Robotnicy
Robotnicy, to zbiorowość ludzi zatrudniających się do pracy fizycznej związanej z obsługą maszyn i produkcji wyspecjalizowanych dóbr na potrzeby rynku towarowo-pieniężnego. Robotnicy jako pracownicy najemni, wykonują produkcyjną pracę fizyczną, zorganizowaną w ramach kapitalistycznych stosunków zatrudnienia w zakładach przemysłowych lub w przetwórstwie rolno-spożywczym. Historycznie robotnicy stali się podstawowym segmentem stosunków gospodarczych, związanych z maszynową wytwórczością dóbr konsumpcyjnych, adresowanych na rynek ponadlokalny, oraz produkcją maszyn i infrastruktury służących realizacji polityczno-gospodarczych interesów imperialnych państw narodowych.
Miejsce zajmowane przez robotników w społecznym podziale pracy kształtuje nie tylko ich funkcje wytwórcze, określa również style życia i wartości kulturowe robotniczych rodzin. Są one powiązane z położeniem różnych warstw robotniczych na rynku pracy, oraz z ich związkowymi formami zrzeszania się i zbiorową kondycją polityczną, definiowaną przez stosunki władzy i własności w historycznie uformowanym ustroju, na danym etapie rozwoju industrialnej gospodarki. Robotnicy to kategoria społeczno-zawodowa niezbędna do funkcjonowania gospodarki w społeczeństwie przemysłowym.
Industrializacja jako modernizacja społeczna
Stopniowe przechodzenie krajów o tradycyjnej gospodarce rolnej do społeczeństw industrialnych, w których produkcja przemysłowa stawała się podstawą bogactwa narodowego, zmieniało arystokratyczne stosunki stanowe na nowe stratyfikacyjne podziały. W uprzemysławiających się społeczeństwach ziemiaństwo i burżuazja tworzą klasy kapitalistów a proletariat i chłopstwo masy społeczne, określane też jako klasy ludowe. Robotnicy rekrutowani są przez inwestujących w przemysł ziemian i bogatych mieszczan z luźnych mas chłopskich, migrujących za pracą do industrializujących się miast. Następuje koncentracja osadnictwa i pokoleniowa reprodukcja proletariuszy, żyjących na robotniczych przedmieściach rozwijających się żywiołowo bogatych miast, lub w celowo planowanych robotniczych osadach i dzielnicach budowanych przy fabrykach, kopalniach, hutach - tak jak to było częste na Górnym Śląsku pod koniec XIX i na początku XX w.
Narodziny i rozwój "klasy industrialnej" - jak uważał ojciec socjologii August Comte - przyczyni się do pozytywistycznego postępu, poprzez współpracę przemysłowców, inżynierów i robotników[1]. W tym samym okresie pierwszej połowy XIX wieku Fryderyk Engels wydał monografię pt. "Położenie klasy robotniczej w Anglii"[2] dokumentującą wyzysk pracowniczy i nędzę warunków życia robotników w angielskich miastach przemysłowych. Wraz z Karolem Marksem tworzył teorię wyzysku i alienacji klasy robotniczej w kapitalizmie. Marksizm krytykując kapitalizm, jako ustrój oparty na strukturalnym konflikcie interesów klasy robotniczej i burżuazji, wskazywał na rozwój świadomości proletariuszy ze stanu bierności (klasa w "sobie") do uświadomienia klasowych źródeł i rosnącej (wraz z doskonaleniem wydajności maszyn) skali wyzysku ich żywej ludzkiej pracy. Świadomość ta miała prowadzić zorganizowanych politycznie robotników ("klasa dla siebie") do walki o wyzwolenie z kapitalistycznego ucisku, poprzez rewolucję w celu budowy komunistycznego bezklasowego ustroju[3]- jako przyszłościowej wspólnoty ludzi pracy.
W peryferyjnych społeczeństwach procesy industrialnej modernizacji zablokowane są stosunkami stanowymi i tradycyjną gospodarką rolniczą. Ich przejście do intensywnego uprzemysłowienia wiązało się często z wybuchem rewolucji politycznych lub ustanawianiem dyktatur[4]. Szczególnym przykładem procesu odgórnej industrializacji są różne typy oświeconych monarchii, jak Prusy króla Fryderyka II lub Japonia w epoce meidżi. Przypadek centralizacji polityki gospodarczej Prus, których stanowe elity z powodzeniem wdrażały państwowe programy uprzemysłowienia, będzie kluczowym czynnikiem intensyfikacji przemysłowego rozwoju ziem Górnego Śląska - prowincji podporządkowanej bezpośredniej władzy króla[5]. Inne czynniki uwarunkują w XX wieku opóźnioną odgórną modernizację w krajach komunistycznych, gdzie klasa robotnicza będzie tworzona programowo, jako ideologiczny suweren i baza politycznej władzy nad społeczeństwem i upaństwowioną gospodarką, sprawowanej przez partyjną nomenklaturę[6].
- ↑ A. Comte, Kurs filozofii pozytywnej, t. 1-6 wyd. Paryż 1830-42.
- ↑ F. Engels, Die Lage der arbeitenden Klasse in England. Leipzig 1845
- ↑ K. Marks, F. Engels. Manifest komunistyczny, Londyn 1848
- ↑ Patrz tezy słynnej pracy T. Scocpol, States and Social Revolutions: A Comparative Analysis of France, Russia and China, Chambridge Univ. Pres, Cambridge 1979., w której analizuje się mechanizmy wzbudzania rewolucji przemysłowych w agrarnych społeczeństwach, odczuwających presję rozwojową otoczenia gospodarczo--politycznego.
- ↑ Realizowaną politykę gospodarczą Fryderyka II określa się jako kameralizm - ograniczając import i aktywizując produkcję manufaktur na wewnętrzny rynek, koncentrowano nadwyżki skarbowe, oraz merkantylizm - zakazując importu produktów wytwarzanych przez krajowy przemysł, pobudzano jego rozwój wysokimi akcyzami handlowymi na towary tranzytowe. Patrz - Historia Śląska, red. M. Czapliński, E. Kaszuba, G. Wąs, R. Żerelik, Wyd. UWr, Wrocław 2002, s.225-227.
- ↑ Lenin i bolszewicy uzasadniając doktrynę o przewodniej roli partii komunistycznej w budowie bezklasowego społeczeństwa i socjalistycznej industrializacji, głosili ideę "ontologicznego" zniesienia w socjalizmie klasy robotniczej wraz z likwidacją kapitalistów. Rewolucję proletariacką legitymizowano jako drogę modernizacji najsłabiej kapitalistycznie rozwiniętych krajów, poczynając od Rosji po inne państwa poddane władzy Kominternu i Stalina. Pisze o tym m.in. J. Staniszkis, w: Ontologia socjalizmu, Wyd. InPlus, Warszawa 1989, s. 2 i n.
