Głos Kobiet

Autor: Dominika Rychel-Mantur

ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

TOM: 2 (2015)

Strona tytułowa przykładowego numeru gazety.

„Głos Kobiet” – czasopismo dla kobiet wydawane w latach 1908-1939. Do roku 1919 wydawane było jako organ prasowy Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej, następnie po połączeniu partii socjalistycznych z trzech zaborów i utworzeniu Polskiej Partii Socjalistycznej jako organ tejże. Gazetę o tym samym tytule wydawali również ludowcy w Galicji w latach 1911-1914 jako dodatek do „Kuriera Lwowskiego”.

Geneza czasopisma

U schyłku XIX wieku na ziemiach polskich zaczął rozwijać się ruch socjalistyczny a wraz z nim pierwsze organizacje i partie polityczne. Najważniejsze z nich, powstałe w latach 1893-1897 to Polska Partia Socjalistyczna zaboru pruskiego, Polska Partia Socjalistyczna zaboru rosyjskiego oraz Polska Partia Socjalno-Demokratyczna (PPSD) działająca na terenie Śląska Cieszyńskiego i Galicji. Obok tworzenia struktur partyjnych oraz pozyskiwania nowych członków dużą uwagę zwracano na agitację i propagandę wśród mas. Dlatego wraz z pierwszymi organizacjami politycznymi zaczęła prężnie rozwijać się prasa. Naczelnym organem PPS w zaborze pruskim i rosyjskim był „Robotnik” i „Przedświt”, na Śląsku Cieszyńskim PPSD w 1897 roku zaczęła wydawać czasopismo „Równość”. Gazety te skierowane były przede wszystkim do klasy robotniczej, poruszały tematy ogólnokrajowe, podkreślały konieczność walki proletariatu o polepszenie własnego losu oraz wstępowanie w szeregi partyjne. Wkrótce, obok podstawowych tytułów zaczęły się pojawiać nowe, skierowane do poszczególnych grup robotniczych lub o zasięgu lokalnym. W maju 1897 roku dla Zagłębia Dąbrowskiego ukazał się „Górnik”. W Galicji wydawanie kolejnych tytułów było związane z kampanią wyborczą do parlamentu w 1906 roku. Dołączano do nich również dodatki: satyryczne, oświatowe, młodzieżowe czy kobiece. Na Śląsku Cieszyńskim w 1904 roku pojawił się „Robotnik Śląski”, do którego w 1908 roku dołączono w formie dodatku „Głos Kobiet”. Celem czasopisma było zainteresowanie kobiet udziałem w ruchu socjalistycznym co miało wpłynąć na powiększenie szeregów partyjnych oraz świadomy udział kobiet w walce o równouprawnienie. „Głos Kobiet” był jednym pierwszych czasopism dedykowanych kobietom co w ówczesnym czasie stanowiło pewną nowość, ponieważ prasa kobieca w dosłownym znaczeniu zaczęła rozwijać się dopiero w dwudziestoleciu międzywojennym.

Wydawca i częstotliwość ukazywania

Do zyskania miana samodzielnego czasopisma „Głos Kobiet” przeszedł długą drogę. W latach 1908-1911 był dodatkiem do „Robotnika Śląskiego”, przejściowo w roku 1912 i 1918 dodawany był do „Prawa Ludu”. W 1919 roku stał się organem prasowym Polskiej Partii Socjalistycznej, powstałej po zjednoczeniu partii socjalistycznych z trzech byłych zaborów. Początkowo gazeta wydawana była w Boguminie i Cieszynie, a od 1920 roku w Warszawie. Redakcja mieściła się przy ul. Wareckiej 7.

Redaktorkami „Głosu Kobiet” były najbardziej aktywne działaczki partyjne. Wśród nich na szczególną uwagę zasługuje Dorota Kłuszyńska, związana z pismem od początku do końca jego istnienia, będąca w zasadzie jego pomysłodawczynią. W 1906 roku wyszła za lekarza i działacza socjalistycznego Henryka Kłuszyńskiego, z którym w 1900 roku przybyła na Śląsk Cieszyński, gdzie zamieszkiwali blisko dwadzieścia lat. Kłuszyńscy działali aktywnie w tworzącym się na Śląsku Cieszyńskim ruchu socjalistycznym, a po wyodrębnieniu się struktur partyjnych PPSD, Kłuszyńska rozpoczęła samodzielną działalność. Początkowo polegała ona głównie na zakładaniu stowarzyszeń społeczno-oświatowych, które miały być ośrodkami agitacji wśród kobiet i miały być nieoficjalnymi ośrodkami politycznymi. W myśl ustawy monarchii austriackiej o stowarzyszeniach z 15 listopada 1867 roku, kobiety nie mogły bowiem sprawować funkcji publicznych ani angażować się politycznie. Po półtorej roku udało się Kłuszyńskiej zorganizować konferencję przedstawicielek komitetów agitacyjnych, które wkrótce zostały podporządkowane Obwodowemu Komitetowi Agitacyjnemu dla Kobiet podlegającemu Kłuszyńskiej. To wówczas zrodził się pomysł wydawania „Głosu Kobiet”. Czasopismo redagowały również Anna Gallasowa, Zofia Wojnarowska, Stanisława Woszczyńska czy Władysława Weychert-Szymanowska.

W 1918 roku czasopismo stało się organem Centralnego Wydziału Kobiecego PPS, następnie w roku 1936 zostało podporządkowane Zespołowi Czasopism PPS, który stał się jego wydawcą.

Czasopismo w początkowym okresie istnienia utrzymywało się z reklam zamieszczanych z reguły na ostatniej stronie oraz z subwencji partyjnej. Od lat dwudziestych reklamy zaczęły sukcesywnie znikać, a koszty wydawania pokrywały w dużej części prenumeraty. W latach trzydziestych czasopismo znalazło się w trudnej sytuacji finansowej, co spowodowane było kryzysem finansowym oraz licznymi konfiskatami szczególnie w latach 1931-1934. Wraz z ogólnym zubożeniem społeczeństwa zmniejszyły się również dochody z prenumerat. Na łamach czasopisma niejednokrotnie zamieszczano prośby o uregulowanie zaległych zapłat.

Nakład czasopisma nie przekraczał 5 tys. egzemplarzy, liczba stron czasopisma wahała się od 8 przy wydawaniu co dwa tygodnie oraz między 12 a 16 w latach trzydziestych, kiedy czasopismo wychodziło raz lub dwa razy na miesiąc. W połowie lat dwudziestych w czasopiśmie zaczęły pojawiać się ilustracje. Były to najczęściej rysunki nawiązujące do treści artykułów, chociaż zamieszczano również czarno-białe fotografie przedstawiające wybitne działaczki partyjne.

Treści poruszane na łamach gazety

Głos Kobiet” kierowany był do docelowo do kobiet ze środowisk robotniczych, dlatego treści realizowane na łamach czasopisma w pierwszej kolejności odnosiły się do relacji o warunkach pracy i bytu klasy robotniczej. Artykuły podkreślały i uwypuklały jej niedolę, szczególnie obszernie opisując ciężkie warunki, w jakich muszą wychowywać się dzieci robotników: nie dojadając, źle sypiając czy ciężko pracując. Na główny powód owych nieszczęść wskazywano ustrój kapitalistyczny, określany mianem zbrodniczego i chroniącego jedynie interesy klas posiadających. Lekiem na niedolę ludu pracującego miał być, zdaniem czasopisma, socjalizm. Do 1919 roku „Głos Kobiet” adresowany był przede wszystkim do kobiet na Śląsku Cieszyńskim co było szczególnie widoczne w artykułach oraz działalności Doroty Kłuszyńskiej. Początkowe sukcesy związane z agitacją wśród kobiet zostały przerwane wybuchem I wojny światowej. Ruch socjalistyczny zakładający walkę rewolucyjną w czasach wojny stracił postawę bytu. Po zjednoczeniu partii socjalistycznych z trzech zaborów ruch socjalistyczny osłabił się jeszcze bardziej, a nakład czasopisma spadł wtedy do 1 tys. egzemplarzy. Wskazywałoby to na utratę zainteresowania jego treściami wśród Ślązaczek. Trudno jednak wnioskować o rzeczywistej popularności czasopisma na Śląsku Cieszyńskim. Struktura społeczna, stosunki wyznaniowe i rozwój oświaty na Śląsku wskazywałyby na obojętność kobiet na hasła propagandowe. Postulaty polepszenia pracy robotników musiały oddziaływać tu w mniejszym stopniu niż w innych rejonach kraju. Pozycja klasy robotniczej była na Śląsku silniejsza, podobnie jak lepsze były warunki materialne.

W celu powiększenia szeregów partyjnych o nowe działaczki „Głos Kobiet” zawierał artykuły o organizacjach kobiecych w kraju i w Europie. Systematycznie relacjonowano również przebieg konferencji Centralnego Wydziału Kobiecego oraz spotkań klubów kobiecych w różnych częściach kraju. Podkreślano konieczność równouprawnienia kobiet w sferze ekonomicznej. Do głoszenia tych haseł szczególnie wykorzystywano „Dzień Kobiet”, który w Petersburgu pierwszy raz obchodzony był w 1913 roku, a w Polsce w 1924. Wydawane w tym czasie numery czasopisma zawierały postulaty m.in.: pracy i chleba, dachu nad głową, opieki państwa nad bezrobotnymi, ubezpieczenia emerytalnego, równej płacy dla kobiet i mężczyzn, ochrony macierzyństwa czy ochrony nad młodocianymi robotnicami. Zachęcano również wszystkie kobiety do udziału w uroczystych obchodach tego dnia organizowanych przez terenowe odziały kobiece.

Bardzo ważnym celem czasopisma było uświadomienie kobietom, że ich życie nie musi się ograniczać do pracy, rodzenia i wychowywania dzieci. W jednym z numerów potępiono wręcz restrykcyjne przepisy dotyczące wywoływania poronień. Podkreślano, że decyzja w kwestii ilości potomstwa należeć powinna do kobiety. Obok argumentów politycznych używano również argumentów ekonomicznych, wskazując, że rodziny wielodzietne częściej dotyka bieda, głód i choroby, a kolejne dziecko to nie zawsze powód do szczęścia. Od 1932 roku opisywano działalność Poradni Świadomego Macierzyństwa działającej w Warszawie zachęcając do jej odwiedzania. Nie brakowało również praktycznych porad związanych z wychowaniem dzieci czy prowadzeniem domu. Od 1936 roku na ostatnich stronach prowadzona była kolumna „W naszym domu”, na którą składały się przepisy kulinarne, praktyczne wskazówki dotyczące czystości, kurs kroju i szycia oraz nowinki ze świata mody.

„Głos Kobiet” systematycznie prowadził kampanię zwalczającą alkoholizm, wskazując go jako przyczynę nieszczęść rodzin robotniczych. Przestrzegano przed zgubnymi skutkami jego nadużywania, zamieszczano porady jak pomóc osobie uzależnionej oraz jak uchronić młodzież przed tym zgubnym nałogiem.

Na łamach czasopisma nie brakowało artykułów poświęconych polityce, zarówno w kraju jak i za granicą. Szczególnie komentowane były wydarzenia związane z przewrotem majowym z 1926 roku. „Głos Kobiet” obwieszczał triumf nad wrogami ludu, jakim miały być rządy Chjeno-Piasta. Jednakże, po chwilowej euforii z powodu przejęcia władzy przez sanację zaczęto krytykować jej rządy. Wskazywano przede wszystkim na brak poprawy warunków życia klasy robotniczej, autorytarne rządy Józefa Piłsudskiego oraz ogólną sytuację polityczną w kraju. Szeroko komentowano również wydarzenia związane z procesem brzeskim. Uwięzienie posłów opozycji w Brześciu nad Bugiem jednoznacznie potępiono uznając to za hańbę rządzących. O położeniu aresztowanych donoszono na bieżąco, publikowano sylwetki niektórych z nich, a ponadto wyrażano solidarność oraz domagano się ich uwolnienia.

Od roku 1933 w czasopiśmie coraz częściej można było przeczytać artykuły piętnujące faszyzm, antysemityzm oraz politykę państw totalitarnych dążącą do wojny. Hitlera przedstawiano jako głównego wroga pokoju, demaskowano również zbrodniczą politykę Stalina. W jednym z numerów w 1939 roku stanowczo potępiono J. Goebbelsa, za zapowiedź rychłego pozbycia się wszystkich Żydów z Niemiec. Artykuł „Pociecha dla głupich” podkreślał, że usunięcie Żydów nawet jeśli możliwe, nie poprawi wcale sytuacji ekonomicznej w żadnym kraju. Zaznaczano, że stosowane w tym celu w Niemczech metody w żadnym wypadku nie mogą mieć miejsca w Polsce. Od 1939 roku na łamach czasopisma z napięciem komentowano napiętą sytuację polityczną oraz przygotowywano czytelników na najgorsze − na wojnę. W jednym z numerów obszernie komentowano przemówienie ministra spraw zagranicznych J. Becka z 5 maja 1939 roku. Coraz częściej pojawiały się porady dotyczące zachowania w czasie wojny oraz niesienie pomocy poszkodowanej ludności cywilnej. Po wojnie czasopismo nie zostało wznowione.

Bibliografia

1. Garlicka A., Spis tytułów prasy polskiej 1865-1918, Warszawa 1978.
2. Grzybowski K., Historia państwa i prawa Polski, Warszawa 1982, t. IV.
3. Myśliński J., Kobiety w polskich ugrupowaniach lewicowych 1918-1939, w: Równe prawa i nierówne szanse. Kobiety w Polsce międzywojennej, red. A. Szwarc, A. Żarnowska, Warszawa 2000.
4. Myśliński J., Prasa polskich partii socjalistycznych przed 1918 r. Studium porównawcze systemów prasowych, w: Z dziejów polskiej prasy robotniczej 1879-1948, red. J. Myśliński, A. Ślisz, Warszawa 1983.
5. Myśliński J., Polska prasa socjalistyczna w okresie zaborów, Warszawa 1982.
6. Myśliński J., Prasa polska w Galicji w dobie autonomicznej (1867-1918), w: Prasa Polska 1864-1918, red. J. Łojek, Warszawa 1976.
7. Osica J., Prasa Polskiej Partii Socjalistycznej 1918-1926, w: Z dziejów polskiej prasy robotniczej 1879-1948, red. J. Myśliński, A. Ślisz, Warszawa 1983.
8. Paczkowski A., Prasa polska w latach 1918-1939, Warszawa 1980.
9. Paczkowski A., Prasa w życiu politycznym Drugiej Rzeczypospolitej, „ Dzieje najnowsze” 1978, nr 3.
10. Śliwa M., Działalność społeczno-narodowa Doroty Kłuszyńskiej na Śląsku Cieszyńskim w latach 1900-1921, w: Udział kobiet w polskim ruchu narodowym na Górnym Śląsku i Śląsku Cieszyńskim w XIX i XX wieku, red. H. Karczyńska, Opole 1996.
11. Wanatowicz M. W., Historia społeczno-polityczna Górnego Śląska i Śląska Cieszyńskiego w latach 1918-1945, Katowice 1994.
12. Waniek D., Kobiety lewicy w polskim doświadczeniu politycznym. Tradycje, wartości i tożsamość, Toruń 2010.
13. Władyka W., Prasa Drugiej Rzeczypospolitej, w: Dzieje prasy polskiej, red. J. Łojek, J. Myśliński, W. Władyka, Warszawa 1988.

Śląska Biblioteka Cyfrowa

• Głos Kobiet (kilka numerów)
• Mapa czasopism

Źródła on-line

• Głos Kobiet (kilka numerów)
• Robotnicy