Bonitacja gleb
Bonitacja gleb sporządzana dla użytków rolnych określa ich wartość pod względem przydatności rolniczej. Klasy bonitacyjne są ustalone oddzielnie dla gruntów ornych i użytków zielonych.Bonitacja gleb sporządzana dla użytków rolnych określa ich wartość pod względem przydatności rolniczej. Klasy bonitacyjne są ustalone oddzielnie dla gruntów ornych i użytków zielonych.
Na gruntach ornych wydzielono dziewięć klas bonitacyjnych:
- klasa I – gleby orne najlepsze
- klasa II – gleby orne bardzo dobre
- klasa IIIa – gleby orne dobre
- klasa IIIb – gleby orne średnio dobre
- klasa IVa – gleby orne średniej jakości, lepsze
- klasa IVb – gleby orne średniej jakości, gorsze
- klasa V – gleby orne słabe
- klasa VI – gleby orne najsłabsze
- klasa VIz – gleby orne pod zalesienia
Na trwałych użytkach zielonych wydzielono sześć klas bonitacyjnych (I-VI) oraz klasę VIz, tj. użytki zielone pod zalesienie.Podstawą zaliczania gleb ornych do danej klasy bonitacyjnej jest ocena ich właściwości oraz warunków przyrodniczych terenu decydujących o ich urodzajności (m.in: składu granulometrycznego, miąższości poziomu próchnicznego i zawartości próchnicy, struktury, odczynu i zawartości węglanu wapnia, właściwości wodnych, ukształtowania terenu). Bonitację gleb przeprowadzono w Polsce w latach 1956-1968. Obecnie klasyfikację bonitacyjną prowadzi się tylko w przypadku zmiany użytkowania gleby i po zmeliorowaniu lub rekultywacji gleby.
Obszar województwa śląskiego jest zróżnicowany pod względem warunków przyrodniczo-glebowych. Gleby gruntów ornych charakteryzują się znacznym zróżnicowaniem typologicznym oraz zróżnicowaniem wartości i przydatności rolniczej. Na terenach województwa wykorzystywanych rolniczo dominują gleby brunatne i płowe, które stanowią 49,5% użytków rolnych oraz gleby bielicowe i rdzawe – około 19,3%. Do najżyźniejszych gleb w województwie należą czarnoziemy występujące w okolicach Raciborza, zajmujące zaledwie 1% powierzchni użytków rolnych. Długość okresu wegetacyjnego jest zróżnicowana – najkrótszy w górach (do 180-190 dni na wysokości 1000 m n.p.m.), najdłuższy na terenie Kotliny Raciborsko-Oświęcimskiej (220-230 dni). Na większości obszaru województwa, na północ od pasa Kotliny Raciborsko-Oświęcimskiej nie notuje się większych różnic w długości okresu wegetacyjnego, wynosi on 210-220 dni, jedynie w północno-wschodniej części województwa (Wyżyna Częstochowska) obserwuje się skrócenie okresu wegetacji do 200-210 dni.
Użytki rolne stanowią 51,6% powierzchni województwa śląskiego i są główną formą wykorzystania ziemi. Największy odsetek gruntów rolnych (ponad 60%) występuje w powiatach: wodzisławskim, myszkowskim, kłobuckim, raciborskim, częstochowskim, zawierciańskim i bieruńsko-lędzińskim. Województwo śląskie wyróżnia w skali kraju wysoki odsetek użytków rolnych znajdujących się w granicach administracyjnych miast (24%). Większość użytków rolnych zajmują grunty orne, aż 72,2% (do 83 % w regionie rybnicko-jastrzębskim). Udział łąk i pastwisk wynosi 21,9% i należy do jednego z wyższych w Polsce. Łąki i pastwiska są zlokalizowane głównie w regionach górskich i podgórskich województwa. Na sady przypada 1,2% powierzchni użytków rolnych. Znaczący udział sadów (3-11%) notuje się w gminach: Psary, Łazy, Bobrowniki, Wojkowice, Radzionków, Będzin, Piekary Śląskie, Cieszyn, Kozy i Jaworze. Lesistość województwa śląskiego jest wyższa od średniej krajowej, wynosi 31,8% (Rocznik statystyczny województw 2012; Leśnictwo 2012).
Biorąc pod uwagę klasy bonitacyjne użytków rolnych, jakość gleb w województwie śląskim pod względem przydatności do produkcji rolniczej jest zróżnicowana, jednak stosunkowo niska. Procentowy udział gleb w poszczególnych klasach bonitacyjnych przedstawiono na rys. 1. Przeważają gleby klasy IV, które stanowią prawie 44% powierzchni ogólnej użytków rolnych.
Większe kompleksy gleb o najwyższej wartości (klasy bonitacyjne I, II, IIIa i IIIb) występują:
- na obszarze Płaskowyżu Głubczyckiego, pokrytego utworami pyłowymi lessopodobnymi, w gminach powiatu raciborskiego (Krzanowice, Pietrowice Wielkie, Krzyżanowice, Rudnik, częściowo Racibórz),
- w powiatach: wodzisławskim, pszczyńskim, bielskim i cieszyńskim (Zebrzydowice – Pawłowice – Mszana oraz Pszczyna – Miedźna – Wilamowice),
- w zachodniej części województwa w rejonie Wielowsi, Toszka i Zbrosławic oraz między Gliwicami i Gierałtowicami,
- we wschodniej części województwa w powiatach zawierciańskim, myszkowskim i częstochowskim (okolice Lelowa, Niegowej, Irządz, Pilicy i Żarnowca),
- w północnej części województwa (Mykanów, Kruszyna, Rędziny, Kłomnice), a także w powiecie lublinieckim (Ciasna).
Gleby średniej jakości (klasy IVa i IVb), stanowiące około 44% gruntów ornych, dominują w północnej części województwa, w powiatach częstochowskim i kłobuckim a także w powiatach: zawierciańskim, lublinieckim, gliwickim i cieszyńskim. Gleby słabe i najsłabsze (klasy V-VI) stanowią około 36% gruntów ornych. Gleby te występują głównie w północnej części województwa. Największy udział gleb najsłabszych notuje się w powiatach: częstochowskim, zawierciańskim i kłobuckim.
W środkowej części województwa śląskiego (powiaty: będziński, gliwicki, mikołowski, pszczyński, rybnicki i wodzisławski), w większości miast aglomeracji górnośląskiej, a także w Zawierciu gleby są zanieczyszczone chemicznie oraz przekształcone mechanicznie w efekcie działalności przemysłowej i górniczej.
Kompleksy przydatności rolniczej
Klasy bonitacyjne dostarczają cennych informacji o potencjalnej urodzajności gleb, jednak nie informują dostatecznie o ich przydatności rolniczej. W tym celu wydzielono kompleksy przydatności rolniczej. Kompleks przydatności rolniczej to zespół różnych jednostek taksonomicznych gleb, które wykazują zbliżone właściwości rolnicze i mogą być podobnie użytkowane. Wydzielenie kompleksów przydatności rolniczej opiera się na następujących kryteriach: charakter i właściwości gleby, warunki klimatyczne, rzeźba terenu i stosunki wilgotnościowe. Na gruntach ornych wydzielono 14 kompleksów przydatności rolniczej. Kompleksy 1-9 dla terenów wyżynnych i nizinnych, kompleksy 10-13 dla terenów górskich, a kompleks o numerze 14 obejmuje gleby uprawne przeznaczone na użytki zielone. Udział poszczególnych kompleksów przydatności rolniczej gleb gruntów ornych na terenie województwa śląskiego zamieszczono w tabeli 1.
| Kompleks przydatności rolniczej | % gruntów ornych |
|---|---|
| 1 – pszenny bardzo dobry | 1,62 |
| 2 – pszenny dobry | 18,00 |
| 3 – pszenny wadliwy | 7,09 |
| 4 – żytni bardzo dobry | 4,87 |
| 5 – żytni dobry | 12,78 |
| 6 – żytni słaby | 23,03 |
| 7 – żytni bardzo słaby | 8,09 |
| 8 – zbożowo-pastewny mocny | 9,37 |
| 9 – zbożowo-pastewny słaby | 4,03 |
| 10 – pszenny górski | 2,97 |
| 11 – zbożowy górski | 3,72 |
| 12 – owsiano-ziemniaczany górski | 2,51 |
| 13 – owsiano-pastewny górski | 1,92 |
Tabela 1. Kompleksy przydatności rolniczej gleb gruntów ornych w województwie śląskim (źródło danych: Opracowanie ekofizjograficzne ..., 2003).
