Soła

Autorzy: dr hab. prof. UŚ Mariusz Rzętała, dr Robert Machowski

Południowa część województwa śląskiego odwadniana jest do Soły, która uchodzi do Wisły poza jego granicami. Soła jest prawobrzeżnym dopływem Wisły. Źródła Soły znajdują się u podnóża Skalanki na wysokości 720 m n.p.m. Rzeka posiada dwa potoki źródłowe: Słanica i Czerna. Za ciek główny uważa się Słanicą nazywaną również Solą, Solańską Wodą lub Solanką. Rzeka płynie z południa na północ, a jej całkowita długość wynosi 88,9 km, jednak na obszarze województwa śląskiego rzeka pokonuje odcinek o długości 64,9 km, od źródeł po okolice Kęt, gdzie wpływa na teren województwa małopolskiego. Do Wisły Soła uchodzi w okolicy Oświęcimia, nieco ponad 1,5 km poniżej ujścia Przemszy.

Sieć rzeczna w zlewni Soły jest dobrze rozwinięta. W górnym biegu o długości 41,5 km po cofkę zbiornika w Tresnej Soła posiada wiele dopływów o charakterze potoków górskich. Większość z nich jest stosunkowo krótka, ale kilka z nich ma po kilkanaście km długości. Do ważniejszych dopływów Soły w tej części zlewni zalicza się: Rycerka (12,4 km długości) z Potokiem Rycerskim, Woda Ujsolska (13,2 km długości) z Cichą i Bystrą (Złatną), Bystra (10,1 km długości) z Janoszką, Żabniczanka (12,2 km długości). Na obszarze Kotliny Żywieckiej, która jest swego rodzaju węzłem łączą się wody Soły z Juszczynką, Leśnianką (14,6 km długości) oraz Koszarawą, która jest najdłuższym dopływem Soły. Koszarawa wypływa ze źródeł zlokalizowanych w Beskidzie Makowskim na wysokości około 1000 m n.p.m. Rzeka przepływa odcinek o długości 30,4 km i do Soły uchodzi w 50,5 km jej biegu. Koszarawa przejmuje wody wielu potoków górskich, z których najdłuższe to: Bystra, Przybyłka, Przyborowiec, Krzyżówka, Pewelica, Sopotnia i Przyłękówka.

W Żywcu Soła uchodzi do Zbiornika Tresna (zbiornik Żywiecki) w Kotlinie Żywieckiej, którego zapora została usytuowana w 41,9 km biegu Soły. Powierzchnia Zbiornika Żywieckiego przy maksymalnym poziomie piętrzenia wynosi 9,6 km2, a jego pojemność całkowita to 96,1 hm3. Za pośrednictwem Zbiornika Żywieckiego, Soła zasilana jest wodami kolejnych dosyć dużych dopływów. Z lewej strony do zbiornika uchodzi Żylica o długości 22 km, która wypływa ze źródeł umiejscowionych u podnóża Malinowskiej Skały na wysokości 1150 m n.p.m. Z prawej strony do zbiornika uchodzi Łękawka o długości 17,4 km z jej dopływem Kocierzanką (14,8 km długości). Poniżej zapory w Treśnie Soła pokonuje przełomowy odcinek przez Beskid Mały (fot. 7), a następnie opuszcza województwo śląskie w pobliżu Kęt. Na tym obszarze znajdują się dwa kolejne sztuczne zbiorniki wodne. Pierwsza zapora została umiejscowiona w Porąbce w 34,6 km biegu rzeki tworząc zbiornik Międzybrodzki o powierzchni 3,3 km2 oraz pojemności 27,2 hm3 (fot. 8). W 31,0 km biegu rzeki znajduje się zapora w Czańcu, która piętrzy wody Soły w postaci zbiornika Czaniec o powierzchni maksymalnej 0,5 km2 i pojemności 1,3 hm3 (fot. 9). Na tym odcinku bezpośrednio do rzeki lub za pośrednictwem zbiorników wodnych do Soły uchodzą niewielkie potoki takie jak: Roztoka, Isepnica, Ponikiew, Żarnówka Duża i Mała, Mała Puszcza i Puszcza Wielka oraz Domaczka.

Średnie roczne przepływy na wybranych dopływach Soły przedstawiają się w następujący sposób: Koszarawa – 4,29 m3/s w Pewni Małej, Żylica – 1,31 m3/s w Łodygowicach, Bystra – 1,03 m3/s w Kamesznicy oraz Żabniczanka – 0,67 m3/s w Żabnicy. Przepływy na Sole są znacznie większe, poczynając od jej źródeł średnie roczne przepływy wynoszą w Rajczy 5,01 m3/s, a w Żywcu 15,4 m3/s. Sama rzeka ma kluczowe znaczenie dla zaopatrzenia w wodę środkowej części województwa śląskiego. Na jej zasobach wodnych bazuje wiele ujęć różnych podmiotów. Pobór wody ze zbiornika Czaniec jako ostatniego zbiornika kaskady Soły wymaga uwzględnienia przepływu wymaganego w cieku poniżej zbiornika, z czym związane jest funkcjonowanie również innych obiektów gospodarki wodnej wzdłuż rzeki. Z powodu istniejących przerzutów wody, dużego obciążenia przepływu rzek poborem z istniejących ujęć powierzchniowych i infiltracyjnych, dolna część zlewni Soły, charakteryzuje się wyjątkowym skomplikowaniem stosunków wodnych.