Małopolska

Geneza pojęcia i jego wieloznaczność

Małopolska to pojęcie historyczne, które pojawiło się po raz pierwszy w 1411 r. (Polonia Minor) dla odróżnienia od Wielkopolski (Polonia Maior). Wejście Małopolski w X wieku skład państwa polskiego, jak i przeniesienie stolicy Polski do Krakowa doprowadziło do szybkiego ukształtowania się terytorium Małopolski jako dzielnicy senioralnej. Obszar Małopolski objął dwie prowicje – krakowską i sandomierską, które w XIV wieku przybrały formalną nazwę województw. W 1474 roku z części województwa sandomierskiego utworzono województwo lubelskie. Tym samym Małopolska rozciagała się od linii Przemszy i Brynicy na zachodzie, przez tereny obecnego województwa małopolskiego, podkarpackiego, po lubelskie. W okresie rozbiorów za Małopolskę uważano tereny zajęte przez Austriaków, tj. Galicję, przy czym dzielono ją na zachodnią ze stolicą w Krakowie oraz wschodnią ze stolicą we Lwowie. Takie pojecie Małopolski przetrwało do lat międzywojennych (Starkel, 2002). Powojenna rzeczywistość, w tym zmiany w przebiegu granic państwowych, jak i kilkakrotne modyfikacje podziału administracyjnego kraju doprowadziły do odejścia od historycznie utrwalonych nazw i zamieszania pojęciowego. Rzecz dotyczy nie tylko tego obszaru Polski, ale także innych województw. Wprowadzając kolejne podziały administracyjne zasadniczo „zamknięto” historyczną Małopolskę w obszarze między Krakowem a Tarnowem, przyjmując zarazem nazwę województwa pochodzącą od jego największego miasta. Swoistym kuriozum była obowiązująca nazwa tego województwa w latach 1975-1998 – miejskie krakowskie, którego terytorium niewiele wybiegało poza teren aglomeracji krakowskiej sugerując, iż cały obszar to zbiór miast.

Reforma podziału administracyjnego kraju z 1999 r. co prawda przywróciła cześć dawnych nazw, ale ich terytoria tylko w części odpowiadają obszarom historycznym. Obecne województwo małopolskie tylko fragmentarycznie opiera się na zachodzie na dawnej granicy miedzy Śląskiem a Małopolską. Jeszcze dobitniej różnice te są widoczne na pozostałych granicach (północ, wschód).

Historyczna Małopolska od 1999r. znajduje się w obrębie aż sześciu województw: - małopolskiego, - świętokrzyskiego (południowa część), - podkarpackiego (zachodnia część), - łódzkiego (wschodnia część), - mazowieckiego (południowa część), - śląskiego (wschodnia i południowo-wschodnia część).

Podobną niezgodność granic historycznych z przebiegiem granic administracyjnych posiada sąsiadujący z Małopolską Śląsk. Jego granice historyczne sięgają na zachód aż po Łużyce (dzisiejsze Niemcy), zaś na terenie Polski w obecnym podziale administracyjnym spotykamy aż trzy województwa: - dolnośląskie – które po II wojnie światowej cechowało się wymianą ludności, w związku z czym trudno mówić o śląskości tego województwa; - opolskie – województwo uznawane przez wielu badaczy za swego rodzaju matecznik Górnoślązaków. Z racji wieloletniej zagranicznej emigracji zarobkowej do Niemiec znaczna część mieszkańców tego silnie wyludniającego się województwa posiada obywatelstwo zarówno polskie., jak i niemieckie; - oraz śląskie – które tylko w części położonej zasadniczo na zachód od linii Przemszy i Brynicy jest śląskie. Znaczne powojenne migracje do pracy do rozwijajacych sie ośrodków przemysłowych konurbacji katowickiej i rybnickiej z innych województwa kraju doprowadziły do spadku udziału ludności autochtonicznej w strukturze mieszkańców śląskich miast.

Ponadto na terenie Republiki Czeskiej także spotykamy Ślązaków (Śląsk Cieszyński), co dodatkowo podkreśla fakt rozbieżności terytoriów etniczno-kulturowych z przebiegiem granic administracyjnych (Kłosowski, Runge, 1999). Kolejnym polem różnic jest geograficzne ujęcie tego obszaru, w tym odrębnie w geografii fizycznej oraz w geografii społeczno-ekonomicznej.