Śląski etos pracy
Pojęcie etosu pojawiło się już w starożytnej Grecji i związane było z nazwiskiem Arystotelesa. Etos w jego rozumieniu jest wytworem społecznym, a nie naturalnym[1].W czasach nowożytnych pojęcie etosu zostało spopularyzowane przez Maxa Webera, który w swej pracy o wpływie etyki protestanckiej na rozwój kapitalizmu pokazał nowe, dynamiczne podejście do tego problemu[2].Współcześnie termin ten jest używany w różnych naukach i często posiada nieprecyzyjne, chociaż zbliżone znaczenia.
Na moralność jako konstytutywny element etosu zwracają uwagę przede wszystkim definicje filozoficzne i powstałe na gruncie katolickiej nauki społecznej. Termin ten odnosi się do pojęcia moralności i w sensie szerszym rozumienie etosu oznacza to samo co moralność, a w węższym znaczeniu moralność jest składnikiem etosu i pojmowana jest w sensie praktyki[3].Z kolei socjolog - Maria Ossowska nie utożsamia etosu z moralnością, ale hierarchią wartości, o której mówi, że jest swoistym splotem wartości moralnych i pozamoralnych[4].Wartość i system wartości jest elementem konstytutywnym etosu najpowszechniej występującym. Definicje socjologiczne element wartości stawiają na jednym z naczelnych miejsc. W zaproponowanej przez Tomasza Szawiela definicji etosu wartości i ich hierarchia występują jako najistotniejszy element, dający się przełożyć na zachowania[5].Często w koncepcjach i definicjach socjologicznych występuje powinnościowy element wartości[6].Następny konstytutywny element etosu to normy i system normatywny. Normy i normatywny charakter etosu występują najczęściej w powiązaniu z wartościami etosowymi i stanowią jego uzupełnienie, nawet jeśli nie występują wprost w definicjach[7].Są one niezbędne w badaniach nad etosem, ponieważ ich przestrzeganie świadczy o żywotności i trwaniu grup etosowych. W ślad za normami postępują zwykle sankcje za ich nie przestrzeganie. Wartości i normy mają praktyczny, a nie idealny charakter (element behawioralny). Przejawią się w działaniach i zachowaniach[8].Podkreślana jest praktyka działania i wdrażanie wartości i norm w życiu codziennym. Istotny element, który występuje w wielu, chociaż nie we wszystkich definicjach, to podkreślenie, że etos ma charakter grupowy, a nie indywidualny[9].Umieszczenie etosu i grup etosowych w szerszej makrostrukturze społecznej pozwala poznać otoczenie w jakim działa grupa etosowa. Zwracając uwagę na grupę trudno odciąć się zupełnie od jednostki. Jednostki bowiem jako członkowie grupy decydują o samym fakcie realizacji wartości i norm etosowych. Z powyższych rozważań wynika, że słowo „etos” mieści w sobie oprócz świadomościowych również powinnościowe (normatywne) oraz behawioralne komponenty. W takim właśnie znaczeniu zjawisko śląskiego etosu pracy będzie przeanalizowane poniżej.
Cechy konstytutywne śląskiego etosu pracy
Wartości
W społeczności śląskiej istniały trzy nadrzędne wartości: religia katolicka, rodzina i praca[10].Z tych trzech wartości, wartość pracy była najistotniejsza do stworzenia grupy etosowej. Istotna była jakość pracy, która musiała być rzetelnie i solidnie wykonana. Wartości związane z pracą były nakazane i powinny być realizowane przez członków grupy. Rodzina odgrywała zasadniczą rolę w przekazywaniu najistotniejszych cech pracy. Oprócz rodziny ważne znaczenie miała grupa zawodowa, ściśle zresztą powiązana z grupą rodzinną ze względu na dziedziczenie zawodu. Realizacja tego „rdzenia” wartości stanowiła czynnik identyfikacji jednostki z grupą etosową[11].Wartość naczelna była wzmacniana przez wartości uzupełniające, które były jej atrybutami (solidność, rzetelność, dyscyplinę, posłuszeństwo, szacunek do przełożonych, dobrą organizację). Wykonywana praca, szczególnie praca górników była powiązana z wartościami religijnymi[12].
Normy
Wykonywaniu pracy przez Ślązaków towarzyszyło szereg norm, które należało przestrzegać. Najistotniejsze związane były z solidnością i jakością wykonywanej pracy[13].Te normy były przekazywane w tradycji zawodowej i rodzinnej. Z normami wiązały się sankcje za ich nieprzestrzeganie. Zasadnicza przyczyna tych sankcji miała charakter egzystencjalny. Ponieważ większość mężczyzn pracowała w kopalni, złe wykonanie pracy groziło śmiercią. Sankcje grupy zawodowej dla osoby nierzetelnej i źle pracującej były więc rygorystyczne. Ściśle przestrzegana była norma uczciwości, nie tylko w życiu zawodowym i rodzinnym, ale również w sąsiedzkim i publicznym[14].
Zachowania, działania
W śląskim etosie pracy zachowania i działania były jednym z ważnych elementów. Zachowania te dotyczyły wykonywanej przez mężczyzn pracy zawodowej, gdzie samo jej posiadanie było bardzo cenione[15].Cenione wartości pracy jak solidność, rzetelność i uczciwość były przekładane na zachowania. Rodzina była najistotniejszym przekaźnikiem zachowań. To tutaj dzieci były wdrażane do wykonywania pracy domowej, a chłopcy do wykonywania pracy zawodowej w związku z dziedziczeniem zawodu. Czynniki zewnętrzne i wewnętrzne wymuszały w działaniach i zachowaniach respektowanie wartości i norm etosowych.
- ↑ Arystoteles. Etyka nikomachejska. Warszawa 1982, s.43.
- ↑ M.Weber: Etyka protestancka a duch kapitalizmu. Lublin 1994.
- ↑ J.Herbut: Etos. W: Leksykon filozofii klasycznej. Red. J.Herbut. Lublin 1997, s.174.
- ↑ M.Ossowska: Etos rycerski i jego odmiany. Warszawa 1986, s.5-6.
- ↑ T.Szawiel: Etos. W: Encyklopedia Socjologii. Warszawa 1998, s.202.
- ↑ M.Ossowska: Ethos rycerski jego odmiany. Warszawa 1986, s.5- 6.
- ↑ J.Mariański: Etos pracy bezrobotnych. Lublin 1994, s.68.
- ↑ T.Szawiel: Etos..,s.202
- ↑ M.Ossowska: Ethos rycerski...,s.5-6.
- ↑ I. Bukowska-Floreńska: Społeczno-kulturowe funkcje tradycji w społecznościach industrialnych Górnego Śląska. Katowice 1987; M.Błaszczyk-Wacławik: Miejsce i rola regionalnej kultury w procesach życia społecznego zbiorowości Górnego Śląska do roku 1945. W: M.Błaszczak, W.Błasiak, T.Nawrocki: Górny Śląsk. Szczególny przypadek kulturowy. Kielce 1990.
- ↑ W.Mrozek: Rodzina górnicza. Katowice 1965, F.Adamski: Hutnik i jego rodzina. Katowice 1966.
- ↑ W.Świątkiewicz: Tradycja i wybór. Socjologiczne studium religijności na Górnym Śląsku. Katowice-Wrocław 1997, s.36-63.
- ↑ W.Mrozek: Rodzina...s.90-120; F.Adamski: Hutnik..., s.55-77.
- ↑ E.Kopeć: „My” i „oni” na Górnym Śląsku. (1918-1939). Katowice 1983, s.43-44.
- ↑ E.Kopeć: „My” i „oni”...,s.41-45; W.Mrozek: Rodzina..., 41-90; F.Adamski: Hutnik..., s.55-77; I.Bukowska-Floreńska: Społeczno-kulturowe funkcje..., s.70-81.
