Województwo śląskie (III RP)
Województwo śląskie jest regionem Polski położonym w południowej części kraju, między 49°15’ a 51°06’ szerokości geograficznej północnej oraz między 18°05’ a 19°55’ długości geograficznej wschodniej. Powstało w wyniku nowego podziału administracyjnego kraju wprowadzonego z dniem 1 stycznia 1999 roku[1] . Reforma administracyjna przywróciła przedwojenną nazwę "województwo śląskie", ale nie uwzględniła historycznych granic regionu śląskiego (górnośląskiego). Województwo śląskie obejmuje swym zasięgiem dawne województwa – katowickie, częstochowskie i bielskie. Jego kształt nawiązuje do kształtu województwa katowickiego sprzed 1975 roku.
Położenie geograficzne
Herb województwa przedstawia złotego orła Piastów górnośląskich bez korony, zwróconego w prawo, na niebieskim tle, flaga trzy pasy poziome: pas błękitny w 2/5 szerokości płata od góry, pas żółty 1/5 szerokości płata w środku - i pas błękitny 2/5 szerokości płata od dołu[2].
Władzę administracyjną sprawują władze samorządowe oraz organy administracji rządowej. Władzę samorządową sprawuje sejmik wojewódzki wybierany w wyborach powszechnych i bezpośrednich na okres 4 lat i jako organ wykonawczy urząd marszałkowski, na którego czele stoi marszałek wybierany przez sejmik wojewódzki[3]. Władze centralne reprezentowane są przez urząd wojewódzki, na którego czele stoi wojewoda, powoływany przez premiera i sprawujący nadzór nad legalnością działania samorządu wojewódzkiego. Siedzibą władz samorządowych, jak i rządowych województwa są Katowice.
Śląskie graniczy z czterema województwami: od zachodu z opolskim (240 km), od północy z łódzkim (144 km), od południowego wschodu ze świętokrzyskim (117 km), a od wschodu z małopolskim (241 km). Południową granicę województwa stanowi granica państwowa ze Słowacją (87 km), a południowo-zachodnią granica z Republiką Czeską (150 km). Większość granic ma charakter sztuczny, z wyjątkiem obszarów górskich, gdzie biegną one graniami, a także odcinków poprowadzonych korytem rzek. W promieniu 600 km od Katowic znajduje się aż sześć europejskich stolic: Berlin, Bratysława, Budapeszt, Praga, Warszawa i Wiedeń.
Województwo śląskie ma urozmaicone ukształtowanie terenu, obejmuje swym obszarem góry, kotliny, wyżyny i niziny[4]. Większa część województwa leży na Wyżynie Śląsko-Krakowskiej, która składa się z Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej, Wyżyny Śląskiej i części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej (Wyżyny Częstochowskiej). Północno-wschodni wąski pas regionu należy do Wyżyny Przedborskiej, wchodzącej w skład Wyżyny Małopolskiej. Ziemie na zachodzie należą do Niziny Śląskiej, a ściślej do Równiny Opolskiej, Kotliny Raciborskiej i Płaskowyżu Głubczyckiego, który jest najbardziej na zachód wysuniętą częścią województwa śląskiego. Południowa część województwa znajduje się na obszarze Karpat Zachodnich, a dokładnie Pogórza Zachodniobeskidzkiego i Beskidu Zachodniego oraz Podkarpacia Północnego - Kotliny Oświęcimskiej i niewielkiej części Kotliny Ostrawskiej[5].
Najwyższej położony punkt wysokościowy województwa (1534 m n.p.m.) znajduje się na zboczach Pilska w Beskidzie Żywieckim, a najniższej w Kotlinie Raciborskiej poniżej ujścia rzeki Rudy do Odry (173 m n.p.m.)[6].
Cechą charakterystyczną województwa jest fakt, że na jego obszarze mają swoje źródła dwie z trzech największych rzek Polski: Wisła (na zachodnim stoku Baraniej Góry w Beskidzie Śląskim) oraz Warta (na Wyżynie Częstochowskiej w Kromołowie). Oprócz nich przez województwo przepływa druga największa polska rzeka – Odra. Ważną rolę przyrodniczą, jak i gospodarczą odgrywają jeszcze takie rzeki jak: Liswarta, Kłodnica, Mała Panew, Olza, Pilica, Przemasza (Biała i Czarna), Ruda oraz Soła.
Największym zbiornikiem wodnym województwa jest Zbiornik Goczałkowicki położony na terenie gminy Goczałkowice-Zdrój, często nazywany przez turystów „Śląskim Morzem”. Zajmuje powierzchnię 3200 ha, a jego maksymalna pojemność wynosi 168 mln m³. Jest to zbiornik retencyjny zaopatrujący w wodę pitną większą część Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP). Do ważniejszych zbiorników regionu należą dwa jeziora na Sole: Żywieckie (10 km2) i Międzybrodzkie (3,7 km2) oraz zbiornik Poraj na Warcie (5,5 km2).
Lasy stanowią 31,8% ogólnej powierzchni województwa śląskiego (średnia krajowa to 29,2%)[7]. Ich rozmieszczenie na obszarze województwa jest nierównomierne. Do większych, zwartych kompleksów leśnych należą: lasy beskidzkie, pszczyńsko-kobiórskie, rudzkie, lublinieckie oraz lasy w górnych biegach Liswarty, Warty i Pilicy[8].Pod względem siedliskowym przeważają bory mieszane o różnym stopniu uwilgotnienia gleby. Największą powierzchnię spośród lasotwórczych gatunków drzew zajmują sosna, świerk, dąb, buk i brzoza. Na terenie województwa znajduje się m.in. rezerwat „Żubrowisko” (Nadleśnictwo Kobiór)[9], będący jedynym z ważniejszych miejsc hodowli żubrów w kraju oraz ośrodek wolierowej hodowli głuszców (Nadleśnictwo Wisła), prowadzący restytucję głuszca w Beskidach Zachodnich[10].W większych kompleksach leśnych województwa występują przedstawiciele tzw. grubej zwierzyny – jelenie, daniele, sarny i dziki. W granicach województwa usytuowany jest również Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego, którego celem jest zachowanie, popularyzacja i upowszechnienie wartości przyrodniczych, historycznych i kulturowych znajdujących się na terenie parków i obszarów chronionego krajobrazu stanowiących ich otulinę[11].
Podział administracyjny
Strukturę administracyjną województwa tworzy 167 gmin (49 miejskich, 22 - miejsko-wiejskich i 96 wiejskich) zgrupowanych w 36 powiatach. Spośród 49 gmin miejskich, 29 to jednostki znajdujące się w obrębie powiatów, pozostałe 20 to miasta na prawach powiatów. Najwięcej gmin miejskich znajduje się w centralnej i południowo-zachodniej części województwa (obszar konurbacji katowickiej i aglomeracji rybnickiej), podczas gdy gminy miejsko-wiejskie i wiejskie dominują w północnej, zachodniej i południowej (region częstochowsko-zawierciański oraz bielsko-cieszyński)[12].
Śląskie to jedyne województwo w Polsce, w którym jest mniej powiatów ziemskich (17) niż grodzkich (19). Do grupy pierwszej należą powiaty: będziński, bielski, bieruńsko-lędziński, cieszyński, częstochowski, gliwicki, kłobucki, lubliniecki, mikołowski, myszkowski, pszczyński, raciborski, rybnicki, tarnogórski, wodzisławski, zawierciański i żywiecki, do drugiej: Bielsko-Biała, Bytom, Chorzów, Częstochowa, Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Jastrzębie-Zdrój, Jaworzno, Katowice, Mysłowice, Piekary Śląskie, Ruda Śląska, Rybnik, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Świętochłowice, Tychy, Zabrze i Żory.
Największym powiatem w województwie śląskim jest powiat częstochowski zajmujący obszar 1521 km2, co stanowi 12,3% powierzchni całego województwa. W jego obrębie znajduje się łącznie 16 gmin, w tym tylko dwie gminy miejsko-wiejskie i ani jednej miejskiej. Dwa kolejne duże powiaty to: żywiecki (1040 km2) i zawierciański (1003 km2). Najmniejszym powiatem jest powiat bieruńsko-lędziński, który zajmuje zaledwie 158 km2. W jego obrębie znajduje się tylko 5 gmin, w tym trzy miejskie i dwie wiejskie. Do stosunkowo niewielkich należą także powiaty: rybnicki (224 km2) i mikołowski (233 km2)[13].
- ↑ W okresie późniejszym dokonano jedynie nieznacznych korekt. Spośród nich najważniejsze było przyłączenie miasta Sławków leżącego wcześniej w powiecie olkuskim, w województwie małopolskim oraz przeprowadzenie korekty granic niektórych gmin
- ↑ Uchwała sejmiku nr I/36/5/2001 z dnia 11 czerwca 2001 roku w sprawie: ustanowienia herbu Województwa Śląskiego
- ↑ Zobacz hasła: „sejmik województwa śląskiego” i „marszałek województwa śląskiego”
- ↑ W podziale fizycznogeograficznym Jerzego Kondrackiego obszar ten zaliczany jest do trzech wielkich prowincji (31. Niż Środkowoeuropejski, 34. Wyżyny Polskie i 51. Karpaty Zachodnie z Podkarpaciem), pięciu podprowincji (318. Niziny Środkowopolskie, 431. Wyżyna Śląsko-Krakowska, 342. Wyżyna Małopolska, 512. Północne Podkarpaciei 513. Zewnętrzne Karpaty Zachodnie) oraz dziesięciu makroregionów. Zobacz więcej: J. Kondracki, Geografia regionalna Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 2002, s. 32-43.
- ↑ R. Dulias, A. Hibszer, Województwo Śląskie. Przyroda. Gospodarka. Dziedzictwo kulturowe, Wydawnictwo Kubajak, Krzeszowice 2004, s. 80-98.
- ↑ Dane Wojewódzkiego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Katowicach GeoSilesia: Edukacyjno - informacyjny serwis internetowy o dziedzictwie geologicznym województwa śląskiego
- ↑ Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, Raport o stanie lasów w Polsce 2010, Warszawa 2011
- ↑ R. Dulias, A. Hibszer, op. cit., s. 43-47.
- ↑ Oficjalna strona Nadleśnictwa Kobiór
- ↑ Oficjalna strona Nadleśnictwa Wisła
- ↑ Oficjalna strona Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego
- ↑ Województwo śląskie. Zarys geograficzno-ekonomiczny, red. Tkocz M. i in., Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego, Sosnowiec 2008, s. 14-15.
- ↑ Województwo Śląskie 2012. Podregiony, Powiaty, Gminy, Urząd Statystyczny w Katowicach, Katowice 2012, s. 109-119.
