Industrializacja Górnego Śląska do 1922 roku
Adam Frużyński
Industrializacja Górnego Śląska do 1922
Industrializacja (inaczej uprzemysłowienie) – to proces przekształcania tradycyjnego rolniczego społeczeństwa w przemysłowe dzięki rozwojowi gospodarki, opartej na przemyśle i mechanizacji produkcji, kierowanej przy użyciu określonych metod zarządzania. Charakteryzuje się zwiększaniem odsetka osób zatrudnionych w przemyśle, standaryzacją czasu pracy, wyraźnym podziałem pracy. Rozwój przemysłu i techniki wielkoprzemysłowej pociąga za sobą wzrost wydajności pracy, przyspiesza rozwój innych dziedzin gospodarki i decyduje o modernizacji rolnictwa. Zapewnia wyższy poziom dochodu narodowego i umożliwia osiągniecie wyższej stopy życiowej ludności. W wyniku industrializacji następują istotne zmiany w strukturze gospodarczej. Na czołowe miejsce wysuwa się przemysł ciężki, a zwłaszcza takie jego gałęzie, jak górnictwo, hutnictwo, przemysł maszynowy, elektrotechniczny itp., które dostarczają pozostałym gałęziom nowoczesnych pod względem technicznym maszyn i urządzeń produkcyjnych. Procesowi temu towarzyszy przyspieszona urbanizacja.
Spis treści 1. Sytuacja ekonomiczna Górnego Śląska i polityka gospodarcza Królestwa Pruskiego w XVIII w. 2. Zmiany prawne i organizacyjne w czasie wstępnej industrializacji. 3. Rozbudowa i modernizacja przemysłu w czasie wstępnej industrializacji. 4. Rozbudowa przemysłu w pierwszej połowie XIX w. 5. Industrializacja w drugiej połowie XIX w. 6. Przemysł górnośląski w czasie I wojny światowej 1914-1918.
Sytuacja ekonomiczna Górnego Śląska i polityka gospodarcza Królestwa Pruskiego w XVIII w.
Industrializacja Górnego Śląska jest wynikiem długotrwałego procesu historycznego, mającego swój początek w drugiej połowie XVIII w. i trwającego do dnia dzisiejszego. W ciągu jednego stulecia porośnięty gęstymi lasami kraj, stał się jednym z największych europejskich ośrodków przemysłowych, dzięki zastosowaniu osiągnięć XVIII-wiecznej rewolucji przemysłowej (maszyna parowa, koks, węgiel kamienny, piec pudlingowy, walcarki). Przemiana ta stała się możliwa przede wszystkim dzięki uruchomieniu łańcucha indywidualnej pomysłowości, inicjatywy i przedsiębiorczości. Na Górnym Śląsku pojawiło się w tym czasie wiele wybitnych osobowości, które dzięki posiadanej wiedzy, umiejętnościom organizacyjnym, nowatorskiemu podejściu do napotkanych problemów i zdobytemu autorytetowi, zmieniły bieg miejscowych dziejów. Przemiany gospodarcze, techniczne i społeczne zostały zainicjowane bezpośrednio przez państwo pruskie. Było to też dziełem wielu wybitnych specjalistów i organizatorów, piastujących stanowiska w administracji rządowej, będącej inicjatorem przemian ekonomicznych w tym okresie. W proces uprzemysłowienia Górnego Śląska bardzo szybko włączyli się również właściciele majątków ziemskich, znajdujących się na tym obszarze. Posiadali oni odpowiednie zasoby taniej siły roboczej, a na terenie ich posiadłości znajdowały się pokłady węgla kamiennego, rudy żelaza i metali nieżelaznych .
Gdy w 1740 r. Górny Śląsk w wyniku pierwszej wojny śląskiej został przyłączony do Królestwa Pruskiego był biedną rolniczą kraina porośnięta gęstymi lasami. W miastach pracowały drobne warsztaty rzemieślnicze, a swoje towary sprzedawali kupcy. Nad przepływającymi przez ten obszar rzekami pracowały niewielkie kuźnice dostarczające żelazo. Drobny przemysł reprezentowały: kamieniołomy, wapienniki, gorzelnie, cegielnie, tartaki, browary, huty szkła. W niewielkim zakresie eksploatowano węgiel kamienny, rudę cynku i ołowiu . Początkowo król Fryderyk II nie zdawał sobie sprawy z możliwości gospodarczych Górnego Śląska, dostrzegając w nim jedynie kolejne źródło zwiększenia dochodów państwa. W 1747 r. władze państwowe odmówiły jakiejkolwiek pomocy dla upadających górnośląskich kopalń ołowiu, srebra i galmanu . Dopiero w latach 50. XVIII w. władze państwowe zdecydowały się na budowę hut żelaza w Ozimku (1754) i Kluczborku (1755), które miały zaopatrywać w wyroby żelazne 35 tysięczną armię stacjonującą na Śląsku .
