Tożsamość regionalna

Rozważania o tożsamości sprowadzają się w zasadzie do dwóch fundamentalnych problemów: tożsamości jednostkowej i grupowej (kolektywnej). Tożsamość kolektywna definiuje grupę poprzez ciągłość i kontynuację (pamięć zbiorowa, historia, tradycja), jak również artykulację elementów odróżniających ją od środowiska zewnętrznego. Tymczasem tożsamość jednostkowa zawiera przede wszystkim rdzeń, czyli tożsamość indywidualną jednostki, która decyduje, iż wciąż pozostajemy sobą. Jest to autodefinicja człowieka, która poddaje się modyfikacji wskutek dyskursu ze światem zewnętrznym. To coś, co nas określa, obraz samego siebie, który zawiera zarówno cechy stałe, jak i zmienne. Stałość tożsamości jednostkowej to efekt tradycji ustanowionej przez Erika Eriksona - amerykańskiego psychoanalityka i psychologa niemieckiego pochodzenia, który analizował rozwój człowieka - czyli poczucie bycia tym samym człowiekiem. Tymczasem element zmienności, to tradycja interakcjonistyczna, czyli modyfikacja tożsamości poprzez kontakt z innymi ludźmi.

Kim jestem? To pytanie sformułowane niegdyś przez Immanuela Kanta, nabiera współcześnie wyjątkowego znaczenia. Ta wyjątkowość to rezultat dzisiejszych procesów globalnych, które wymuszają redefinicję tożsamości tak indywidualnej, jak i społecznej. Konieczność zmiany postrzegania tożsamości konfrontuje się z historią samego terminu, który wywodzi się od łacińskiego idem (identyczność i ciągłość) i już Arystoteles w „Metafizyce” pisał, iż […] tożsamość jest pewną jednością wielości rzeczy bądź jednością jednej rzeczy pojmowanej jako wielość. Tożsamość od wieków pozostaje ważkim problemem egzystencjalnym, który staje w obliczu kolejnych wyzwań związanych z tym, co Ryszard Kapuściński określił, jako świat na rozdrożu. Tożsamość nie jest wyłącznie biologicznym trwaniem człowieka, ale wprowadza zasadę porządku społecznego, w którym istniejemy my i nasza kultura. Pogłębiając tę kwestię o słowa Manuela Castellsa, że tożsamość jest najważniejszą kategorią porządkującą relację człowieka ze światem, jako istotne staje się pochylenie nad poszukiwaniem harmonii jednostki z różnicującym się kulturowo światem, w który jest uwikłana.

Tożsamość to jeden z podstawowych procesów socjologicznej analizy, a […] Jednostka – pisał Jürgen Habermas - musi zdobyć się na świadomość własnej indywidualności i wolności […]. To świadomość własnej świadomości, czyli świadomość siebie. W ramach najczęściej pojawiających się odniesień do tożsamości pojawia się […] zbiór wyobrażeń, sądów, przekonań, które konstruuje podmiot wobec samego siebie, czyli układ autodefinicji aktora społecznego. Właśnie w tym duchu przyjęło się w literaturze socjologicznej określać zarówno tożsamość indywidualną, jak i społeczną. W pierwszym przypadku jest to uwikłanie aktora społecznego w sieci różnorodnych powiązań, które znajdują twarde podłoże z jednej strony w interakcjonistycznej tradycji socjologicznej, z drugiej zaś w przywoływanej już psychologii rozwojowej E. Eriksona, czyli opisywaniu tożsamości osoby w wymiarze biograficznym, jako ciągłość doświadczenia jednostkowego, jego swoistość i niepowtarzalność. Dzięki interakcjonizmowi natomiast, jednostka kształtuje subiektywnie uszeregowaną hierarchię wartości według stopnia ich ważności. Interakcja tworzy i podtrzymuje tożsamość, ponieważ: Jednostka nie jest strukturą trwałych właściwości, cech, lecz dynamicznym, zmieniającym się aktorem wyposażonym w powoływane interakcyjnie autodefinicje, stanowiące […] zasadniczy czynnik ewoluujących perspektyw. Tożsamość jest zjawiskiem zasadzającym się na procesie identyfikacji, czyli utożsamiania się z pewnymi konfiguracjami wartości, faktów historycznych i wzorów kulturowych. Tożsamości kształtujące się poprzez identyfikację realizują się pośrednio poprzez dyskurs. Współczesny świat uwikłany w globalne procesy redefiniuje proces kształtowania się tożsamości przydając mu, wraz z dyskursywnym charakterem, walor elastyczności i otwartości na społeczną przestrzeń odniesień. Współcześnie ludzie żyją w różnych światach kulturowych, wymuszając równocześnie ciągłą modyfikację jednostkowej tożsamości, czyli uzgadniania relacji z samym sobą, i światem zewnętrznym. Zatem tożsamość nie jest gotowym konstruktem, ale staje się w określonym momencie i przestrzeni społecznej. Tak twierdzi m.in. Anthony Giddens: […] tożsamość jednostki nie jest po prostu czymś danym, jako wynik ciągłości jej działania, ale czymś, co musi być rutynowo wytwarzane i podtrzymywane przez refleksyjnie działającą jednostkę. W kontekście tożsamości jednostki pojawia się tożsamość społeczna, która nie redukuje się prosto do my self aktora społecznego, chociaż bywa rozumiana jako zwielokrotniona tożsamość indywidualna oparta o wspólne lub zbliżone dla wszystkich, albo większości aktorów systemu wartości, norm, obyczajów, zwyczajów, języka, gospodarki czy określonego terytorium. Ujmując rzecz lapidarniej: tożsamość społeczna to przeżywanie i przyswajanie tradycji, teraźniejszości i wspólnym dla grupy definiowaniu przyszłości.