Pastuszki – tradycja kolędnicza okresu Bożego Narodzenia: Różnice pomiędzy wersjami

Z IBR wiki
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
WizualnieWikikod
Nie podano opisu zmian
Nie podano opisu zmian
Linia 8: Linia 8:
:::::::::::::::::::::::::[[ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO Tom 11 (2024)|TOM: 11 (2024)]]
:::::::::::::::::::::::::[[ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO Tom 11 (2024)|TOM: 11 (2024)]]


Od dnia świętego Szczepana (26 grudnia), do Trzech Króli (6 stycznia), głównie na terenie Koniakowa, Istebnej, Jaworzynki, Wisły – na ziemi cieszyńskiej, a także w niektórych wioskach na ziemi żywieckiej, np. w Lalikach, nadal można się zetknąć z zanikającą formą kolędniczą tzw. pastuszków.
Od dnia świętego Szczepana (26 grudnia) do Trzech Króli (6 stycznia), głównie na terenie [[Koniaków|Koniakowa]], [[Istebna|Istebnej]], Jaworzynki, [[Wisła miasto|Wisły]] na ziemi cieszyńskiej, a także w niektórych wioskach na ziemi żywieckiej, np. w Lalikach, nadal można się zetknąć z zanikającą formą kolędniczą tzw. pastuszków.
 
Zdaniem Andrzeja Podżorskiego „chodzenie po pastuszkach” w Wiśle odbywało się wyłącznie za dnia w Dzień Bożego Narodzenia i w święta aż do Nowego Roku<ref>M. Kiereś'', Doroczna obrzędowość w społecznościach zróżnicowanych religijnie na pograniczu polsko-czesko-słowackim'', Cieszyn 2007, s. 141.</ref>. Jan Szymik natomiast, opisując tradycje [[Śląsk Cieszyński|Śląska Cieszyńskiego]]<ref>Autor nie wskazuje konkretnych miejscowości przy omawianiu tej tradycji.</ref>, zauważa, że właściwym czasem tego obchodu jest dzień Trzech Króli<ref>J. Szymik, ''Doroczne zwyczaje i obrzędy na Śląsku Cieszyńskim,'' Cieszyn – Wrocław 2012, s. 49.</ref>. Dla wsi w północno-wschodniej części [[Żywiecczyzna|Żywiecczyzny]] i okolic [[Jeleśnia|Jeleśni]] wskazano termin od dnia świętego Szczepana do Trzech Króli<ref>J. Gąsiorek, M. Pokusa, ''Zwyczaje i obrzędy ludowe na Żywiecczyźnie''. Wypisy, Żywiec 2013, s. 143.</ref>.
 
Należy zauważyć, że „kolędników postrzegano niegdyś jako przedstawicieli pozaziemskiego świata, związanych ze światem sakralnym. Jako przybyszów »stamtąd« – wysłanników Boga. Dlatego ich obecność bez względu na formę kolędniczą – obwarowana była rytualnymi zachowaniami. Przybywając pod dom, ogłaszali swoją obecność poprzez hałas, śpiew, stukanie w drzwi, pytanie o pozwolenie na kolędowanie”<ref>''Kolędowanie'', red. Małgorzata Słomka, współpraca Barbara Rosiek, Bielsko - Biała 2016, s. 8.</ref>.
 
Pastuszki, po otrzymaniu zgody na kolędowanie, przekraczają granicę (próg, bramę) rozdzielającą „ten” i „tamten” świat, po czym następuje właściwe kolędowanie<ref>Tamże, s. 8.</ref>. Opowiadają pieśnią, gestem i słowem historię narodzenia Jezusa, zakończoną sceną zmierzania do Betlejem i składania Dzieciątku darów<ref>M. Kiereś, ''Doroczna obrzędowość'', s.141.</ref>. W dawniejszych latach pastuszkowie głosili także kwestie z Nowego Testamentu i śpiewali kolędę ''Przybieżeli do Betlejem pasterze''<ref>Tamże, s. 151.</ref>.<blockquote>Chociaż wszystkie grupy opowiadały o zwiastowaniu pasterzom narodzenia Dzieciątka, istniało wiele lokalnych, mniej lub bardziej rozbudowanych, wersji tego tematu. Jako wzorzec dla chłopięcych grup w rejonie góralszczyzny śląskiej służył kantyczkowy zapis, który na terenie Śląska Cieszyńskiego rozpowszechnił ks. [[Józef Londzin]]. Tekst w 1866 roku sygnował Adam Sikora, majster tkacki z Jabłonkowa, stąd w materiałach etnograficznych często jemu przypisuje się autorstwo.<ref>''Kolędowanie'', s. 24</ref></blockquote>Na taki wariant wskazuje np. Małgorzata Kiereś (góralka z Istebnej i wieloletnia dyrektorka Muzeum Beskidzkiego w Wiśle): „''Kolędę pastuszków'' napisał dla ludu śląsko–polskiego Adam Sikora, tkacki majster z Jabłonkowa, w 1866 roku. Składa się ona w wersji oryginalnej z 3 części: kantyczka »''Pozwólcie nam chrześcijanie rozmili bedymy wom opowiadać''«, dialog między Bartkiem Wawrzkiem, Kubą i aniołem […], pieśń »''Witaj Jezu ukochany''«[…]”<ref>M. Kiereś, ''Doroczna obrzędowość'', s.141.</ref>. Współcześnie, z uwagi na jej długość, wykonywana jest najczęściej przez członków zespołów regionalnych biorących udział w przeglądach i konkursach kolędniczych, np. w „Przeglądzie Połaźników i Pastuszków” w Koniakowie.
 
Niektóre grupy z Beskidu Śląskiego dawniej śpiewały pieśni pastorałkowe, a także kolędy kościelne:<blockquote>''Paśli owce wałaszy u niebieskich szałaszy''
 
''Anioł się im ukazoł, do Betlemu iść kazoł,''
 
''Poccie, poccie, pospiesznie, Pana Chrysta nondziecie''
 
''Nondziecie go w jaśliczkach, zwiniyntego w pieluszkach.''</blockquote>Pieśniom towarzyszyły rytmiczne skoki po izbie<ref>K. Kaczko, „Od Mikołajów i kolędników do andrzejek” [w:] ''Śląskie uciechy i zabawy'', red. Irena Bukowska – Floreńska, Bytom 1991, s. 161.</ref>.

Wersja z 16:21, 6 gru 2024

Autor: dr Robert Garstka

ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
TOM: 11 (2024)

Od dnia świętego Szczepana (26 grudnia) do Trzech Króli (6 stycznia), głównie na terenie Koniakowa, Istebnej, Jaworzynki, Wisły na ziemi cieszyńskiej, a także w niektórych wioskach na ziemi żywieckiej, np. w Lalikach, nadal można się zetknąć z zanikającą formą kolędniczą tzw. pastuszków.

Zdaniem Andrzeja Podżorskiego „chodzenie po pastuszkach” w Wiśle odbywało się wyłącznie za dnia w Dzień Bożego Narodzenia i w święta aż do Nowego Roku[1]. Jan Szymik natomiast, opisując tradycje Śląska Cieszyńskiego[2], zauważa, że właściwym czasem tego obchodu jest dzień Trzech Króli[3]. Dla wsi w północno-wschodniej części Żywiecczyzny i okolic Jeleśni wskazano termin od dnia świętego Szczepana do Trzech Króli[4].

Należy zauważyć, że „kolędników postrzegano niegdyś jako przedstawicieli pozaziemskiego świata, związanych ze światem sakralnym. Jako przybyszów »stamtąd« – wysłanników Boga. Dlatego ich obecność bez względu na formę kolędniczą – obwarowana była rytualnymi zachowaniami. Przybywając pod dom, ogłaszali swoją obecność poprzez hałas, śpiew, stukanie w drzwi, pytanie o pozwolenie na kolędowanie”[5].

Pastuszki, po otrzymaniu zgody na kolędowanie, przekraczają granicę (próg, bramę) rozdzielającą „ten” i „tamten” świat, po czym następuje właściwe kolędowanie[6]. Opowiadają pieśnią, gestem i słowem historię narodzenia Jezusa, zakończoną sceną zmierzania do Betlejem i składania Dzieciątku darów[7]. W dawniejszych latach pastuszkowie głosili także kwestie z Nowego Testamentu i śpiewali kolędę Przybieżeli do Betlejem pasterze[8].

Chociaż wszystkie grupy opowiadały o zwiastowaniu pasterzom narodzenia Dzieciątka, istniało wiele lokalnych, mniej lub bardziej rozbudowanych, wersji tego tematu. Jako wzorzec dla chłopięcych grup w rejonie góralszczyzny śląskiej służył kantyczkowy zapis, który na terenie Śląska Cieszyńskiego rozpowszechnił ks. Józef Londzin. Tekst w 1866 roku sygnował Adam Sikora, majster tkacki z Jabłonkowa, stąd w materiałach etnograficznych często jemu przypisuje się autorstwo.[9]

Na taki wariant wskazuje np. Małgorzata Kiereś (góralka z Istebnej i wieloletnia dyrektorka Muzeum Beskidzkiego w Wiśle): „Kolędę pastuszków napisał dla ludu śląsko–polskiego Adam Sikora, tkacki majster z Jabłonkowa, w 1866 roku. Składa się ona w wersji oryginalnej z 3 części: kantyczka »Pozwólcie nam chrześcijanie rozmili bedymy wom opowiadać«, dialog między Bartkiem Wawrzkiem, Kubą i aniołem […], pieśń »Witaj Jezu ukochany«[…]”[10]. Współcześnie, z uwagi na jej długość, wykonywana jest najczęściej przez członków zespołów regionalnych biorących udział w przeglądach i konkursach kolędniczych, np. w „Przeglądzie Połaźników i Pastuszków” w Koniakowie. Niektóre grupy z Beskidu Śląskiego dawniej śpiewały pieśni pastorałkowe, a także kolędy kościelne:

Paśli owce wałaszy u niebieskich szałaszy

Anioł się im ukazoł, do Betlemu iść kazoł,

Poccie, poccie, pospiesznie, Pana Chrysta nondziecie

Nondziecie go w jaśliczkach, zwiniyntego w pieluszkach.

Pieśniom towarzyszyły rytmiczne skoki po izbie[11].

  1. ↑ M. Kiereś, Doroczna obrzędowość w społecznościach zróżnicowanych religijnie na pograniczu polsko-czesko-słowackim, Cieszyn 2007, s. 141.
  2. ↑ Autor nie wskazuje konkretnych miejscowości przy omawianiu tej tradycji.
  3. ↑ J. Szymik, Doroczne zwyczaje i obrzędy na Śląsku Cieszyńskim, Cieszyn – Wrocław 2012, s. 49.
  4. ↑ J. Gąsiorek, M. Pokusa, Zwyczaje i obrzędy ludowe na Żywiecczyźnie. Wypisy, Żywiec 2013, s. 143.
  5. ↑ Kolędowanie, red. Małgorzata Słomka, współpraca Barbara Rosiek, Bielsko - Biała 2016, s. 8.
  6. ↑ Tamże, s. 8.
  7. ↑ M. Kiereś, Doroczna obrzędowość, s.141.
  8. ↑ Tamże, s. 151.
  9. ↑ Kolędowanie, s. 24
  10. ↑ M. Kiereś, Doroczna obrzędowość, s.141.
  11. ↑ K. Kaczko, „Od Mikołajów i kolędników do andrzejek” [w:] Śląskie uciechy i zabawy, red. Irena Bukowska – Floreńska, Bytom 1991, s. 161.
Źródło: „http://ibrbs.pl/index.php?title=Pastuszki_–_tradycja_kolędnicza_okresu_Bożego_Narodzenia&oldid=11466”