Śląski etos pracy

Pojęcie etosu pojawiło się już w starożytnej Grecji i związane było z nazwiskiem Arystotelesa. Etos w jego rozumieniu jest wytworem społecznym, a nie naturalnym.W czasach nowożytnych pojęcie etosu zostało spopularyzowane przez Maxa Webera, który w swej pracy o wpływie etyki protestanckiej na rozwój kapitalizmu pokazał nowe, dynamiczne podejście do tego problemu.Współcześnie termin ten jest używany w różnych naukach i często posiada nieprecyzyjne, chociaż zbliżone znaczenia.

Na moralność jako konstytutywny element etosu zwracają uwagę przede wszystkim definicje filozoficzne i powstałe na gruncie katolickiej nauki społecznej. Termin ten odnosi się do pojęcia moralności i w sensie szerszym rozumienie etosu oznacza to samo co moralność, a w węższym znaczeniu moralność jest składnikiem etosu i pojmowana jest w sensie praktyki.Z kolei socjolog - Maria Ossowska nie utożsamia etosu z moralnością, ale hierarchią wartości, o której mówi, że jest swoistym splotem wartości moralnych i pozamoralnych.Wartość i system wartości jest elementem konstytutywnym etosu najpowszechniej występującym. Definicje socjologiczne element wartości stawiają na jednym z naczelnych miejsc. W zaproponowanej przez Tomasza Szawiela definicji etosu wartości i ich hierarchia występują jako najistotniejszy element, dający się przełożyć na zachowania.Często w koncepcjach i definicjach socjologicznych występuje powinnościowy element wartości.Następny konstytutywny element etosu to normy i system normatywny. Normy i normatywny charakter etosu występują najczęściej w powiązaniu z wartościami etosowymi i stanowią jego uzupełnienie, nawet jeśli nie występują wprost w definicjach.Są one niezbędne w badaniach nad etosem, ponieważ ich przestrzeganie świadczy o żywotności i trwaniu grup etosowych. W ślad za normami postępują zwykle sankcje za ich nie przestrzeganie. Wartości i normy mają praktyczny, a nie idealny charakter (element behawioralny). Przejawią się w działaniach i zachowaniach.Podkreślana jest praktyka działania i wdrażanie wartości i norm w życiu codziennym. Istotny element, który występuje w wielu, chociaż nie we wszystkich definicjach, to podkreślenie, że etos ma charakter grupowy, a nie indywidualny.Umieszczenie etosu i grup etosowych w szerszej makrostrukturze społecznej pozwala poznać otoczenie w jakim działa grupa etosowa. Zwracając uwagę na grupę trudno odciąć się zupełnie od jednostki. Jednostki bowiem jako członkowie grupy decydują o samym fakcie realizacji wartości i norm etosowych. Z powyższych rozważań wynika, że słowo „etos” mieści w sobie oprócz świadomościowych również powinnościowe (normatywne) oraz behawioralne komponenty. W takim właśnie znaczeniu zjawisko śląskiego etosu pracy będzie przeanalizowane poniżej.

Cechy konstytutywne śląskiego etosu pracy

Wartości

W społeczności śląskiej istniały trzy nadrzędne wartości: religia katolicka, rodzina i praca.Z tych trzech wartości, wartość pracy była najistotniejsza do stworzenia grupy etosowej. Istotna była jakość pracy, która musiała być rzetelnie i solidnie wykonana. Wartości związane z pracą były nakazane i powinny być realizowane przez członków grupy. Rodzina odgrywała zasadniczą rolę w przekazywaniu najistotniejszych cech pracy. Oprócz rodziny ważne znaczenie miała grupa zawodowa, ściśle zresztą powiązana z grupą rodzinną ze względu na dziedziczenie zawodu. Realizacja tego „rdzenia” wartości stanowiła czynnik identyfikacji jednostki z grupą etosową.Wartość naczelna była wzmacniana przez wartości uzupełniające, które były jej atrybutami (solidność, rzetelność, dyscyplinę, posłuszeństwo, szacunek do przełożonych, dobrą organizację). Wykonywana praca, szczególnie praca górników była powiązana z wartościami religijnymi.