Pszczyńskie Wolne Państwo Stanowe

Wolne państwo stanowe, zwane również „państwem większym” (status maiores), to samodzielna jednostka polityczno-terytorialna, wyodrębniona w drodze wykupienia ze struktury prawno-ustrojowej księstw, będąca feudalnym wielkim majątkiem prywatnym o specjalny statusie, niezależnym od administracji i jurysdykcji książęcej, stanów lub starostów królewskich. Jej szlachecki właściciel, nie posiadający rodowego tytułu książęcego, zwany wolnym panem (Freiherr) podlegał bezpośrednio królowi czeskiemu (w latach 1526 – 1740 Habsburgom), któremu składał hołd i przysięgę lenną. Mógł być też sądzony wyłącznie przez niego lub Izbę Apelacyjną w Pradze. Król zatwierdzał go jako posiadacza państwa stanowego przez nadanie inwestytury i listu lennego, potwierdzał także najważniejsze jego decyzje (np. o sprzedaży państwa) i udzielone przywileje. Pojawienie się tego typu jednostek na Śląsku w końcu XV w. było spowodowane wymieraniem poszczególnych linii Piastów i polityką króla węgierskiego Macieja Korwina.

Prawa wolnego pana stanowego

Prawa wolnego pana stanowego w niewielkim stopniu różniły się od praw lennych książąt terytorialnych (np. nie miał prawa do bicia własnej monety), zasiadał także wraz z nimi w XVI – XVII w. w I kurii sejmu śląskiego (zjazdów książąt i stanów), gdzie jednak miał tylko głos wspólny z innymi wolnymi panami stanowymi. Posiadał nieograniczone prawo prowadzenia w swoim państwie własnej administracji, stanowienia prawa lokalnego (krajowego) i wydawania zarządzeń, udzielania przywilejów stanowych i cechowych oraz prawo zwierzchności nad wszystkimi swoimi poddanymi, którzy zobowiązani byli do składania mu przysięgi wierności. Przysługiwało mu również prawo reprezentowania szlachty zamieszkującej państwo stanowe, sądzenia wszystkich stanów, korzystania z wszelkich dochodów, w tym z regale górniczego i łowieckiego oraz prawo otrzymywania danin publicznych i posług, a ponadto posiadania własnej siły zbrojnej, kontrolowania nakładania i poboru podatków państwowych oraz lokalnych i prawo do nadzoru instytucji kościelnych. Do jego obowiązku należało m.in. płacenie podatków państwowych, zapewnienie bezpieczeństwa poddanych i gości na swym terytorium oraz zwoływania lokalnego pospolitego ruszenia (obrony krajowej), której był dowódcą.