Soła

Z IBR wiki
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania

Autorzy: dr hab. prof. UŚ Mariusz Rzętała, dr Robert Machowski

fragment hasła: Dorzecze Wisły

Południowa część województwa śląskiego odwadniana jest do Soły, która uchodzi do Wisły poza jego granicami. Soła jest prawobrzeżnym dopływem Wisły. Źródła Soły znajdują się u podnóża Skalanki na wysokości 720 m n.p.m. Rzeka posiada dwa potoki źródłowe: Słanica i Czerna. Za ciek główny uważa się Słanicą nazywaną również Solą, Solańską Wodą lub Solanką. Rzeka płynie z południa na północ, a jej całkowita długość wynosi 88,9 km, jednak na obszarze województwa śląskiego rzeka pokonuje odcinek o długości 64,9 km, od źródeł po okolice Kęt, gdzie wpływa na teren województwa małopolskiego[1]. Do Wisły Soła uchodzi w okolicy Oświęcimia, nieco ponad 1,5 km poniżej ujścia Przemszy.

Sieć rzeczna w zlewni Soły jest dobrze rozwinięta. W górnym biegu o długości 41,5 km po cofkę zbiornika w Tresnej Soła posiada wiele dopływów o charakterze potoków górskich[2]. Większość z nich jest stosunkowo krótka, ale kilka z nich ma po kilkanaście km długości[3]. Do ważniejszych dopływów Soły w tej części zlewni zalicza się: Rycerka (12,4 km długości) z Potokiem Rycerskim, Woda Ujsolska (13,2 km długości) z Cichą i Bystrą (Złatną), Bystra (10,1 km długości) z Janoszką, Żabniczanka (12,2 km długości). Na obszarze Kotliny Żywieckiej, która jest swego rodzaju węzłem łączą się wody Soły z Juszczynką, Leśnianką (14,6 km długości) oraz Koszarawą[4], która jest najdłuższym dopływem Soły. Koszarawa wypływa ze źródeł zlokalizowanych w Beskidzie Makowskim na wysokości około 1000 m n.p.m. Rzeka przepływa odcinek o długości 30,4 km i do Soły uchodzi w 50,5 km jej biegu. Koszarawa przejmuje wody wielu potoków górskich, z których najdłuższe to: Bystra, Przybyłka, Przyborowiec, Krzyżówka, Pewelica, Sopotnia i Przyłękówka[5].

W Żywcu Soła uchodzi do Zbiornika Tresna (zbiornik Żywiecki) w Kotlinie Żywieckiej, którego zapora została usytuowana w 41,9 km biegu Soły[6]. Powierzchnia Zbiornika Żywieckiego przy maksymalnym poziomie piętrzenia wynosi 9,6 km2, a jego pojemność całkowita to 96,1 hm3. Za pośrednictwem Zbiornika Żywieckiego, Soła zasilana jest wodami kolejnych dosyć dużych dopływów. Z lewej strony do zbiornika uchodzi Żylica o długości 22 km, która wypływa ze źródeł umiejscowionych u podnóża Malinowskiej Skały na wysokości 1150 m n.p.m. Z prawej strony do zbiornika uchodzi Łękawka o długości 17,4 km z jej dopływem Kocierzanką (14,8 km długości)[7]. Poniżej zapory w Treśnie Soła pokonuje przełomowy odcinek przez Beskid Mały (fot. 7), a następnie opuszcza województwo śląskie w pobliżu Kęt. Na tym obszarze znajdują się dwa kolejne sztuczne zbiorniki wodne. Pierwsza zapora została umiejscowiona w Porąbce w 34,6 km biegu rzeki tworząc zbiornik Międzybrodzki o powierzchni 3,3 km2 oraz pojemności 27,2 hm3 (fot. 8). W 31,0 km biegu rzeki znajduje się zapora w Czańcu, która piętrzy wody Soły w postaci zbiornika Czaniec o powierzchni maksymalnej 0,5 km2 i pojemności 1,3 hm3 (fot. 9). Na tym odcinku bezpośrednio do rzeki lub za pośrednictwem zbiorników wodnych do Soły uchodzą niewielkie potoki takie jak: Roztoka, Isepnica, Ponikiew, Żarnówka Duża i Mała, Mała Puszcza i Puszcza Wielka oraz Domaczka[8].

Średnie roczne przepływy na wybranych dopływach Soły przedstawiają się w następujący sposób: Koszarawa – 4,29 m3/s w Pewni Małej, Żylica – 1,31 m3/s w Łodygowicach, Bystra – 1,03 m3/s w Kamesznicy oraz Żabniczanka – 0,67 m3/s w Żabnicy. Przepływy na Sole są znacznie większe, poczynając od jej źródeł średnie roczne przepływy wynoszą w Rajczy 5,01 m3/s, a w Żywcu 15,4 m3/s[9]. Sama rzeka ma kluczowe znaczenie dla zaopatrzenia w wodę środkowej części województwa śląskiego. Na jej zasobach wodnych bazuje wiele ujęć różnych podmiotów. Pobór wody ze zbiornika Czaniec jako ostatniego zbiornika kaskady Soły wymaga uwzględnienia przepływu wymaganego w cieku poniżej zbiornika, z czym związane jest funkcjonowanie również innych obiektów gospodarki wodnej wzdłuż rzeki. Z powodu istniejących przerzutów wody, dużego obciążenia przepływu rzek poborem z istniejących ujęć powierzchniowych i infiltracyjnych, dolna część zlewni Soły, charakteryzuje się wyjątkowym skomplikowaniem stosunków wodnych.

Przypisy

  1. Podział hydrograficzny Polski..., s. 924.
  2. J. Punzet, Stosunki hydrologiczne w dorzeczu Soły, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1971, s. 71.
  3. R. Machowski, M. Rzętała, M .A. Rzętała, B. Wistuba, Zbiornik Żywiecki. Charakterystyka fizycznogeograficzna i znaczenie społeczno-gospodarcze, Sosnowiec 2005, s. 80.
  4. T. Ziętara, Krajobraz ziemi żywieckiej, Warszawa 1986, s. 110.
  5. R. Gloc, G. Strycharz, Mapa hydrograficzna woj. bielskiego, Katowice 1981.
  6. R. Machowski, M. Rzętała, M. A. Rzętała, B. Wistuba, Zbiornik Żywiecki..., s. 80.
  7. Podział hydrograficzny Polski..., s. 924.
  8. http://mapy.geoportal.gov.pl/imap/
  9. D. Absalon, A. T. Jankowski, M. Leśniok, Komentarz do mapy hydrograficznej w skali 1:50 000, arkusze: M-34-87-B Jeleśnia, M-34-75-C Bielsko-Biała, M-34-87-A Węgierska Górka, Warszawa 2003.