Seminaria duchowne

Autor: Anna Gudzik

ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

TOM: 1 (2014)

Seminarium duchowne we Wrocławiu

Realizując uchwały soboru trydenckiego (1545-1563) bp Kasper z Łagowa - przy współudziale kapituły katedralnej - w październiku 1565 r. utworzył seminarium duchowne we Wrocławiu; jedno z pierwszych na ziemiach niemieckich. Jego rektorem został ks. Teodor Lindanus. Początkowo alumni na wykłady uczęszczali do kościoła św. Marcina, mieszkali zaś w jedynym z budynków kapitulnych. W 1575 r. bp Marcin Gerstman przeniósł seminarium do Nysy; co miało zapobiec szerzeniu się wpływów protestanckich. Tam formacją duchową i intelektualną kleryków zajmowali się jezuici. Niektórzy ze studentów formację kapłańską pobierali również w Henrykowie. Do Wrocławia młodzież studiująca teologię powróciła w 1657 r.; po zakończeniu wojny 30-letniej (1618-1648). Od 1676 r. seminarzyści mieszkali przy ul. Św. Marcina 14, w domu Johanna Brunettiego; wykłady zaś odbywały się w kolegium jezuickim. W 1702 r. przeniesiono je do dwuwydziałowej Akademii Leopoldyńskiej; a od 1811 r. prowadzono je natomiast na Wydziale Teologii Katolickiej Uniwersytetu Wrocławskiego.

Postępy protestantyzmu przyczyniły się do zmniejszenia liczby duchownych na terenie biskupstwa wrocławskiego. W 1586 r. na obszarze całej diecezji było ich zaledwie 160. Dlatego bp Elias Daniel Sommerfeld postanowił stworzyć własny ośrodek formacji księży. Dzięki m.in. wsparciu hr. Anny Marii von Hatzfeldt – na ten cel przeznaczyła część majątku rodzinnego – w 1742 r. wybudowano we Wrocławiu nowy gmach seminarium (alumnat). Sam budynek w kolejnych wiekach był wielokrotnie rozbudowywany i przebudowywany; aby ostateczny kształt uzyskać w 1930 r. Decyzją bp Neuburga dotychczasowe seminarium zostało połączone z nowym, jako Alumnatu seu Collegium clericorum. Zarządzała nim kapituła katedralna, biskup zaś czuwał nad wychowaniem alumnów oraz kwestiami związanymi z prawem kanonicznym. Regulowały to statuty seminaryjne opracowane przez bpa Eliasa Daniela Sommersfelda. Zgodnie z nimi przyszli duchowni studiowali filozofię i teologię w kolegium jezuickim, zaś formację ascetyczną i religijną pobierali w alumnacie.Do 1918 r. studia teologiczne trwały siedem semestrów; a kończył je ustny egzamin przed komisją powołaną przez biskupa, a składającą się profesorów wydziału teologicznego, dyrektora alumnatu i kanonika delegata. W 1814 r. jej skład i zasady pracy opracował bp Joseph von Hohenlohe. Regulamin został zmodyfikowany w 1828 r. i na jego podstawie komisja przyjmowała kandydatów aż do 1888 r. Zgodnie z zarządzeniem bp Koppa przyszli duchowni pierwszy egzamin z teologii – obejmował filozoficzno-teologiczną propedeutykę, apologetykę, patrologię i historię Kościoła, hermeneutykę, wprowadzenie do Pisma Św., egzegezę Starego i Nowego Testamentu, archeologię - zdawali po 4 semestrach. Po 6 semestrach obowiązywał egzamin z dogmatyki, teologii moralnej, pastoralnej i liturgiki; prawa kanonicznego; prawa małżeńskiego, homiletyki. Egzaminy z całości materiału odbywały się po zakończeniu studiów, w odstępach kilku lub kilkunastodniowych. Bowiem w czasie ich trwania każdy student sam tworzył program studiowania. W każdym kolejnym semestrze samodzielnie wybierał wykłady, w których chciał uczestniczyć. Nad prawidłowym przebiegiem studiów natomiast czuwał dziekan Wydziału Teologicznego oraz dyrektor książęco-biskupiego konwiktu, w którym studenci mieszkali. Następnie kandydaci do kapłaństwa, aby bezpośrednio przygotować się do pracy duszpasterskiej wstępowali do alumnatu. Czas pobytu tutaj na początku XIX wieku obejmował ok. pół roku. Następnie zgodnie w z sugestiami ks. Josepha Sauera w 1844 r. wydłużono go do roku – od października do czerwca. Alumni seminarium wrocławskiego dzielili się na komensalistów i fundatystów. Ci pierwsi swój pobyt w alumnacie opłacali z własnych funduszy. Pomagali również mniej zamożnym kolegom poprzez udzielanie niewielkich jednorazowych wsparć w ramach Towarzystwa Bratniej Pomocy. Dla drugiej grupy powstała natomiast fundacja stworzona przez ks. Franza Laubego, proboszcza kościoła św. Mikołaja we Wrocławiu. Jej kapitał jednak nie był zbyt wielki i pozwalał na utrzymanie jedynie dwóch lub trzech alumnów. Stąd też fundatyści korzystali najczęściej z procentów od różnych fundacji i prebend.

Po wstąpieniu w progi alumnatu wrocławskiego kandydaci do kapłaństwa rozpoczynali 14-dniowe rekolekcje połączone ze spowiedzią generalną. To miało im uświadomić obowiązki, problemy i sens stanu, który wybierali. Ponadto po Wielkanocy miały miejsce rekolekcje 8-dniowe, zaś przed feriami 3-dniowe. Podobnie 3-dniowe rekolekcje organizowano przed święceniami subdiakonatu oraz prezbiteratu. Alumni codziennie uczestniczyli we mszy św. oraz w licznych nabożeństwach. Trzy razy w ciągu dnia zbierali się też na wspólną modlitwę oraz powinni byli przeznaczać czas na prywatną medytację. Alumnom zalecano czytani Pisma Św. oraz w czasie posiłków wyznaczonych lektur. Te wszystkie zasady były zawarte w regulaminie - Statuta seminaria clericalis Vralislaviensis -w 1842 r. na nowo opracowanym przez ks. Josepha Sauera. Sam program wychowania wewnętrznego w alumnacie wrocławskim nawiązywał do tego obowiązującego w seminariach jezuickich.

Studenci teologii brali aktywny udział w życiu uniwersyteckim. Wielu z nich należało do polskich – zarówno jawnych, jak i tajnych - organizacji akademickich; z których najsłynniejsze było Towarzystwo Literacko-Słowiańskie. Z kolei w 1863 r. powstało stowarzyszenie – Towarzystwo Polskich Górnoślązaków – skupiające kleryków pochodzących z Górnego Śląska. W ślad za nim w 1880 r. założono Towarzystwo Górnośląskie oraz w 1892 r. Towarzystwo Naukowe Akademików Górnoślązaków. W 1895 r. w konwikcie biskupim powstało też Kółko Polskie, którego podobnie jak pozostałych organizacji podstawowym celem było pielęgnowanie języka polskiego. W środowisku studenckich studentów we Wrocławiu istniały też Koło Braterskie „Zet” oraz Grupa Narodowa „Swoi”.

W kwietniu 1876 r.- w związku z zaistniałą wówczas sytuacją polityczną - wrocławski alumnat i konwikt zostały zamknięte. Stąd też kandydaci do kapłaństwa z diecezji wrocławskiej zaczęli się udawać na studia do Pragi, Rzymu, Regensburga; czasem również do seminariów w Bawarii i USA. Ponowne otwarcie alumnatu we Wrocławiu umożliwiła dopiero ustawa z 14 kwietnia 1886 r. W październiku tegoż roku rektorem został ks. Ferdynand Speil. W alumnacie znalazło się wówczas 26 kleryków.

Po zakończeniu działań II wojny światowej seminarium zostało otwarte 8 października 1947 r. Naukę rozpoczęło wówczas 24 alumnów. W 1968 r. we Wrocławiu został erygowany Papieski Wydział Teologiczny.

Widnawa

W wyniku wojen śląskich (1740-1756) znaczna część Śląska znalazła się w granicach Prus. Na terytorium Austrii pozostały nadal południowa część biskupstwa nyskiego i księstwo cieszyńskie należące do diecezji wrocławskiej. Cesarzowa Maria Teresa nie wyraziła zgody na to, aby kapłani z austriackiej części diecezji wrocławskiej kształcili się w seminariach pruskich. Dlatego w 1785 r. – przy aprobacie bp wrocławskiego – cesarz Józef II założył seminarium duchowne na terenie klasztoru norbertańskiego w Hradyszczu. Mogło ono przyjąć 24 kleryków, którzy studiowali na Wydziale Teologicznym uniwersytetu w Ołomuńcu. U podwalin tegoż znajdowało się 3-klasowe jezuickie gimnazjum założone w 1566 r. i w 1574 r. podniesione do rangi akademii filozofii i teologii. Seminarium w Hradyszczu istniało zaledwie 5 lat; a po jego likwidacji kleryków umieszczono w dawnym ołomunieckim klasztorze dominikanów. Problemem kształcenia duchownych przebywających poza granicami Niemiec, a należącymi do diecezji wrocławskiej zainteresował się kard. Georg Kopp. Hierarcha rozpoczął budowę seminarium; na którego lokalizację przyjęto Widnawę. Tutaj bowiem już od 1871 r. istniało gimnazjum działające pod patronatem biskupa wrocławskiego. Książęco-Biskupie Seminarium Duchowne diecezji wrocławskiej w Widnawie otwarto 16 października 1899 r.; chociaż sam budynek do użytku oddano dopiero w 1902 r. W pierwszym roku studia rozpoczęło tutaj 21 alumnów, którzy naukę pobierali przede wszystkim w j.łacińskim. Ponadto dogmatykę, etykę i prawo wykładano w j.niemieckim. Zgodnie z zaleceniami kard. Koppa na uczelni posługiwano się także j.polskim i j.czeskim. Stąd seminarium w Widnawie oprócz biblioteki liczącej 20 tys. wolumenów posiadało także trzy biblioteki narodowe – polską, niemiecką i czeską. Dysponowało także tzw. biblioteką pauperum posiadającą podręczniki oraz pomoce naukowe dla najuboższych studentów. Sami klerycy płacili miesięcznie jedynie 40 koron, opłacając tym samym koszty posiłków. Funkcję kolejnych rektorów widnawskiego seminarium pełnili: ks. dr Rudolf Buchwald (1899-1905), ks. dr Leonard Stampfl (1905-1925), ks. dr Josef Fischer (1925-1932), ks. dr Ludwik Wrzoł (1932-1938), ks. dr Paul Kirchner (1938-1945).

Około 1927 r. na terenie seminarium w Widnawie zostało założone Koło Polskich Teologów. Alumni do niego należący chcieli doskonalić swoje umiejętności posługiwania się językiem polskim; po to aby lepiej spełniać swoje obowiązki duszpasterskie wśród Ślązaków. W 1930 r. koło liczyło 19 osób.

W sierpniu 1940 r. zabudowania seminaryjne zajęło niemieckie wojsko. Przed dwa lata funkcjonował tutaj obóz jeniecki dla francuskich oficerów; potem urządzono szpital. W 1944 r. budynek seminarium spłonął. W tym samym czasie dotychczasowi użytkownicy przebywali w klasztorze ss. boromeuszek. 19 marca 1945 r. - po wyjeździe wykładowców i alumnów w czasie wiosennej przerwy świątecznej – ostatecznie zawieszono działalność seminarium duchownego w Widnawie. Po zakończeniu działań wojennych w budynkach poseminaryjnych urządzono najpierw magazyn; potem szkołę kolei czechosłowackich; ostatecznie zaś zostały opuszczone.

Seminarium Duchowne w Krakowie

W zmieniającej się sytuacji politycznej na Górnym Śląsku - w marcu 1921 r. - grupa polskich kleryków, do tej pory studiujących na Uniwersytecie Wrocławskim, przybyła do Krakowa, aby tam kontynuować studia na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ostatecznie nowy rok akademicki 1921/22 rozpoczęło tutaj 5 alumnów, którzy zamieszkali u karmelitów; potem zaś w Kolegium Jezuitów. Początkowo opiekę nad nimi sprawowali ks. Wawrzyniec Pucher i ks. Franiszek Ścigała. Kwestię kształcenia polskich teologów w specjalnej uchwale 27 lutego 1922 r. podjęła także Naczelna Rada Ludowa. Skłaniała się ona do tego, aby umożliwić studentom uczącym się dotąd we Wrocławiu kontynuowanie nauki na wydziałach teologicznych w Krakowie, Poznaniu lub Lwowie. Uważała też, że z czasem należy rozważyć kwestię utworzenia własnego seminarium duchownego. W dwa lata później – 11 grudnia 1924 r. – kard. Gaetani Bisleti, prefekt Kongregacji Seminariów i Uniwersytetów wystosował pismo do ks. Augusta Hlonda, w którym polecał jak najszybsze założenie seminarium w Katowicach. W planach Administratora Apostolskiego było ukończenie budowy gmachu do końca 1925 r. Jednak diecezja nie posiadała odpowiednich funduszy. Po wielu negocjacjach odpowiedniej pożyczki na budowę udzielił dopiero Sejm Śląski. Gmach seminarium duchownego w Krakowie – zdaniem bpa Lisieckiego były tam lepsze warunki do studiowania – został oddany do użytku w październiku 1927 r. Budynek zaprojektowali architekci Zygmunt Gawlik oraz Franciszek Mączyński i mógł on pomieścić od 120 do 160 studentów. Jego poświęcenie nastąpiło 28 listopada 1929 r.

Pierwszym przełożonym w seminarium został o. Władysław Lohn. 1 października 1924 r. w pełnieniu tej funkcji zastąpił go ks. Stanisław Maśliński. Nadzór zaś nad seminarium sprawował biskup oraz powołane przez niego komisje – dla karności, zarządu majątku, biblioteki seminarium duchownego. W 1927 r. w gronie wychowawców seminaryjnych pojawili się: ks. Rudolf Pszczółka (prefekt), ks. Józef Christoph oraz ks. Karol Rzychoń CM i ks. Walerian Jasiński (ojcowie duchowni). W 1935 r. zarząd seminarium przejęli księża ze Zgromadzenia Misjonarzy św. Wincentego à Paulo: ks. Wilhelm Szymbor (rektor), ks. Jan Sinka (ojciec duchowny), ks. Franciszek Śmidoda oraz ks. ks. Michał Godziek (prefekci).

Podczas II wojny światowej działalność Śląskiego Seminarium Duchownego w Krakowie została zawieszona. Budynek seminarium przejęła niemiecka policja. Po zakończeniu działań wojennych do częściowo zniszczonego gmachu powrócili klerycy. W 1955 r. kierownictwo seminarium na powrót znalazło się w rękach duchowieństwa diecezjalnego. Nowym rektorem został ks. Jan Stroba (1955-1958). Kolejno funkcję tę pełnili: ks. Franciszek Jerominek (1958-1968), ks. Stanisław Szymecki (1968-1978), ks. Stefan Cichy (p.o 1978-1980) i (1980-1992), ks. Jacek Wojciech (1992-2001), ks. Józef Kupny (2001-2005), ks. Jerzy Paliński (2005-2013), ks. Marek Panek (od 2013 r.).

3 listopada 1980 r. siedziba Wyższego Śląskiego Seminarium Duchownego została przeniesiona z Krakowa do Katowic. Seminarium zostało umieszczone w budynku dawnego Gimnazjum św. Jacka. Studia teologiczne początkowo nadzorował tutaj Wydział Teologiczny w Krakowie; następnie zaś Papieska Akademia Teologiczna. 27 marca 1998 r. abp Damian Zimoń oraz prof. Tadeusz Sławek, rektor Uniwersytetu Śląskiego podpisali Porozumienie w sprawie Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Śląskiego. Dawało ono klerykom Wyższego Śląskiego Seminarium Duchownego w Katowicach możliwość studiowania na Uniwersytecie Śląskim oraz przewidywało korzystanie przez studentów UŚ z biblioteki seminaryjnej. Po uzyskaniu zgody Konferencji Episkopatu Polski abp Zimoń 22 kwietnia 1999 r. zwrócił się z formalnym wnioskiem do rzymskiej kongregacji ds. Wychowania Katolickiego. 9 sierpnia 2000 r. erygowała ona Wydział Teologiczny Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, przenosząc studium teologii z WŚSD na Wydział Teologiczny. Równocześnie arcybiskup, metropolita katowicki został wielkim kanclerzem tegoż wydziału. Natomiast uchwała Senatu Uniwersytetu Śląskiego powołująca Wydział Teologiczny została powzięta 7 listopada 2000 r. Nowy gmach WTL-u 12 października 2004 r. został poświęcony przez kard. Zenona Grocholewskiego, prefekta Kongregacji ds. Wychowania Katolickiego, Seminariów i Instytutów Naukowych.

Bibliografia

1. Hoffman H., Die Geschichte des Breslauer Alumnats: ein Beitrag zur Geschichte der Priesterbildung in Schlesien, Breslau 1935
2. Kleineidam E., Die katholisch-theologische Fakultät der Universität Breslau, Köln 1961
3. Metropolitalne Wyższe Seminarium Duchowne we Wrocławiu, red. M. Biskup i A. Radecki, Wrocław 2002
4. Myszor J., Duchowieństwo katolickie na Śląsku 1742-1914, Katowice 2011
5. Myszor J., Historia Diecezji Katowickiej, Katowice 1999
6. Olszar H., Duchowieństwo katolickie diecezji śląskiej (katowickiej) w Drugiej Rzeczypospolitej
7. Olszar H., Kiedos J., Losy gmachu Wyższego Śląskiego Seminarium Duchownego w Katowicach, „Śląskie Studia Historyczno–Teologiczne” 1982, t. 15, s. 43–58
8. Wyższe Śląskie Seminarium Duchowne 1924-2004, red. J. Kupny, Katowice 2004
9. Żebrok F., Dzieje Śląskiego Seminarium Duchownego, „Nasza Przeszłość” 1975, t.44