Trójkąt Trzech Cesarzy

Trójkąt Trzech Cesarzy położony jest u zbiegu rzek Białej i Czarnej Przemszy, z połączenia których powstaje Przemsza. W miejscu tym w przeszłości stykały się granice trzech europejskich imperiów: Prus, Austrii i Rosji. Geneza unikalnego na skalę światową „trójstyku” sięga 1742 r., kiedy to Prusy w wyniku zawarcia traktatu pokojowego z Austrią zajęły Górny Śląsk, jednak faktyczny moment powstania Trójkąta przypada dopiero na 1846 rok.

Historia

Początki formowania się styku trzech wielkich europejskich cesarstw – Prus, Rosji i Austrii – związane są z zajęciem Górnego Śląska przez Cesarstwo Niemieckie w 1742 roku. Rzeka Czarna Przemsza stała się wówczas granicą rozdzielającą terytorium Prus i Księstwa Siewierskiego. Od 1790 r., po włączeniu Księstwa do Polski, rzeka ta oddzieliła Prusy od obszaru Rzeczypospolitej. Polityczna funkcja Czarnej Przemszy utrzymała się jednak tylko do konwencji dotyczącej trzeciego rozbioru Polski (1795 r.), rezultatem której było przejęcie obszaru byłego Księstwa Siewierskiego przez Prusy wraz z przeniesieniem granicy państwowej daleko poza dolinę rzeki. Taki układ granic przetrwał aż do traktatu pokojowego w Tylży w 1807 r. Na mocy tego przymierza z inicjatywy Napoleona I z ziem II i III zaboru pruskiego utworzono Księstwo Warszawskie, które jednak tuż po Kongresie Wiedeńskim zostało wcielone do Rosji. Porozumienie zawarte pomiędzy Rosją, Prusami i Austrią w 1815 r. przyniosło zupełnie nowy podział Europy. W jego wyniku utworzono Wolne Miasto Kraków (Rzeczpospolita Krakowska) oraz Królestwo Polskie (Księstwo Kongresowe) połączone unią personalną z Rosją. W 1832 r. władze carskiej Rosji ograniczyły odrębność Kongresówki, by w 1874 r. znieść ją ostatecznie i nadać temu obszarowi nową nazwę Kraju Przywiślańskiego. Z kolei cesarstwo austriackie w 1846 r. zaanektowało Kraków wraz z obwodem krakowskim tworząc tzw. Nową Galicję, a następnie w 1868 r. połączyło się unią personalną z Węgrami tworząc Monarchię Austriacko-Węgierską.

Geneza nazwy

Wraz z likwidacją Wolnego Miasta Kraków obszar położony w dorzeczu Białej i Czarnej Przemszy zyskał nazwę Drei Länder Ecke, która została błędnie przetłumaczona jako Trójkąt Trzech Krajów. Rzeki łączyły się pod ostrym kątem nie tworząc żadnego trójkąta, dlatego też prawidłowa nazwa tego miejsca powinna brzmieć Kąt Trzech Krajów. Po zakończeniu wojny prusko-francuskiej doszło do zjednoczenia Niemiec i powstania Rzeszy Niemieckiej, której cesarzem został Wilhelm I. Przełomowe znaczenie dla rozwoju nazwy „trójstyku” miał 1873 r. Doszło wtedy do zawarcia porozumienia między Franciszkiem Józefem I (Austrią), Aleksandrem II (Rosją) i Wilhelmem I (Rzeszą Niemiecką), zwanego Związkiem Trzech Cesarzy. Miejsce u zbiegu Białej i Czarnej Przemszy nazwano wówczas Drei Kaiser Ecke, którą również błędnie przetłumaczono jako Trójkąt Trzech Cesarzy. Pomimo tego właśnie to brzmienie nazwy omawianego miejsca ugruntowało się w świadomości społecznej.

Wpływ Trójkąta Trzech Cesarzy na rozwój społeczno-gospodarczy i przestrzenny obszarów przygranicznych

Trójkąt usytuowany był na pograniczu następujących miejscowości: Modrzejów i Niwka (Rosja), Jęzor (Austria) oraz Mysłowice i Słupna (Prusy), które należały do dwóch regionów historyczno-geograficznych – Małopolski i Górnego Śląska. Nadgraniczne położenie oddziaływało na sytuację społeczno-ekonomiczną tych miejscowości. Obok dynamicznie kształtującego się przemysłu, na szeroką skalę rozwijał się handel pomiędzy obszarami trzech zaborów. Wymiana handlowa przebiegała jednak ze zmiennym natężeniem i w różnym stopniu wpływała na gospodarkę poszczególnych miejscowości. Dywersyfikacja gospodarcza sąsiadujących państw determinowała codzienny ruch wahadłowy ludności na przejściach granicznych Mysłowice – Modrzejów i Mysłowice-Słupna – Jęzor. Mysłowiczanie za granicą zaopatrywali się w produkty spożywcze, z kolei mieszkańcy zaboru rosyjskiego i austriackiego cenili sobie wysoką jakość niemieckich produktów przemysłowych. Przepływ mieszkańców przez granicę prusko-rosyjską odbywał się na podstawie niemieckich tzw. półpaszportów (niem. Halbpass) oraz rosyjskich legitymacji granicznych (Legitymacjonnyj bilet). Początkowo największy ruch graniczny panował na przejściu Mysłowice – Modrzejów, jednak – po nałożeniu wysokiego cła na sprowadzany towar – kontakty mieszkańców z Jęzorem nasiliły się.

Nadgraniczne położenie w Trójkącie Trzech Cesarzy wpływało również na stan zagospodarowania przestrzennego poszczególnych miejscowości. Najprężniej rozwijały się Mysłowice, które stanowiły południowo-wschodni kraniec Cesarstwa Niemieckiego. W 1846 r. miasto uzyskało połącznie kolejowe z Wrocławiem, a rok później ze Szczakową (obecnie dzielnica Jaworzna), które umożliwiło także dojazd na teren Cesarstwa Rosyjskiego przez stację graniczną Granica (obecnie Maczki, dzielnica Sosnowca). Tym samym Mysłowice ukształtowały się jako ważny międzynarodowy węzeł kolejowy łączący Rosję, Austrię i Prusy. Miasto zyskało wielokulturowy klimat, który m.in. przejawiał się jednoczesną obecnością obiektów sakralnych wyznania katolickiego, mojżeszowego i ewangelicko-augsburskiego. Ranga Mysłowic wzrosła do zasięgu międzynarodowego, powstał szereg zabudowań związanych z ruchem granicznym i kolejowym, takich jak stacja emigracyjna, komora celna, urząd celny, lokomotywownia, dworzec osobowy i towarowy. Mysłowicka stacja emigracyjna, poza legalną emigracją ekonomiczną do Europy Zachodniej i Ameryki, pośredniczyła także w handlu „żywym towarem”. Zwerbowane młode dziewczyny trafiały do domów publicznych, głównie w Buenos Aires oraz Rio de Janeiro, a także w Nowym Jorku.

Zupełnie odmiennie rozwijały się pozostałe dwie miejscowości, co wynikało z sytuacji ekonomicznej państw zaborczych. Modrzejów czerpał zyski z położenia przy granicy ze Śląskiem, gdyż spełniał on ważną rolę handlową, a w jego strukturze społecznej przeważali dobrze zorganizowani i przedsiębiorczy Żydzi. Mieszkańcy największe profity czerpali z myta na moście prowadzącym do Mysłowic (Prusy) i cła wwozowego