Tiele, Tiele-Wincklerowie

Z IBR wiki
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania

Autor: dr Arkadiusz Kuzio-Podrucki

ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
TOM: 12 (2025)

Tiele Wincklerowie to górnośląsko-meklemburski ród szlachecki i arystokratyczny wywodzący się z Kurlandii. Najstarszym udokumentowanym przedstawicielem rodu był Jan Chrystian, żyjący w XVIII wieku. W połowie XIX wieku ród podzielił się na dwie linie, różniące się zapisem nazwiska: von Tiele – jej założycielem był Waldemar (zm. 1903 r.) – i von Tiele-Winckler, której założycielem był starszy brat poprzedniego, Hubert (zm. 1893 r.).

Początki rodu

Według rodowej tradycji protoplasta rodu był rycerzem niemieckim, który z Westfalii przeniósł się do Inflant, gdzie rządził jeszcze wówczas zakon rycerski Kawalerów Mieczowych (później połączony z Krzyżakami). W związku z tym musiało by to nastąpić jeszcze w XVI wieku[1].

Źródłowo udokumentowana genealogia rodu zaczyna się znacznie później. Pierwszym znanym przedstawicielem rodu był Jan Chrystian von Tiele, który w połowie XVIII wieku przeniósł się z Brandenburgii (Berlina) do Litwy. Jego syn Chrystian Gottlob zamieszkał w Kurlandii, gdzie był radcą dworu tamtejszych książąt. Po zajęciu księstwa przez Rosję (po III rozbiorze Rzeczypospolitej) Chrystian Gottlob został radcą dworu cesarskiego w Petersburgu. Jego synowie przenieśli się jednak do Prus Wschodnich i służyli w armii pruskiej[2]. Karol, jako podporucznik (niem. Secondelieutenant) w Śląskim Regimencie Ułanów Nr 2, za udział w walkach z wojskami napoleońskimi został 27 maja 1813 roku odznaczony Orderem Pour le Mérite[3]. Jego brat Wilhelm w 1821 roku otrzymał Ogólne Odznaczenie Honorowe 1. Kl. (w 1830 roku na podstawie dekretu królewskiego odznaczenia te zostały uznane za Order Czerwonego Orła 4. Kl.)[4].

Szlachecka linia rodu von Tiele wygasła wraz ze śmiercią jego syna Ottona w 1878 roku[5].

Hubert von Tiele-Winckler

Założycielem rodu von Tiele-Wincklerów był Hubert von Tiele, syn Piotra Gotthilfa i najstarszy wnuk Chrystiana Gottloba. Urodził się w Prusach Wschodnich, dokąd przeniosła się jego rodzina po opuszczeniu Rosji. Początkowo służył w armii pruskiej, następnie po 1849 roku w armii księstwa Meklemburgii-Szwerinu[6].

W 1854 roku Hubert von Tiele ożenił się z Waleską von Winckler, dziedziczką dóbr Miechowice, Katowice i Mysłowice na Górnym Śląsku. Książę Meklemburgii-Schwerinu 6 grudnia tego samego roku wydał przywilej, na mocy którego połączono nazwiska i herby obydwu małżonków. Odtąd Hubert i jego potomkowie nosili nazwisko „von Tiele-Winckler”[7].

Hubert do majątków ziemskich po ślubie z Waleską dołączył kolejne na Górnym Śląsku. W 1891 roku posiadał dobra rycerskie w: powiecie bytomskim – Łagiewniki Górne, Miechowice, Rokitnicę;  – i w powiecie pszczyńskim – Dziećkowice, Goławiec, Orzesze, Woszczyce i Zawada; w powiecie katowickim - państwo Katowice-Mysłowice (składające się z dóbr: Bogucice, Brynów, Brzęczkowice, Dąbrówka Mała, Katowice, Mysłowice, Roździeń, Szopienice); w powiecie prudnickim państwo Kujawy-Moszna (z dóbr: Czartowice, Krobusz, Kujawy, Moszna, Nowa Wieś Prudnicka, Racławiczki, Zawada, Zielina, Żabnik)[8]. Tiele-Wincklerowie posiadali również majątki poza Górnym Śląskiem, w księstwie Meklemburgii-Schwerinu, gdzie znajdowały się cztery części fideikomisu: I. Blücher, Lebbin, II. Kirch-Grubenhagen, Vollrathsruhe, III. Rothenmoor, IV. Bülow, Schorssow[9].

Podstawą fortuny rodowej stał się rozwój przemysłu na Górnym Śląsku. W 1889 roku Hubert von Tiele-Winckler założył Katowicką Spółkę Akcyjną dla Górnictwa i Hutnictwa (niem. Kattowitzer Aktien-Geselschaft für Bergbau und Eisenhüttenbetrieb). Jej kapitał założycielski wynosił 16 mln marek. Tiele-Winckler posiadał 14 996 akcji. Drugim udziałowcem był Edmund von Leobecke, do którego należał tylko 1 tys. akcji. Każda akcja była warta 1 tys. marek. Spółka przejęła należące już do rodziny zakłady przemysłowe: kopalnie węgla kamiennego - „Florentyna” („Łagiewniki”) w Łagiewnikach, „Ferdinand” („Katowice”) w Bogucicach, „Myslowitz” („Mysłowice”) w Mysłowicach; huty - „Hubertus” („Zygmunt”) w Łagiewnikach, „Marta” w Katowicach[10]. Spółka przejęła także niektóre dobra ziemskie należące do rodu, w tym Łagiewniki Górne[11].

Hubert był żonaty dwukrotnie. Waleska von Tiele-Winckler zmarła w 1880 roku. Trzy lata później owdowiały Hubert ożenił się z hrabianką Różą von der Schulenburg. Z obydwu związków doczekał się dziesięciorga dzieci. Wszystkie osiągnęły wiek dojrzały[12]. Pod koniec życia Hubert ustanowił Fundację Rodzinną Tiele-Wincklerów, która miała regulować zasady zarządzania i dziedziczenia pozostawionym przez niego majątkiem[13]. Zgodnie z zapisami Fundacji córki otrzymały legaty pieniężne, zaś synowie zostali uposażeni dobrami ziemskimi. Najstarszy syn Franciszek Hubert otrzymał dobra na Górnym Śląsku wraz z zakładami przemysłowymi, zaś młodsi synowie zostali panami majątków w księstwie Meklemburgii-Schwerinu[14].

Hubert w 1868 roku został odznaczony pruskim Orderem Królewskiej Korony 2. klasy[15]. W 1892 roku otrzymał ponadto Gwiazdę do tego orderu[16]. Zmarł w 1893 roku. Wdowa po nim, Róża von Tiele-Winckler, na mocy nadania królewskiego w 1905 roku otrzymała pruski tytuł baronowski. Była ochmistrzynią dworu księżnej Cecylii Meklemburskiej, żony następcy prusko-niemieckiego tronu Wilhelma (III) Hohenzollerna. Zmarła w 1930 roku[17].

Hrabiowie von Tiele-Winckler w XIX-XX wieku

  1. ↑ W. von Tiele-Winckler, Tradycje rodzinne. Familien Traditionen, Katowice 2019, s. 73-74, 219-220.
  2. ↑ Jahrbuch des deutschen Adels, Bd 3, Berlin 1899, s. 583-584, 588-589.
  3. ↑ Die Ritter des Ordens Pour le Mérite, Bd II (1812-1913), Berlin 1913, s. 88 (nr III-786).
  4. ↑ Ordens-Liste 1845, Berline [1845], s. 120; L. Schneider, Das Buch vom Rothen Adler Orden, Berlin 1857, s. 77, 89.
  5. ↑ Jahrbuch des deutschen Adels, Bd 3, Berlin 1899, s. 589.
  6. ↑ W. von Tiele-Winckler, Tradycje rodzinne…, s. 81, 226.
  7. ↑ Jahrbuch des deutschen Adels, Bd 3, Berlin 1899, s. 584-585.
  8. ↑ Schlesisches Güter-Adreßbuch, Breslau 1891, s. 460, 499, 547-548, 559, 561-562.
  9. ↑ Jahrbuch des deutschen Adels, Bd 3, Berlin 1899, s. 585.
  10. ↑ „Jahrbuch für den Oberbergamtsbezirk Breslau”, bearb. J. Westphal, Kattowitz-Breslau-Berlin 1913, s. 344-356.
  11. ↑ Schlesisches Güter-Adreßbuch, Breslau 1894, s. 344.
  12. ↑ Jahrbuch des deutschen Adels, Bd 3…, s. 585-588.
  13. ↑ Statut der von Tiele-Wincklernschen Familienstiftung - Archiwum Państwowe w Katowicach, zespół: „Archiwum Rodziny Tiele-Wincklerów z Miechowic”, sygn. 12/730/0/2/8.
  14. ↑ Testament hr. Huberta v. Tiele-Winckler (1891) i odpis testamentu hr. Franza Huberta v. Tiele Wincklera (1894)  - Archiwum Państwowe w Katowicach, zespół: „Archiwum Rodziny Tiele-Wincklerów z Miechowic”, sygn. 12/730/0/2/9.
  15. ↑ „Königlich Preußischer Staats-Anzeiger”, Nr 146, z dn. 23 VI 1868 r., pag. 1.
  16. ↑ „Deutscher Reichs-Anzeiger und Königlich Preußischer Staats-Anzeiger”, Nr 14, z dn. 17 I 1892 r., pag. 5.
  17. ↑ Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Freiherrlichen Häuser, Jg 85, Gotha 1935 s. 546.
Źródło: „http://ibrbs.pl/index.php?title=Tiele,_Tiele-Wincklerowie&oldid=11634”