Wyższy Urząd Górniczy we Wrocławiu (1769-1945) (Oberbergamt zu Breslau)

Autor: prof. zw. dr hab. Ryszard Kaczmarek

ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

TOM: 12 (2025)

Wyższy Urząd Górniczy w Wrocławiu (Oberbergamt zu Breslau) został utworzony w 1769 roku jako pruski urząd administracji rządowej, którego zadaniem był nadzór nad zakładami górniczymi, hutami i salinami na Śląsku oraz w Hrabstwie Kłodzkim (Grafschaft Glatz).

Powstanie Urzędu na Śląsku (1769 rok)

W 1723 roku król pruski Fryderyk Wilhelm I utworzył tzw. Generalne Dyrektorium Finansów, Wojny i Domen (General Ober-Finanz-Kriegs- und Domänendirektorium) jako centralny organ administracji państwowej, który znajdował się jednak nadal pod całkowitą kontrolą monarchy. Po wstąpieniu na tron pruski w 1740 roku Fryderyka II w Dyrektorium utworzono nowy departament, zajmujący się produkcją przemysłową i handlem (Departement für Fabriken, Commercien und Manufakturen), który później przekształcono w ministerstwo handlu i przemysłu (Ministerium für Handel und Gewerbe).

Zajęcie większości Śląska po pokonaniu Austrii przez Prusy w pierwszych dwóch wojnach śląskich (1740–1745) spowodowało wprowadzenie nowej administracji gospodarczej. Kolejna wojna prusko-austriacka (toczyła się jako część tzw. wojny siedmioletniej, w latach 1756-1763) opóźniła ten proces tylko na pewien czas, kiedy prowincją śląską zarządzały kolejne komisariaty wojenne, a potem specjalnie w tym celu utworzone ministerstwo do spraw Śląska. Państwo pruskie nie ingerowało jeszcze w tym czasie w proces wydobycia kopalin i hutnictwo, poza produkcją uzbrojenia, szczególnie armat w hutach państwowych.

Zmiany nastąpiły po powstaniu owego Departamentu Górnictwa i Hutnictwa (Departement für Bergwerks- und Hütten). Jego znaczenie było w pierwszych latach niewielkie. Stali wówczas na jego czele mało znaczący urzędnicy: 1768–1771 – Freiherr vom Hagen; 1771–1774 – Friedrich Wilhelm hrabia von der Schulenburg-Kehnert; 1774–1777 – Freiherr Waitz von Eschen. Dopiero kiedy król mianował na to stanowisko Freiherr Friedricha Antona von Heynitza (1777–1802), nowy departament aktywnie zaangażował się w industrializację wybranych regionów Królestwa Prus. Prusy podzielono na cztery dystrykty, w których koncentrowało się górnictwo i hutnictwo: 1) Brandenburgia, Prusy Zachodnie i Wschodnie; 2) Magdeburg, Halberstadt, Hohnstein, Mansfeld; 3) Śląsk, Hrabstwo Kłodzkie; 4) Westfalia. W każdym z dystryktów utworzono odrębny wyższy urząd górniczy, dla realizacji zadań wyznaczanych przez Departament Górnictwa i Hutnictwa w Berlinie.

9 grudnia 1769 roku na rozkaz króla Fryderyka II utworzono także pruski Wyższy Urząd Górniczy we Wrocławiu dla prowincji śląskiej (Provinz Schlesien) i Hrabstwa Kłodzkiego.