Gleby województwa śląskiego
Pokrywa glebowa województwa śląskiego została ukształtowana przez zespół czynników glebotwórczych, do których należą: skała macierzysta, klimat, szata roślinna, wody gruntowe i powierzchniowe, ukształtowanie terenu i działalność człowieka. Decydują one o właściwościach fizycznych i chemicznych gleb, ich dużym zróżnicowaniu typologicznym i zmienności przestrzennej oraz wartości użytkowo-rolniczej.
Typy gleb
Wśród czynników glebotwórczych największy wpływ na zróżnicowanie pokrywy glebowej ma skała macierzysta. Warunki klimatyczne odgrywają lokalnie dużą rolę, zwłaszcza na terenach górskich. Na klimat i charakter procesów glebotwórczych Kotliny Raciborsko-Oświęcimskiej wywierają wpływ cieplejsze masy powietrza napływające z południowego zachodu przez Bramę Morawską.
Przeważająca część powierzchni województwa śląskiego pokryta jest osadami czwartorzędowymi, które stanowią najważniejsze skały macierzyste gleb tego obszaru. Największe powierzchnie zajmują osady akumulacji glacjalnej i fluwioglacjalnej (gliny i piaski lodowcowe, piaski fluwioglacjalne). Lokalnie utworami pokrywowymi są piaski eoliczne i zwietrzeliny, a w dolinach rzecznych – osady akumulacji rzecznej, miejscami osady organogeniczne (torfy). Skały starszego podłoża i pokrywająca je zwietrzelina jedynie lokalnie tworzą utwory macierzyste gleb. Utwory pokrywowe charakteryzują się zróżnicowaną wartością jako skały macierzyste.
Gleby terenów górzystych charakteryzują się nieco odmiennymi cechami w porównaniu z glebami terenów wyżynnych i nizinnych województwa. Trudniej wietrzejąca skała macierzysta, duże nachylenie zboczy i nasilone procesy erozji, a także wyższe opady sprawiają, że gleby są płytsze i bardziej kamieniste, uboższe i kwaśniejsze. Niższe temperatury średnie oraz krótszy okres wegetacyjny są mniej sprzyjające także dla rolnictwa. Z tego względu na terenach górskich gleb przydatnych rolniczo jest niewiele, zazwyczaj tworzą one niewielkie płaty wśród terenów zalesionych.
W różnych jednostkach fizycznogeograficznych panują nieco inne warunki dla rozwoju gleb i możliwości ich wykorzystania.
Wśród gleb użytkowanych rolniczo w województwie śląskim największe powierzchnie zajmują kompleksy gleb brunatnych i płowych (49,5%) oraz gleby bielicowe i rdzawe (19,32%), stosunkowo niewielką powierzchnię zajmują mady, rędziny i czarne ziemie. Niewielki udział mają gleby organiczne i organiczno-mineralne (torfowe, mułowe torfowo-murszowe) oraz czarnoziemy (rys. 1).
Na terenach leśnych przeważają gleby bielicowe i rdzawe, które wytworzyły się pod roślinnością borów. Największe powierzchnie tych gleb występują w dużych kompleksach leśnych (Lasy Lublinieckie, Lasy Raciborskie, Lasy Pszczyńskie i Kobiórskie), a także w północnej części województwa (zlewnia górnej Liswarty). Udział siedlisk leśnych z odpowiadającymi im typami gleb zamieszczono w tabeli 1.
| Typ siedliskowy lasu | Typy i podtypy gleb | % powierzchni leśnej |
|---|---|---|
| bór suchy | bielicowe, bielicowe właściwe | 0,4 |
| bór świeży | bielicowe, bielicowe właściwe, bielicowane, bielice, rdzawe | 12,5 |
| bór wilgotny | bielicowe, torfiasto-mineralne, glejowe | 2,9 |
| bór bagienny | torfowo-murszowe, torfowe | 0,1 |
| bór mieszany świeży | bielicowe właściwe, rdzawe | 23,0 |
| bór mieszany wilgotny | bielicowe oglejone, bielicowe torfiaste | 14,6 |
| bór mieszany bagienny | torfowo-murszowe, torfowe | 0,3 |
| las mieszany świeży | brunatne, brunatne wyługowane, płowe, rdzawe | 11,5 |
| las mieszany wilgotny | glejowe, murszowo-glejowe, brunatne oglejone, czarne ziemie | 9,7 |
| las mieszany bagienny | murszowo-torfowe, murszowo-mineralne, murszowo-glejowe, torfowe | 0,2 |
| las świeży | brunatne, płowe, rdzawe, czarne ziemie | 5,4 |
| las wilgotny | brunatne oglejone, murszowo-glejowe, glejowe, czarne ziemie | 2,1 |
| ols | torfowo-murszowe, torfowe, mułowo-murszowe, murszowo-mineralne | 2,9 |
| ols jesionowy | torfowo-murszowe, mułowo-murszowe, mułowo-glejowe, murszowo-mineralne, torfowe | 0,4 |
| las łęgowy | mady, czarne ziemie | 0,6 |
| bór mieszany wyżynny | bielicowe, brunatne kwaśne | 0,1 |
| las mieszany wyżynny | brunatne (kwaśne i bielicowane) | 1,0 |
| las wyżynny | gleby brunatne (właściwe, kwaśne i wyługowane), rędziny (brunatne i właściwe), płowe | 2,0 |
| bór górski | bielicowe murszowate | 0,0 |
| bór wysokogórski | bielicowe właściwe, bielicowe murszowate, brunatne bielicowane, inicjalne | 0,1 |
| bór mieszany górski | bielicowe, bielicowe murszowate, brunatne kwaśne | 1,4 |
| las mieszany górski | brunatne (kwaśne, bielicowane i wyługowane) | 6,7 |
| las górski | brunatne (kwaśne i wyługowane), płowe | 4,1 |
| las łęgowy górski | mady (brunatne i inicjalne), gleby mułowo-glejowe, mułowo-murszowe, torfy | 0,0 |
