Zbiornik Nakło-Chechło

Autorzy: Dr Robert Machowski, Prof. dr hab. Mariusz Rzętała, Dr Maksymilian Solarski

ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

TOM: 8 (2021)

Rys. 1. Lokalizacja zbiornika Chechło-Nakło: 1 – zbiorniki wodne, 2 – cieki powierzchniowe, 3 – ważniejsze drogi, 4 – koleje, 5 – granice jednostek administracyjnych, 5 – śluzy.

Zbiornik Nakło-Chechło znajduje się w środkowej części [[Województwo śląskie}województwa śląskiego]] (rys. 1, fot. 1-6). Zaliczany jest do sztucznych jezior, których misy powstały po powierzchniowej eksploatacji surowców mineralnych (piasków czwartorzędowych). Jezioro zostało oficjalnie udostępnione do użytkowania 27 czerwca 1970 r. Przeprowadzenie rekultywacji wyrobiska w kierunku wodnym okazało się najbardziej optymalnym rozwiązaniem z uwagi na pojawienie się w dnie niecki wypływu wód podziemnych. Zbiornik zlokalizowany jest na terenie zlewni Brynicy, która jest prawobrzeżnym dopływem Czarnej Przemszy.

Uwzględniając podział fizycznogeograficzny obszaru Polski można stwierdzić, że zbiornik Nakło-Chechło oraz jego zlewnia położone są na terenie mezoregionu Garb Tarnogórski, który stanowi północną część makroregionu Wyżyna Śląska. Z kolei ta jednostka jest częścią podprowincji Wyżyna Śląsko-Krakowska, która należy do prowincji Wyżyny Polskie. Dokładne położenie geograficzne zbiornika wyznaczają następujące współrzędne geograficzne: 50º28’05’’N i 18º54’49’’E. Tereny w bezpośrednim otoczeniu jeziora porasta duży kompleks lasów iglastych.

Pod względem administracyjnym zbiornik w całości położony jest na terenie gminy Świerklaniec, przy jej północno-zachodnich granicach. Na południe od jeziora znajduje się wieś Nowe Chechło. Na północy położone są miejskie tereny Miasteczka Śląskiego, natomiast na zachodzie zlokalizowany jest największy na tych terenach ośrodek miejski w postaci Tarnowskich Gór. Na zachód od jeziora przebiega droga wojewódzka nr 908 oraz ważna linia kolejowa z imponujących rozmiarów bocznicą kolejową, która bierze początek w Tarnowskich Górach.

Geneza, morfometria i zabudowa hydrotechniczna

Fot. 1. Zachodnia część zbiornika Nakło-Chechło (fot. M. Rzętała).

Po zlodowaceniach, które pojawiały się w okresie plejstocenu, pozostały na tych terenach miąższe pokrywy osadów w postaci piasków i żwirów wodnolodowcowych. Tego typu złoża naturalnych surowców mineralnych były przedmiotem intensywnej i powszechnej eksploatacji na terenie województwa śląskiego. Piaski czwartorzędowe były pozyskiwane w sposób odkrywkowy na potrzeby wgłębnego górnictwa węgla kamiennego, który również był i nadal jest eksploatowany na obszarze województwa. Piaski wykorzystywano w celach podsadzkowych we wspomnianych kopalniach węgla kamiennego. Wypełniano nim puste przestrzenie powstałe po wybranym złożu w celu ograniczenia negatywnych skutków naruszenia górotworu, które powszechnie ujawniały się w postaci osiadania i zapadania gruntu. Bardzo duże zapotrzebowanie na piaski podsadzkowe charakteryzowało drugą połowę XX w. kiedy to górnictwo węgla kamiennego osiągnęło maksymalne wydobycie. Dlatego też z tych powodów w latach 60. XX w. rozpoczęto pozyskiwanie na tym terenie piasków podsadzkowych. Eksploatacja złoża prowadzona była przez kilka lat do 1968 r. Po zakończeniu działalności wydobywczej konieczne było przeprowadzenie prac rekultywacyjnych powstałej odkrywki. Już na tym etapie podjęto decyzję o utworzeniu sztucznego jeziora. Taki kierunek rekultywacji okazał się najbardziej optymalnym rozwiązaniem z uwagi na obecność wypływu wód podziemnych w dnie zagłębienia. Aby można było bezpiecznie korzystać ze zbiornika odpowiednio ukształtowano misę jeziora. Na jego obrzeżach posiano łubin, który po zaoraniu miał stanowić użyźnienie jałowych piasków. Następnie na tak przygotowanym podłożu wysiano trawy, które miały choć w pewnym stopniu utrwalić luźne podłoże. Kolejnym krokiem było zaprzestanie odwadniania niecki za pomocą pomp. W tym czasie zbiornik zaczął się samoczynnie i systematycznie napełniać spływającymi wodami podziemnymi i powierzchniowymi pochodzącymi z opadów atmosferycznych. Na ostatnim etapie prac została wykonana infrastruktura drogowa w postaci ul. Rekreacyjnej, która otacza jezioro od południa, wschodu i północy. Oficjalne otwarcie i oddanie do powszechnego użytkowania jeziora nastąpiło 27 czerwca 1970 roku.

Zbiornik Nakło-Chechło, którego powierzchnia powszechnie w literaturze określana jest na około 90 ha zaliczany jest do jednych z większych poeksploatacyjnych jezior w regionie górnośląskim. Ostatnie szczegółowe badania przeprowadzone w tym zakresie wykazały, że powierzchnia jeziora w 2009 r. wynosiła 83,54 ha (tab. 1). Wyznaczone zostały także pozostałe parametry, które dotyczą wskaźników opisujących powierzchnię zbiornika i ukształtowanie jego dna. Długość linii brzegowej osiąga 5,87 km, co daje jej rozwinięcie równe 1,81. Długość jeziora wynosi 2,1 km, szerokość maksymalna 0,8 km. Oś zbiornika ma generalnie przebieg o orientacji NW-SE. Misa zbiornika ma charakterystyczny kształt, który jak w przypadku innych tego typu jezior, nawiązuje do ukształtowania powierzchni dawnych pól eksploatacji piasku. Zachodnia, bardziej otwarta część zbiornika jest nieco płytsza. W tym sektorze głębokość nie przekracza 4,5 m, a strefę brzegową cechują niewielkie spadki dna do 15°. We wschodniej, bardziej zwartej i wydłużonej części jeziora pojawiają się nieco większe głębokości. W najbardziej na wschód wysuniętym sektorze jeziora występuje maksymalna głębokość 5,5 m. Jednocześnie jest to strefa, gdzie możliwy jest odpływ wód z Nakła-Chechła do Potoku spod Chechła. Najprawdopodobniej w miejscu tym funkcjonowały zainstalowane pompy odwadniające wyrobisko w czasie eksploatacji złoża. Niewielka szerokość tej części zbiornika oraz obecność znacznych głębokości przekłada się na większe spadki dna, które w strefie brzegowej wynoszą nawet 35°. Objętość zretencjonowanych wód określona została w ilości 2,1 mln m³. Wyznaczony wskaźnik głębokościowy wynoszący 0,45 świadczy o tym, że misa zbiornika ma kształt wypukły. Cechą wyróżniająco jezioro jest obecność wyspy, która znajduje się w jego wschodniej części. Sama wyspa ma kształt zbliżony do wydłużonej kropli i nawiązuje do głównej osi jeziora.

Fot. 2. Zbiornik Chechło-Nakło – widok z południowego brzegu w kierunku północnym (fot. M. Rzętała).

Parametr	Wartość parametru
Powierzchnia	0,8354 km2
Długość	2,1 km
Szerokość maksymalna	0,8 km
Szerokość średnia	0,397 km
Wskaźnik wydłużenia	2,62
Długość linii brzegowej	5,87 km
Rozwinięcie linii brzegowej	1,81
Uwyspienie	1,6%
Pojemność	2,1 mln m3
Głębokość średnia	2,5 m
Głębokość maksymalna	5,5 m
Wskaźnik głębokościowy	0,45
Wskaźnik rozwinięcia objętości	1,36
Wskaźnik zwartości	0,025
Wskaźnik otwartości jeziora	33,4

Tabela 1. Parametry morfometryczne zbiornika Nakło-Chechło w 2012 roku.

W obrębie zbiornika Nakło-Chechło występuje niewiele elementów, które można zaliczyć do zabudowy hydrotechnicznej. Najistotniejszą tego typu budowlą jest betonowy jaz znajdujący się w najbardziej na wschód wysuniętej części jeziora. Konstrukcja ta została wybudowana w 1973 r. w celu podpiętrzenia wody, co miało skutkować uzyskaniem większej powierzchni jeziora. Rzędna przelewu została ustalona na poziomie 290 m n.p.m. Na podstawie analizy map topograficznych można stwierdzić, że poziom wody w zbiorniku w przeszłości kształtował się na rzędnej 289,3 m n.p.m., nie osiągając rzędnej przelewu. Jaz został wykonany jako konstrukcja betonowa o szerokości 1 m. W jego środkowej części dodatkowo znajduje się metalowa zasuwa. Do upustu prowadzi kilkumetrowej długości wybetonowany kanał, który posiada przedłużenie poniżej przelewu. W niedalekiej odległości od przelewu nad kanałem znajduje się mostek w ciągu ulicy Rekreacyjnej.

W strefie brzegowej zbiornika Nakło-Chechło znajdują się liczne umocnienia w postaci pomostów służących do cumowania kajaków, rowerów wodnych, łódek i żaglówek. Najczęściej tego typu instalacje zlokalizowane są na południowym brzegu jeziora. Na brzegu w północno-wschodnim sektorze zbiornika znajdowała się platforma widokowa wsparta na betonowych podporach. Jednak podjęto decyzję o jej demontażu. Rozbiórkę pomostu można było obejrzeć w ramach programu pt. „Złomowisko Pl”, który emitowany był na kanale Discovery Channel Polska.

Cechy wód jeziornych

Fot. 3. Wschodnia część zbiornika Chechło-Nakło (fot. M. Rzętała).

Wahania stanów wody i retencja jeziorna

Pomimo zainstalowania w strefie odpływu ze zbiornika betonowego jazu, możliwości regulacji poziomu wody są niewielkie. W czasie wieloletniego funkcjonowania zbiornika nie odnotowano sytuacji, kiedy to poziom wody w jeziorze był sztucznie regulowany przez człowieka. Z danych literaturowych wynika, że rzędna przelewu nie została osiągnięta przez poziom wody w zbiorniku. Stany wody w zbiorniku regulowane są zasadniczo przez czynniki naturalne. W początkowym okresie zbiornik posiadał dopływ, który zasilany był wodami pochodzącymi z odwadniania terenu za pośrednictwem sieci rowów melioracyjnych. W tym okresie zbiornik posiadał odpływ, który uchodził do cieków zasilających zbiornik Kozłowa Góra położony na południowy-wschód od Nakła-Chechła.

W ostatnich kilkunastu latach stwierdzono zanik dopływu i odpływu z misy zbiornika, co niewątpliwie związane jest z wyraźnym obniżeniem pierwszego poziomu wód gruntowych na tych terenach. Brak przepływowości zbiornika w istotny sposób wpływa na stabilizację poziomu wody w jeziorze, z tendencją do powolnego obniżania notowanych stanów. W ciągu roku obserwuje się jedynie sezonowe wahania stanów wody, które wynikają z naturalnej cyrkulacji wód w zlewni.

Warunki termiczno-tlenowe

Zmienność temperatury wody w jeziorach i sztucznych zbiornikach wodnych jest podstawową cechą fizyczną, która cechuje środowisko wodne. Odnosi się to zwłaszcza do warstwy przypowierzchniowej ale także jej pionowego rozkładu, które są najważniejszą cechą ustroju termicznego. Wyjątkowym i nierozerwalnym elementem w umiarkowanych szerokościach geograficznych jest występowanie zjawisk lodowych. Reżim termiczny jeziora należy traktować jako charakterystyczny zespół uwarunkowań, będący efektem dopływu i odpływu strumienia energii w wyniku procesów i mechanizmów zachodzących między jeziorem i jego otoczeniem. W jeziorach i sztucznych zbiornikach wodnych w przebiegu rocznym występuje wyraźna zależność temperatury wód powierzchniowych od zmian temperatury powietrza. Natomiast stan nasycenia wody tlenem zasadniczo zależy od jej temperatury i nawiązuje także do jej rozkładu w pionie. W teorii w czasie homotermii nasycenie w pionie powinno być stałe. W ciepłej porze roku jest ono minimalne przy powierzchni, a zimą maksymalne. Na przedstawiony układ dosyć istotnie wpływają procesy fotosyntezy, w wyniku których ilość tlenu ulega wyraźnym modyfikacjom.

Zbiornik Nakło-Chechło zaliczany jest do płytkich jezior, które są traktowane jako polimiktyczne z częstszym występowaniem układów homotermicznych wywoływanych przede wszystkim miksją wiatrową. Wykonane w 1996 r. pomiary temperatury wód powierzchniowych i przy dnie jeziora potwierdzają tego typu spostrzeżenia. W tym czasie zazwyczaj temperatura wód całej warstwy wody była na wyrównanym poziomie. Jedynie w okresie występowania pokrywy lodowej na zbiorniku stwierdzono niewielkie różnice w termice wód w pionie. Natomiast w ciągu roku temperatura wód wyraźnie nawiązywała do temperatury powietrza. Minimalne wartości wynoszące około 1℃ były charakterystyczne dla stycznia i lutego, a maksimum na poziomie 21,3℃ zanotowano na początku lipca. Jesienią rozpoczął się proces szybkiej utraty zakumulowanego ciepła. We wrześniu temperatura wód osiągnęła 13℃, w listopadzie 8℃, a na początku grudnia spadła do 4℃. Podobne zależności stwierdzono w ciepłej porze roku (od kwietnia do września) w wieloleciu 2006-2010. Najniższe temperatury wód występowały w kwietniu (średnia 12,1℃), maksymalne notowano w lipcu (średnia 22,6℃), a następnie obserwowano powolny ich spadek. Nie stwierdzono istotnych różnic w termice wód powierzchniowych pomiędzy poszczególnymi sektorami jeziora. Zaznacza się natomiast dosyć duża różnica w temperaturze wód pomiędzy poszczególnymi sezonami badawczymi. W ciepłym półroczu okresu 2006-2010 najniższa temperatura na poziomie 8,5℃ została zanotowana w kwietniu 2010 r. Maksymalna zaś została pomierzona w lipcu 2006 r i wynosiła 27,6℃.

Zawartość tlenu w wodzie zbiornika wyraźnie nawiązuje do zmian jej temperatury. W 1996 r. największe nasycenie wody tlenem cechowało miesiące zimowe, kiedy to w styczniu i lutym jego stężenie wynosiło około 14 mg O₂/dm³. Minimalne wartości były charakterystyczne dla czerwca i lipca, gdy oscylowały na poziomie około 8 mg O₂/dm³. Następnie obserwowano stopniowy wzrost do 11,5 mg O₂/dm³ w grudniu. Analogiczne zależności stwierdzono w ciepłym półroczu okresu 2006-2010.

Zawartość tlenu w wodach jeziornych może ulegać sezonowym, dynamicznym zmianom. Dowodzi tego zróżnicowanie stwierdzone w wieloleciu 1991-2000. Maksymalna zawartość tlenu rozpuszczonego w wodzie zbiornika Nakło-Chechło wystąpiła w lipcu 1992 r. i osiągnęła 17,6 mg O₂/dm³, a minimum na poziomie 6,0 mg O₂/dm³ stwierdzono w sierpniu 1995 r.

Właściwości fizyko-chemiczne wody

Fot. 4. Zbiornik Nakło-Chechło – widok w kierunku wschodnim (fot. M. Solarski).

Cechy fizyko-chemiczne wód powierzchniowych są bardzo zmienne w czasie i zależą od szeregu czynników przyrodniczych i antropogenicznych. W największym stopniu decydują o tym: cechy budowy geologicznej zlewni, wielkość i rozkład opadów, ukształtowanie i pokrycie terenu, zagospodarowanie zlewni (zróżnicowana intensywność antropopresji).

Zbiornik Nakło-Chechło odznacza się stosunkowo dobrą jakością wody, na co wskazują wyniki wielu badań, które wykonywane były przez szereg lat. Znamienny dla tego sztucznego jeziora jest problem zakwaszenia jego wód, który należy traktować jako jeden z ciekawszych przykładów w skali województwa śląskiego (tab. 2). W obrębie jeziora występują warunki, które sprzyjają procesowi zakwaszenia wody. Zasadnicze znaczenie ma położenie misy zbiornika w kompleksie piaszczystych utworów o polodowcowym charakterze, które budują całą zlewnię. Jest to materiał o kwaśnym odczynie – 4,73 pH (KCl), 5,67 pH (H₂O). Inne czynniki wpływające na rozwój zakwaszenia w warunkach oligotroficznych to: leśne zagospodarowanie zlewni zbiornika z dominacją drzewostanu iglastego, hydrochemiczna dominacja opadów atmosferycznych jako głównego źródła alimentacji zbiornika w wodę, użytkowanie oligotroficznego akwenu w sposób skutecznie eliminujący rozwój procesów eutrofizacyjnych, konsekwentna ochrona zbiornika przed dostawą zanieczyszczeń ze zlewni. O zakwaszeniu zbiornika Nakło-Chechło świadczą: niski odczyn wody, obecność w wodzie agresywnego dwutlenku węgla, znikome ilości nutrientów, niskie stężenia pierwiastków i związków chemicznych decydujących o mineralizacji wody.

Problem sukcesywnego obniżania odczynu wody występował w tym zbiorniku praktycznie od początku jego funkcjonowania, jednak dopiero masowe śnięcie ryb w 1995 r. przy odczynie wody podobnym do pH 5 zwróciło na niego uwagę. W drugiej połowie lat 90. ubiegłego wieku opracowane zostały różne koncepcje zwiększenia możliwości buforowych wody zbiornika, z których najkorzystniejszą okazała się metoda dolomityzacji wód akwenu. Już wstępne zabiegi rekultywacyjne przeprowadzone z zastosowaniem ok. 150 t dolomitu o granulacji 0,25-0,5 cm, odpowiadających dawce 2,5 t/ha, czyli 0,25 kg/m², przyniosły rezultat powolnego wzrostu odczynu wody od pH < 5 utrzymującego się w okresie styczeń-lipiec 1996 r. do pH = 5,7 we wrześniu, pH = 5,85 w listopadzie i pH w zakresie 5,9-6,3 w grudniu 1996 r.

Data badania	Odczyn	C	O2		Ca	Mg	Na	K	Cl	SO4	NO3	PO4	HCO3
	[pH]	[µS/cm]	[mg/dm3]	[%]	[mg/dm3]
29.04.1995 r.	5,32	193,5	12,9	100,2	30,5	15,1	6,1	2,5	18,1	44,8	0,3	0,003	21,4
19.09.1995 r.	6,57	219,1	11,1	96,0	36,0	26,4	5,7	3,1	17,3	54,8	0,0	0,010	24,4
27.11.1995 r.	5,34	228,0	9,3	98,0	30,0	13,2	5,6	2,8	20,9	62,0	0,0	0,009	15,3
10.02.1996 r.	4,99	189,0	13,1	100,0	22,0	7,9	9,0	3,3	18,1	71,0	1,3	0,008	24,0
14.05.1996 r.	5,37	191,0	9,3	97,0	24,0	24,0	3,8	2,0	11,6	43,1	0,0	0,000	21,4
17.06.1996 r.	5,41	193,0	7,9	94,0	24,0	43,2	4,3	2,3	15,8	42,2	1,0	0,001	45,8
21.08.1996 r.	6,82	190,0	8,0	99,9	34,0	8,4	2,3	2,0	16,5	45,6	0,0	0,001	15,3

Tabela 2. Właściwości fizyko-chemiczne wody zbiornika Nakło-Chechło w latach 19951996.

Procesy brzegowe i osady denne

Fot. 5. Zbiornik Nakło-Chechło – widok ogólny (fot. M. Solarski).

Procesy brzegowe w zbiornikach położonych na terenie województwa śląskiego są najczęściej efektem oddziaływania mechanicznego, chemicznego i biologicznego wód limnicznych na wybrzeże. Przebieg, zasięg i intensywność tych procesów zależą najczęściej od: litologii, ukształtowania i ekspozycji brzegu oraz wybrzeża, głębokości i wielkości zbiornika, falowania, roślinności, zjawisk lodowych, zasilania powierzchniowego. Skutkiem procesów brzegowych są zmiany wszystkich elementów krajobrazu wybrzeży, lecz najbardziej widoczne przemiany następują w geomorfologii brzegu pozostającego w zasięgu oddziaływania falowania i strefie objętej wahaniami stanów wody. Przemiany geomorfologiczne są dokumentowane przez formy abrazyjne: klify czynne, klify martwe, zerwy darniowe, progi terasowe, przemieszczenia egzaracyjne, a także formy akumulacyjne – kosy, mierzeje, cyple, wały brzegowe.

Wieloletnie badania nad charakterem i intensywnością limnicznych procesów brzegowych w obrębie zbiorników środkowej części województwa śląskiego pozwoliły na wyróżnienie czterech etapów rozwoju strefy litoralnej, pozostających w ścisłym związku z ewolucją zbiorników. Abrazja jako pierwsze stadium rozwoju brzegów jest typowa dla zbiorników znajdujących się na etapie rozwoju młodocianego. W drugim etapie rozwoju brzegów, tzw. stadium abrazyjno-akumulacyjnym, wyrównywana jest linia brzegowa. Brzegi nadal są abradowane, litoralny transport materiału rozpoczyna tworzenie wielu form akumulacyjnych, np. kos i mierzei, wzdłuż brzegowych wałów mineralnych i organicznych, cypli piaszczystych, ławic przybrzeżnych. Coraz większą rolę w utrwalaniu rzeźby zaczyna odgrywać pokrywa roślinna. Stadium to jest typowe dla zbiornika Nakło-Chechło. Trzeci etap rozwoju brzegów, tzw. akumulacyjny, cechuje wielokierunkowa alokacja osadów litoralnych. Ostatni etap, tzw. biogeniczny, to intensywny przyrost masy roślinnej w konsekwencji procesów sedymentacyjnych i sedentacyjnych w nadwodnej i podwodnej części strefy litoralnej.

Zasadnicze znaczenie w przypadku zbiornika Nakło-Chechło ma utworzenie jego misy w piaszczystych osadach pochodzenia wodno-lodowcowego. Jest to materiał o przewadze frakcji piaszczystej (>1,0 mm – 19,6%, 1,0-0,5 mm – 34,5%, 0,5-0,25 mm – 34,1%, 0,25-0,1 mm – 7,1%, 0,1-0,02 mm – 2,3%, < 0,02 mm – 1,8%). Pomimo stosunkowo dużej powierzchni jest to płytki zbiornik i możliwości rozwoju intensywnego falowania są niewielkie. Niesprzyjający jest również kształt jeziora, który mocno zwęża się we wschodniej części. Względnie stały poziom wody także wpływa na ograniczony zasięg oddziaływania horyzontu wód limnicznych na brzegi zbiornika Ograniczenie rozwoju procesów brzegowych zostało w istotny sposób zmodyfikowane już na etapie oddawania jeziora do użytkowania, kiedy to jego strefa brzegowa została utrwalona poprzez obsianie roślinnością trawiastą.

Pod względem hipsometrycznym na całej długości zbiornika Nakło-Chechło występują brzegi klasyfikowane jako płaskie. Natomiast w ujęciu typologii geomorfologicznej brzegów stwierdzono dominację brzegów akumulacyjnych nad tymi, które określane są jako neutralne i abrazyjne. Uwzględniając rodzaj i stopień pokrycia brzegów przez roślinność w ich obrębie wydzielono odcinki: płaskie (plażowe), trawiaste, szuwarowe oraz krzewiaste i drzewiaste. Spośród form najczęściej występują klasyczne plaże, które dominują zwłaszcza na południowym brzegu jeziora. Miejscami znajdują się także na północnym brzegu zbiornika. Odcinki utrwalone przez roślinność trawiastą podlegają podmywaniu, co prowadzi do powstawania tzw. zerw darniowych o niewielkich rozmiarach. Do mikroform identyfikowanych w strefie brzegowej Nakła-Chechła można zaliczyć mikroterasy rozwijające się zwłaszcza w obrębie odcinków plażowych, które dokumentują zmienny poziom wody. Z uwagi na swoje niewielkie rozmiary ulegają one szybkiemu zatarciu w rzeźbie. W południowo-zachodnim sektorze zbiornika występuje piaszczysty cypel, który jednak nie jest klasyczną tego typu formą, a stanowi pozostałość z etapu eksploatacji i następnie technicznego kształtowania strefy brzegowej przyszłego zbiornika.

Funkcjonowanie w środowisku zbiornika Nakło-Chechło od zaledwie kilkudziesięciu lat sprawia, że miąższość pokrywy osadów dennych jest bardzo niewielka. Jedynie w strefach tzw. głęboczków może gromadzić się nieco grubsza ich warstwa rzędu kilku cm. Skład granulometryczny osadów dennych zbiornika Nakło-Chechło warunkowany jest wspomnianym charakterem macierzystego podłoża, w którym powstał zbiornik. Z tych też powodów największy udział przypada na frakcję piaszczystą, która stanowi udział aż na poziomie 97,3%. Frakcja pylasta oraz ziarna o średnicy mniejszej od 0,02 mm odgrywają marginalne znaczenie. Opisując skład i właściwości fizykochemiczne osadów zbiornika należy stwierdzić, że dominuje krzemionka (SiO₂) stanowiąca udział na poziomie nieco przekraczającym 60%. Straty prażenia będące wyrazem zawartości substancji organicznych nie przekraczają 13,6%. Pozostałe związki chemiczne stanowiące skład podstawowy osadów to: Al.₂O₃ – 12,91%, Fe₂O₃¬ – 6,04%, MnO – 0,06%, MgO – 0,65%, CaO – 0,73%, Na₂O – 0,69%, K₂O – 1,98%, TiO₂ – 0,61%, P₂O₅ – 0,16%. Pierwiastki śladowe w osadach dennych tego zbiornika są reprezentowane średnio przez: Pb – 498 mg/kg, Zn – 1420 mg/kg, Cd – 18 mg/kg, Cu – 71 mg/kg, Cr – 89 mg/kg, Ni – 50 mg/kg, Co – 22 mg/kg, S – 0,6%.

Znaczenie zbiornika

Fot. 6. Zbiornik Nakło-Chechło (fot. M. Solarski).

Większość zbiorników wodnych, które tworzone są przez człowieka już na etapie projektowym ma ściśle określone funkcje gospodarcze i społeczne. Utworzenie sztucznego jeziora wpływa również na środowisko przyrodnicze. Zbiornik Nakło-Chechło powstał w wyniku rekultywacji w kierunku wodnym dawnego wyrobiska piasków podsadzkowych, dlatego też funkcje, które miał pełnić zostały przypisane już w trakcie jego budowy. Zdecydowano, że nowy zbiornik będzie doskonałym miejscem wypoczynku i rekreacji. Od samego początku stał się popularnym miejscem uprawiania szeregu sportów związanych z wodą, zwłaszcza przez mieszkańców pobliskich dużych miejscowości takich jak: Tarnowskie Góry, Miasteczko Śląskie, Piekary Śląskie, Siemianowice Śląskie, Bytom, Radzionków, Ruda Śląska, Zabrze, a z uwagi na dobre skomunikowanie nawet Gliwice. Przez wiele lat do 31 marca 2015 r. zbiornik zarządzany był przez samorządowy zakład budżetowy – Gminny Ośrodek Rekreacji w Świerklańcu. Jednak ze względu na trudności finansowe został zlikwidowany. Od tego czasu utrzymaniem jeziora zajmują się Zakład Wodociągów i Kanalizacji w Świerklańcu oraz gmina Świerklaniec.

O dużej atrakcyjności turystyczno-wypoczynkowej zbiornika Nakło-Chechło decyduje przede wszystkim bardzo dobra jakość jego wód. W okresie letnim stan jakościowy środowiska wodnego systematyczne badany jest przez Powiatową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w Bytomiu. Wody badane są zwłaszcza w miejscach zorganizowanych kąpielisk, w obrębie których w sposób bezpieczny można korzystać z jeziora. Na brzegach zbiornika Nakło-Chechło funkcjonuje kilka tego typu miejsc. Plażowanie popularne jest zwłaszcza na południowym brzegu, a także miejscami na północy. Niewielka plaża funkcjonuje również na wspomnianym cyplu, w południowo-zachodnim sektorze zbiornika. Odcinki przeznaczone do zorganizowanego plażowania nadzorowane są przez wykfalifikowanych pracowników WOPR. W sezonie zwiększonego ruchu turystycznego wody jeziora patrolowane są przez patrol policji, która dysponuje łodzią motorową. Na zalesionych terenach, w bliskim sąsiedztwie zbiornika wybudowano wiele ośrodków wypoczynkowych, które dysponują dużą bazą noclegową. Budynki mają najczęściej charakter domków letniskowych, które wykorzystywane są zazwyczaj w okresie wakacyjnym. Część budynków jest wykorzystywana przez cały rok, jednak w chłodnej porze roku popularność zbiornika jest zdecydowanie mniejsza. Latem popularne jest pole namiotowe zlokalizowane w południowo-zachodnim rejonie zbiornika. Duża atrakcyjność turystyczno-rekreacyjna Nakła-Chechła sprawiła, że nad jego brzegami dosyć dobrze rozwinęła się również baza gastronomiczna. Są to najczęściej otwierane sezonowo bary. Tylko część z nich ma charakter restauracji, które zazwyczaj funkcjonują przy całorocznych ośrodkach wypoczynkowych.

Na jeziorze możliwe jest uprawianie sportów wodnych, przede wszystkim z wykorzystaniem kajaków, rowerów wodnych, łódek i żaglówek. Nad jeziorem swoją siedzibę ma Klub Żeglarski „Alga”. Jezioro popularne jest również wśród wędkarzy. W południowo-zachodniej części znajduje się przystań wędkarska Koła Polskiego Związku Wędkarskiego Koła nr 59 Tarnowskie Góry. Wędkowanie dozwolone jest na odcinkach brzegu, gdzie nie odbywa się plażowanie a także z łódek, które można wypożyczyć na terenie wspomnianej przystani. Całkowity zakaz wędkowania dotyczy wyspy i strefy uznawanej za tarlisko, która znajduje się w zachodniej części zbiornika. Z pośród gatunków ryb żyjących w wodach jeziora najczęściej poławiane są przez wędkarzy: karpie, liny, płocie, wzdręgi, leszcze, karasie, jazie, szczupaki, okonie i węgorze.

Bibliografia

1. Choiński A.: Limnologia fizyczna Polski, Poznań 2007.
2. Dojlido J., Dożańska W., Hermanowicz W., Koziorowski B., Zerbe J.: Fizyczno-chemiczne badanie wody i ścieków, Warszawa 1999.
3. Domurad A., Kostecki M.: Przemiany podstawowych form azotu i fosforu w zbiorniku antropogenicznym Nakło-Chechło, w: „Archiwum Ochrony Środowiska” 2003, vol. 29, nr 1, s. 45-63.
4. Domurad A., Kostecki M., Kowalski E., Kozłowski J.: Stosunki termiczno-tlenowe oraz wybrane fizyczno-chemiczne wskaźniki jakości wody zbiornika Nakło-Chechło, w: „Archiwum Ochrony Środowiska” 2000, vol. 26, nr 3, s. 101-123.
5. Domurad A., Kostecki M., Kowalski E., Kozłowski J.: Zakwaszenie wody zbiornika Nakło-Chechło (gmina Świerklaniec) – próba wyjaśnienia przyczyn, w: „Archiwum Ochrony Środowiska” 1999, vol. 25, nr 4, s. 65-80.
6. Gromiec (red.): Materiały XVI Sympozjum „Problemy ochrony, zagospodarowania i rekultywacji antropogenicznych zbiorników wodnych”. Zabrze, 15-16.11.1995 r., Zabrze 1995, s. 301-322.
7. Jaguś A., Rzętała M., Rzętała M.A.: Morfologia strefy litoralnej jako indykator ewolucji sztucznych zbiorników wodnych, w: IV Zjazd Geomorfologów Polskich „Główne kierunki badań geomorfologicznych w Polsce. Stan aktualny i perspektywy”, Lublin 1998, s. 413-414.
8. Kondracki J.: Geografia regionalna Polski, Warszawa 1998.
9. Kostecki M.: Acidotrofia zbiornika Nakło-Chechło – próba wyjaśnienia przyczyn. w: M. J.
10. Kostecki M. (red.): Ocena stanu jakości wody zbiornika rekreacyjnego „Nakło-Chechło”, ustalenie przyczyn katastrofalnego zakwaszenia wody oraz opracowanie sposobu ustalenia równowagi jonowej w celu zapobieżenia ujemnym skutkom acidotrofii, Zabrze 1996 [maszynopis].
11. Oleś W., Szlęk R.: Zmiany jakości wody zbiornika Nakło-Chechło w latach 1991-2000, w: Jankowski A. T., Rzętała M. (red.): Jeziora i sztuczne zbiorniki wodne – procesy przyrodnicze oraz znaczenie społeczno-gospodarcze, Sosnowiec 2005, s. 165-172.
12. Pielorz B.: Funkcjonowanie zbiornika Nakło-Chechło, Sosnowiec 2012 [maszynopis].
13. Pielorz B., Pradela A., Solarski M.: Charakterystyka morfometryczna zbiornika Nakło-Chechło. Kształtowanie środowiska geograficznego i ochrona przyrody na obszarach uprzemysłowionych i zurbanizowanych, nr 44, Sosnowiec-Katowice 2012, s. 64-70.
14. Rzętała M.: Funkcjonowanie zbiorników wodnych oraz przebieg procesów limnicznych w warunkach zróżnicowanej antropopresji na przykładzie regionu górnośląskiego, Katowice 2008.
15. Rzętała M.A.: Wybrane przemiany geomorfologiczne mis zbiorników wodnych i ocena zanieczyszczeń osadów zbiornikowych w warunkach zróżnicowanej antropopresji (na przykładzie regionu górnośląsko-zagłębiowskiego), Katowice 2014.
16. Skowron R.: Zróżnicowanie i zmienność wybranych elementów reżimu termicznego wody w jeziorach na Niżu Polskim, Toruń 2011.
17. Tkocz M.: Zmiany w funkcjonowaniu górnictwa węgla kamiennego w Polsce po roku 1989, w: „Acta Geographica Silesiana” 2007, nr 2. s. 51-58.

Źródła on-line

https://samorzad.gov.pl/web/gmina-swierklaniec/zalew-naklo-chechlo

M. Rzętała: Zlewnia Przemszy, w: „Encyklopedia Województwa Śląskiego”, t. 3 (2016).

Zobacz też

Zlewnia Przemszy

Dorzecze Wisły

Wody powierzchniowe

Wody podziemne

Górnośląskie Pojezierze Antropogeniczne