyn w Bielsku-Białej).

Arsmusica Polskie Towarzystwo Artystyczne

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7] [8]

[label=&filter[city]=cieszyn&filter[state_id]=0&filter[on_db]=1&filter[on_map]=1&theatreId=2370 ]

[9]

[10]

Zobacz też

Tożsamość regionalna Śląsk Cieszyński