Teatry tańca w województwie śląskim

Autor: prof. dr hab. Andrzej Linert

Śląski Teatr Tańca w Bytomiu

Powstanie i rozwój

Do roku 1991 wszystkie prezentowane na terenie województwa śląskiego widowiska baletowe były efektem pracy zespołów tanecznych, wchodzących w skład teatrów muzycznych, szkół baletowych i zespołów pieśni i tańca. Pierwszym zawodowym teatrem tańca był Śląski Teatr Tańca w Bytomiu. Jego założycielem, dyrektorem i choreografem był Jacek Łumiński, wychowanek warszawskiej szkoły baletowej w latach 1974–1978, a następnie w latach 1979–1985 członek zespołu Państwowego Teatru Żydowskiego w Warszawie i uczestnik istniejącego w strukturze teatru studia aktorskiego. Równocześnie w latach 1981– 1985 uczestniczył w zajęciach z zakresu pedagogiki tańca warszawskiej Akademii Muzycznej im. Fryderyka Chopina, po czym przez dwa lata tańczył w zespole Conrada Drzewieckiego w Polskim Teatrze Tańca w Poznaniu. Proces swojej edukacji tanecznej kontynuował na kursach zawodowych tańca modern w Kolonii, Essen, Kopenhadze i USA, w tym m.in. w ośrodku Alvina Aileya, w Juilliard School i Bartholin Academy. Po powrocie do kraju w 1988 r. powołał pierwszy swój zespół Teatru Tańca Nowego w Olsztynie, który po roku rozczarowań przeniósł do Chorzowa, gdzie na krótko jego tancerze zatrudnieni zostali w zespole Teatru Rozrywki Dariusza Miłkowskiego.

Niezrażony pierwszymi niepowodzeniami, ulegając namowom czołowej baleriny polskiej Bożeny Kociołkowskiej i zachęcony argumentami Teresy Bogatko, dyrektorki Ogólnokształcącej Szkoły Baletowej im. Ludomira Różyckiego w Bytomiu, zdecydował się na podjęcie kolejnej próby powołania do życia zawodowego teatru tańca nowoczesnego. Od początku przychylne pomysłowi stanowisko władz Bytomia sprawiło, że w październiku 1991 r., z pomocą Avi Kaisera, izraelskiego choreografa z Belgii, rozpoczął rekrutację członków do powstającego zespołu. W konsekwencji w styczniu 1992 r. rozpoczął pierwsze próby. Od początku Teatr był miejską instytucją kultury, która Uchwałą Rady Miejskiej w Bytomiu z 28 I 1992 r. przyjęła nazwę Śląski Teatr Tańca. Jego pierwszymi współpracownikami byli m. in. wspomniany Avi Kaiser i Melissa Monteros z USA. Z zespołem ponadto od początku współpracowała grupa amerykańskich choreografów, wśród których mentorem poczynań zawodowych Łumińskiego była tworząca teatralne dzieła baletowe o wymowie politycznej amerykańska tancerka i choreografka Anna Sokolow, a także m. in. Teresa Freedman, Risa Jaroslov i Mark Haim. Siedzibą powstałego zespołu był wybudowany na przełomie lat 70. i 80. XIX stulecia budynek teatru, a zarazem siedziba Bractwa Kurkowego przy ul. Żeromskiego 27, z widownią na 500 miejsc.

Moment powołania do życia nowego zespołu teatru tańca, wyrastającego z opozycji do wielowiekowej tradycji baletu klasycznego, przypadł na lata wzmożonego zainteresowania tą formą komunikacji społeczno-artystycznej w Polsce. Przykładem tego w pierwszej połowie lat 90. były m. in.: Teatr Ekspresji Wojciecha Misiuro w Gdańsku, Teatr Tańca DF Katarzyny Skawińskiej i Marioli Kleczkowskiej w Krakowie, Teatr Dada von Bzdülöw – choreografa i reżysera Leszka Bzdyla oraz zespół tancerki i choreografki Katarzyny Chmielewskiej w Gdańsku, a także Grupa Tańca Współczesnego Politechniki Lubelskiej i Lubelskiego Teatru Tańca Hanny Strzemieckiej oraz powstały w 1995 r. jako placówka instytucjonalna Kielecki Teatr Tańca Elżbiety i Grzegorza Pańtaków.

Pierwszy spektakl nowo powstałego zespołu ŚTT w choreografii Łumińskiego zaprezentowany został 5 kwietnia 1992 r. Składał się z trzech części: Ma Querre a Moi z muzyką Janusza Piechurskiego, Między wodami z muzyką Gipsy Kinga, Paco de Lucii i Stinga oraz Tęsknoty II, z muzyką Alessandro Marcello, po czym jeszcze w tym samym sezonie 12 i 27 czerwca miały miejsce kolejne premiery w choreografii Marka Haima, Melisy Monteros i Avi Kaisera. Początkowo niewielu wierzyło w powodzenie teatralnego przedsięwzięcia. Premiery przyjęte zostały jednak przez widownię i krytykę z uznaniem. Artysta od początku buntując się wobec tradycyjnych środków wyrazu, z upodobaniem przekraczał dotychczasowe ich rodzajowe, techniczne i stylistyczne granice. Wyzwalając się z przypisanych tradycją form baletowych, skłaniał się w procesie tworzenia ku interdyscyplinarności, poszukiwaniu nowych przestrzeni teatralnych, opartych na kreatywnej improwizacji. W sumie dla zespołu bytomskiego, w świetle ustaleń Anny Iwańskiej, przygotował ponad dwadzieścia choreografii. W swoich poszukiwaniach, podejmował próby stworzenia własnej wizji tańca współczesnego. Teatr jego był więc zespołem autorskim, łączącym i ukazującym w formie nowoczesnego tańca amerykańskiego, wielorakie tradycyjne i formy taneczne, zaczerpnięte z odmiennych tradycji Polaków, Żydów i Amerykanów. Stąd wywodzące się w jego widowiskach elementy folkloru polskiego i żydowskiego, w tym m. in. gesty z pogranicza przede wszystkim żydowskich tańców chasydzkich i ich rytuałów modlitewnych. Te ostatnie powiązane zwłaszcza z muzyką ludową Kurpi i Podhala, a także weselnymi obrzędami polskimi, zderzone ze współczesnymi amerykańskimi formami tanecznymi, tworzyły ową niepowtarzalną nową jakość artystyczną. Przykładem tego był zaraz na wstępie Mokosz, spektakl zatytułowanym imieniem demonicznej bogini słowiańskiej, będącej reliktem wspólnego dla wszystkich ludów indoeuropejskich kultu Matki-Ziemi, z muzyką Henryka Mikołaja Góreckiego oraz polską muzyką ludową Kurpiów i Podhala. Podobnie pisano także o Bjamgwam, spektaklu łączącym tańce fińskie i lapońskie z muzyką Podhala, Beskidu Śląskiego i Johana Sebastiana Bacha. O specyfice jego stylu Joanna Leśnierowska pisła: Wpisuje swój teatr w wielowiekową tradycję teatru poetyckiego – teatru Wielkiej Syntezy – a będąc ze swym tańcem na wskroś polskim, jednocześnie dotyka niezmierzonych pokładów uniwersalności. Z kolei A. Iwańska zwracała uwagę, że tancerze wdzierają się w przestrzeń sceniczną z ogromną siłą i uderzającą szybkością. Obie te cechy wyrastają z charakterystycznej dla choreografii J. Łumińskiego fascynacji siłą kinetyczną. Z czasem ta zależność pomiędzy folklorem a tańcem współczesnym zanikła. Anna Królica zauważyła, że w ostatnich choreografiach Łumińskiego, z pierwszej dekady XXI wieku, jak „Makrokrempatologia – myśli mocno potargane” (2003), „Panoptikum albo/i Przypowieść o maku” (2007), trudno dopatrzyć się zależności pomiędzy tańcem współczesnym a folklorem.

Również Jadwiga Majewska zwracała uwagę na to, że język ruchowy ŚTT najbliższy był chyba estetyce „teatru fizycznego” i wypełniony „amerykańską” z ducha żywiołowością zespołu jako sprawnego ciała scenicznego. Podkreślała więc niepokojącą, wręcz agresywną atmosferę bytomskich spektakli, w których dominujący konflikt dotyczył walki jednostki ze społeczeństwem, a umięśnione ciała skontrastowane były zazwyczaj z „technicznie” zimną scenografią. Dlatego też krytycy zgodnie zwracali uwagę, że dodatkowym wyróżnikiem ŚTT był równocześnie widoczny w jego w praktyce teatralnej zwrot w stronę ciała, funkcjonującego przede wszystkim jako znak, jako temat samego w sobie. Było to konsekwencją odrzucenia koncepcji choreograficznej widowiska, na rzecz fizycznej obecności wykonawców. Zdaniem A. Królicy przedstawienia ŚTT rzadko były osadzone w tradycji literackiej, a raczej odwoływały się do rzeczywistości społecznej, czego przykładem były próby odwoływania się do znanych artyście międzyludzkich sytuacji społecznych.

ŚTT stosunkowo szybko zdobył międzynarodowe uznanie. Było to zasługą m. in. podejmującego problematykę polskich wad narodowych spektaklu Prosto w oczy z 1995 r., a także późniejszego, wyróżnionego Złotą Maską Redakcji „Wieczoru” WK-70 z 1998 r. Również kolejne widowiska: Niewinne marzenia u schyłku z 1999 r., będące przejmującą opowieścią o samotności człowieka u schyłku wieku, czy Na krawędzi dnia i nocy z 2000 r. oraz Makrokrempatologia – myśli mocno potargane z 2003 r., krytyka zgodnie zaliczała do najciekawszych osiągnięć polskiego tańca współczesnego ostatniej dekady XX wieku. Niektóre zresztą z nich nagradzane były m. in. na festiwalach m.in. Tokyo Performing Arts Market i INTERnational Festival of Alternative and Contemporary Expressions w Kalkucie.

Łumiński traktując taniec jako ekspresję cielesną, oddziałującą przede wszystkim na zmysły widzów, wszelkie próby natychmiastowej interpretacji tworzonych scen i obrazów odkładał celowo na dalszy plan, dostosowujący je do istniejących sytuacji społeczno-politycznych. Założenie to, jego zdaniem, wynikało z istoty pracy umysłu człowieka i jego intelektualnych predyspozycji. Stąd w jego widowiskach pierwszoplanową rolę pełniło ciało tancerza i dominująca obecność elementów cielesnych i dopiero w dalszej kolejności ich interpretacja. Świadczyły o tym m. in. znakomicie przygotowane ciała tancerek i tancerzy, zwłaszcza z pierwszych składów zespołu, kiedy to eksponowana była ich sprawność i odporność na wysiłek. Świetnie przygotowane technicznie postaci, wysportowane i umięśnione, z powodzeniem prezentowały elementy o charakterze wyczynowym, w tym m. in. wspinanie się po linach, zwisy i salta czy wreszcie poruszanie się po wysokiej i wąskiej zabudowie sceny. Pozbawione elementów improwizacji precyzyjne układy taneczne był dziełem ciał tancerzy wysportowanych i umięśnionych. Pozwalało to na łączenie współczesnych form tanecznych z akrobatyką. Widoczne było to m. in. Na końcu tęczy, widowisku dysponującym wysokim rusztowaniem, na które tancerze próbowali wspiąć się, aby za każdym razem ześlizgiwać się z niego. Również w późniejszym spektaklu, zatytułowanym Czar zwyczajnych dni. Sen świętego (2005) akcja rozgrywała się na wielopoziomowym rusztowaniu. Stanowiło ono dla tancerzy punkt oparcia i zarazem przeszkodę, a problematyka, jak u Franca Kafki, dotyczyła uwikłania osamotnionej jednostki w sieć determinujących i opresyjnych stosunków społecznych.

Z kolei w Kronikach sąsiedzkich (2008), zainstalowany na scenie drążek, tworzył naturalną opozycję między światem choreografii i elementami improwizacji. Spektakl utrzymany w konwencji początkowo ćwiczeń na drążku, a następnie kłótni i walk małżeńskich, w scenach finałowych był obrazem agresji. Dodajmy, że charakter postaci czytelny był jedynie w skali całej grupy. Anonimowość ich ciał sprawiała, że były one pozbawione prywatności i wyróżniających ich gestów. Zgodnie z konwencją modern dance, aktorzy nie kryli swojego zmęczenia, bólu oraz głośnych i przyśpieszonych oddechów. Ich sceniczna cielesność i naturalność powodowały zmianę dotychczasowej perspektywy w odbiorze samego tańca. Pojawiła się wrażliwość na fizyczne bodźce cielesne. Obok zewnętrznego wyglądu i sprawności, fizyczność występujących w zespole ŚTT artystów kojarzona była ponadto z ich seksualnością, jakkolwiek zdaniem krytyków w pracach choreograficznych Łumiński unikał erotyki, a jeśli już się ona pojawia – to zawsze ubrana w kostium teatralności. Podobnie jak w balecie, charakteryzuje ją umowność.

Współpracownicy i projekty

Łumiński traktując modern dance jako główne tworzywo ruchowe swoich widowisk, równocześnie rozwijał oryginalną koncepcję inscenizacyjno-choreograficzną, zmierzającą do wzajemnego przenikania warstwy choreograficznej i muzycznej z dramaturgiczną. W tym celu do współpracy zapraszał wybitnych choreografów i tancerzy z całego świata. W efekcie z w różnych okresach z zespołem ŚTT m.in. współpracowali: Anna Sokolow, Melissa Monteros, Mark Haim, Sam Costa, Diane Elshout, Frank Handler, Paul Clayden, Hilke Diemer, Mihai Mihalcea, Sigríur Soffía Níelsdóttir, Idan Cohen oraz legenda polskiego teatru tańca Conrad Drzewiecki. Ten ostatni w maju 1998 r. przygotował w Bytomiu spektakl Oczekiwanie do muzyki Pawła Szymańskiego.

Teatr promując i upowszechniając sztukę tańca w kraju i za granicą, systematycznie poszerzał swoją działalność o pierwiastek edukacyjno-warsztatowy i choreoterapeutyczny, angażując się w projekty społeczne, organizując warsztaty taneczne z osobami starszymi, z młodzieżą z trudnych środowisk i dla osób niepełnosprawnych. Służyły temu przede wszystkim organizowane od 1994 r. coroczne Międzynarodowe Konferencje Tańca Współczesnego i Festiwale Sztuki Tanecznej. W tym celu po raz pierwszy od 20 do 26 VI 1994 r. zorganizowana została Międzynarodowa Konferencja Tańca Współczesnego i Festiwal Sztuki Tanecznej, z udziałem m. in. tancerzy Opery Wrocławskiej, Teatru Wielkiego z Łodzi, Eksperymentalnego Studia Tańca z Krakowa, Studia Tańca „Alter” z Kalisza, Centre Konzervator z Pragi i Melissy Monteros z USA. W ten sposób zainaugurowana została działalność z czasem jednego z największych w Polsce festiwali tanecznych. Podczas jego trwania w różnych latach prezentowane były zarówno polskie, jak i najwybitniejsze widowiska taneczne świata. Z kolei w części konferencyjnej, mającej charakter edukacyjny, obok wykładów najwybitniejszych znawców tańca nowoczesnego i jego historii m. in. z Austrii, Izraela, Niemiec, USA i Kanady, miały miejsce warsztaty tańca i projekty społeczno-edukacyjne. Prowadzone seminaria dotyczyły nauki menadżerów sztuki, zarządzania, pozyskiwania funduszy oraz roli sztuki w opiece zdrowotnej, w tym m. in. osób poruszających się na wózkach inwalidzkich. Prowadzono także naukę pisania o tańcu dla krytyków i recenzentów. Omawiano ponadto specyfikę fotografii tańca. Łącznie odbyło 20. festiwalowych edycji. Ostatnia w okresie Łumińskiego miała miejsce od 30 VI do 7 VII 2013 r. W trakcie jej trwania spektakle prezentowane były zarówno w Bytomskim Centrum Kultury, jak i w zabytkowej Elektrociepłowni „Szombierki” oraz dawnej cechowni Kopalni Węgla Kamiennego „Rozbark”.

Zarówno Festiwal, jak i Konferencje były w latach 1994–2013 jednymi z największych w Europie Środkowej i równocześnie najbardziej rozpoznawalnymi imprezami tanecznymi Bytomia poza granicami Polski. Organizowane co roku pod koniec sezonu, były okazją do prezentacji zazwyczaj widowisk wyznaczających najnowsze trendy rozwojowe tańca współczesnego, w wykonaniu zarówno uznanych artystów i ich zespołów, jak choreografów początkujących. W założeniu Łumińskiego powołana do życia w 1994 r. zarówno Konferencja, jak i Festiwal, pełniły ważną funkcję integracyjną, służyły zbliżeniu ludzi świata sztuki z mieszkańcami Śląska, a także z ludźmi polityki i biznesu. W latach 1994–2013 w Festiwalu udział brali artyści i ich zespoły z około 50 krajów świata, w tym m. in. tak odległych jak: RPA, Sudan, Senegal, Zimbabwe, Chiny, Japonia, Korea Południowa, Indie, Hongkong, Makao, Singapur, Nowa Zelandia, Australia, Wenezuela, Kanada, USA, Kolumbia i Meksyk, a obok nich kraje Bliskiego Wschodu i niemal wszystkie kraje europejskie. W gronie tym byli m. in.: Limón Dance Company i White Oak Dance Project Mikhaila Baryshnikova z New Yorku; Alonso King Lines Contemporary Ballet z San Francisko; Cie. Philipe Blanchard – Szwecja, Random Dance Company – Wielka Brytania, Cie. Willi Dorner – Austria, Wim Vandekeybus z Belgii, Kibbutz Contemporay Dance Company z Izraela oraz Pilobolus, Philadanco i Dayton Contentoporary Dance Company z USA.

Równocześnie Łumiński zdawał się z całą powagą traktować nie tylko przyszłość polskiego tańca, ale i jego odziedziczoną tradycję. Przykładem tego była zrealizowana w grudniu 1997 r. rekonstrukcja choreografii polskiej tancerki dwudziestolecia międzywojennego Poli Nireńskiej, dokonana w spektaklu Pieśń żałobna, z muzyką Ernesta Blocha. Z kolei z myślą o przyszłości kształcił i przygotował do zawodu nowe pokolenie tancerzy, którzy w liczący się sposób zaznaczyli współcześnie swoja obecność na mapie tańca modern. W latach 1993–2013 z grona około trzydziestu tancerzy, wielu współcześnie występuje w krajowych i zagranicznych zespołach bądź kształci nowe pokolenia tancerzy. Są to m.in. Sylwia Hefczyńska-Lewandowska – pedagog na Wydziale Teatru Tańca w Bytomiu, Korina Kordova – tancerka występująca na scenach polskich i brazylijskich, Anna Krysiak – tancerka i Wojciech Mochniej – założyciel, dyrektor artystyczny i choreograf W&M Physical Theatre (Polska/Kanada), Beata Owczarek i Janusz Skubaczkowski – występujący w Teatrze Otwartej Kreacji w Krakowie, Anita Wach – tancerka niezależna, współpracująca między innymi z istniejącym w latach 2001–2011 w Warszawie Teatrem Bretoncaffe oraz Tomasz Wygoda – aktor i choreograf współpracujący między innymi z Krystianem Lupą, Pawłem Miśkiewiczem, Janem Peszkiem i Krzysztofem Warlikowskim.

Działalność społeczno-edukacyjna

O tym, że działalność artystyczna Łumińskiego posiadała świadomy aspekt edukacyjny, świadczy m. in. istnienie w latach 2005–2009 tzw. Laboratorium Choreograficznego, kiedy to powstały w ramach ŚTT cztery spektakle, dwa w choreografii i reżyserii Sylwii Hefczyńskiej-Lewandowskiej, jeden w opracowaniu Koriny Kordovej oraz jeden w choreografii i reżyserii duetu Sebastian Zajkowski i Leszek Stanek. Odrębną formą aktywności społeczno-edukacyjnej Łumińskiego była prowadzona zarówno na terenie Bytomia, jak i za granicami kraju, jego działalność dydaktyczna. W latach 2001–2002 jako gościnny wykładowca (visiting professor) uczył w Lang Centre w Swarthmore College w Filadelfii w USA, po czym, jak podaje, był doktorantem profesor Anyi Peterson Royce na Wydziale Antropologii Indiana University w Bloomington w USA. Równocześnie w roku 2008 na Wydziale Aktorskim Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Krakowie uzyskał stopień doktora na podstawie rozprawy Teatr tańca. Inspiracje, wariacje, miejsce, koncepcja. Z chwilą więc, kiedy w roku akademickim 2008/09 zainaugurował w Bytomiu działalność Wydział Teatru Tańca jako zamiejscowa filia Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Krakowie, z kierunkiem: aktorstwo, specjalność: aktor teatru tańca, Łumiński został jego dziekanem. Początki placówki sięgają 2006 r., kiedy to ówczesny rektor krakowskiej uczelni Jerzy Stuhr oraz Jacek Łumiński, wraz z prezydent Bytomia Krzysztofem Wójcikiem podpisali list intencyjny, zmierzający do powołania na terenie Bytomia zamiejscowego Wydziału Teatru Tańca PWST w Krakowie. Łumiński początkowo myślał o niezależnej uczelni tanecznej w Bytomiu. Na przygotowanie jej koncepcji dostał środki z europejskiego programu Da Vinci. W spotkaniach przygotowawczych, zdaniem Witolda Mrozka, udział brali przedstawiciele Folkwang Universität der Künste z Essen, tanecznej szkoły CODARTS z Rotterdamu oraz Bruckner Universität z Linzu. Ostatecznie prace te po konsultacjach m.in. z Jerzy Stuhrem i Krzysztofem Globiszem, legły z czasem u podstaw narodzin nowej specjalizacji w ramach PWST w Krakowie.

Początkowo w roku akademickim 2007/2008 – studia o specjalności „aktor teatru tańca” odbywały się w ramach Wydziału Aktorskiego PWST i prowadzone były w Krakowie. Wykładowcami przedmiotów tanecznych zostali członkowie ŚTT i jego współpracownicy. Po roku doświadczeń władze uczelni do życia powołały odrębną jednostkę organizacyjną – Wydział Teatru Tańca, z siedzibą w Bytomiu, z Łumińskim w roli dziekana. W efekcie z chwilą otwarcia studiów, Bytom stał się jedynym w Polsce miastem, kształcącym tancerzy od szkoły podstawowej, przez średnią, do studiów wyższych. Studenci w ramach regulaminowych zajęć, obok nauki gry aktorskiej, odbywali wielogodzinne sesje baletu klasycznego i tańca współczesnego, a także mieli zajęcia z zakresu antropologii, reżyserii, choreografii i samodzielnych prób przygotowywania widowisk autorskich.

Podkreślmy, że zarówno oferta programowa, jak i repertuarowa, proponowana przez Wydział, spotykały się z uznaniem widzów na całym świecie, czego dowodem były prowadzone na terenie kraju i zagranicą warsztaty tańca oraz przyznawane Łumińskiemu nagrody, granty i stypendia. Z terenu samych tylko Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej były to: United States Information Agency-Visisting Artist (1992); Trust for Mutual Understanding/Suitcase Fund Fellowship (1993 i 1994); ArtsLink Fellowship (1994 i 2002), McKnight Fellowship (1995) oraz Nagroda amerykańskiej Fundacji Washington Performing Arts Society im. Poli Nirenskiej (1996). Równie liczne były nagrody i wyróżnienia krajowe, wśród których były m. in. nagroda artystyczna prezydenta miasta Bytomia (1997); Złota Maska za choreografię do przedstawienia Wk-70 (1999); Filar Raportu (2003), Złoty Krzyż Zasługi (2004), Złota Odznaka za zasługi dla Województwa Śląskiego (2005), nagroda Międzynarodowego Instytutu Teatralnego ITI za promowanie polskiej kultury za granicą (2009) oraz Srebrny Medal Gloria Artis – Zasłużony Kulturze (2012). Od 2000 r. Łumiński jest jednym z kuratorów przy Contemporary Dance Coproduction Fund, a także otrzymał tytuł profesora Swarthmore College w Filadelfii.

Zajęcia prowadził m.in. w USA, Kanadzie, Izraelu, Korei Południowej, Wietnamie i Chinach. Odniósł duże zasługi na polu promocji tańca współczesnego w kraju i na świecie. Służyły temu nie tylko co roku organizowane Międzynarodowe Konferencje Tańca Współczesnego i Festiwale Sztuki Tanecznej, ale i liczne zagraniczne tournée. Premiera jednego z ostatnich jego widowisk tanecznych, zatytułowana Nie całkiem ciemny, nawet kolorowy (na szczycie góry trudno się zgubić) , odbyła się 18 VIII 2011 r. w New Yorku, po czym widowisko prezentowane było w trakcie pięciotygodniowego tournée w Korei Południowej, Wietnamie (m.in. w Operze Narodowej w Ho Chi Minh City) i w Chinach. W trakcie tournée oprócz samego przedstawienia, prowadzone były warsztaty i odbywały się konferencje tematyczne. Premiera polska miała miejsce 18 XI 2011 r. w Bytomiu. Niestety w 2012 roku, w wyniku nieprawidłowości finansowych związanych z realizacją w latach 2011–2012 programu współpracy polsko-norweskiej Taneczny Most/Dance Bridge, Teatr popadł w kłopoty finansowe, w efekcie czego, mimo licznych protestów, postawiony został z 1 września 2013 r. w stan likwidacji. ŚTT oficjalnie istniał do 31 grudnia 2013 r.

W sumie przez 23 lata był pierwszą zawodową sceną tańca współczesnego w Polsce. Za jego sprawą Bytom zapisał się w świadomości Europejczyków i Amerykanów jako jedna z najważniejszych instytucji sztuki tanecznej w Polsce. W trakcie weekendowych i wakacyjnych warsztatów gromadził dziesiątki ludzi zainteresowanych tańcem współczesnym z całej Polski. Poza produkcją artystyczną, ważnym elementem jego pasji i zainteresowań była działalność edukacyjna i kulturotwórcza oraz współpraca z zagranicznymi uczelniami artystycznymi i instytucjami kultury, takimi jak choćby Rotterdamse Dansacademie czy Centre Chorégraphique National de Montpellier. Od początku istnienia ŚTT do jego priorytetów należała popularyzacja tańca współczesnego oraz działalność społeczna, skierowana do osób niepełnosprawnych fizycznie czy też dotkniętych zaburzeniami psychicznymi. Poprzez taniec starał się dotrzeć do młodzieży, również tej z problemami. Osobne zajęcia taneczne organizował dla seniorów, w tym także warsztaty dla matek z dziećmi.

Bytomski Teatr Tańca i Ruchu „Rozbark”

W ślad za likwidacją ŚTT Rada Miejska w Bytomiu 28 października 2013 r. podjęła Uchwałę nr XXI/286/13, w sprawie powołania do życia instytucji, która powinna wykorzystać potencjał i prestiż ŚTT, a także zaplecze edukacyjne (Szkoły Baletowej oraz Wydziału Tańca PWST) oraz infrastrukturę rewitalizowanych obiektów postindustrialnych KWK „Rozbark”. W konsekwencji z chwilą zdymisjonowana Łumińskiego, w miejsce jego zespołu do życia powołany został Bytomski Teatr Tańca i Ruchu „Rozbark” (BTTiRR), pod dyrekcją nominowanego poza konkursem Adriana Lipińskiego i kierownictwem artystycznym izraelsko-holenderskiego duetu choreograficznego Uri Ivgi i Johana Grebena. Uroczysta inauguracja działalności nowego Teatru nastąpiła 7 marca 2014 r., z chwilą przejęcia byłych pomieszczeń Kopalni Węgla Kamiennego „Rozbark” przy ul. Kilara 29.

Niestety od zaraz na wstępie nowy zespół znalazł się w niezwykle trudnej sytuacji. Pozbawiony był nie tylko międzynarodowej pozycji artystycznej ŚTT i jego legendy, ale i zobowiązany został w opozycji do dotychczasowego modelu teatru autorskiego, do realizacji działalności usługowej. Ponadto powstający w 2014 r. zespół nowoczesnego tańca, utracił aurę i siłę nowości. Tego rodzaju zespoły istniały już m. in. w Lublinie, Kielcach, Sielcach, Poznaniu, Krośnie, Nowej Hucie i Warszawie.

Przez cały okres istnienia BTTiRR, czołową rolę w kształtowaniu jego oblicza pełniła choreografka, reżyserka i nauczycielka tańca współczesnego Anna Piotrowska, początkowo na stanowisku asystenta obu zagranicznych kierowników artystycznych, a następnie w latach 2014– 2018 jako Kierownik Artystyczny Bytomskiego Teatru Tańca i Ruchu „Rozbark”. Na wstępie uwagę krytyki zwrócił nominowany do nagrody Złotej Maski This is not a love song w choreografii Ivgi&Greben, a także "I don't wanna be a horse" w choreografii Piotrowskiej oraz april 31 w choreografii Heleny Ganjalyan. Realizowane w kolejnych latach w różnych technikach tańca współczesnego widowiska, od zachowań performatywnych poprzez spektakle tworzone na żywo z sound scape’ami i improwizacje z projektami video, dotyczyły wielorakich aspektów egzystencji. Przykładowo Podziemne słońca w reż. Piotrowskiej dotyczyły skrywanych w każdym człowieku pokładów energii i możliwości budowy na ich podstawie samego siebie. Z kolei motyw kompleksu Edypa podjęty został w Mommy Issues, w reż. fińsko-holenderskiej artystki Cecilii Moisio. Na potrzebę ludzkiej bliskości wskazywał Przemysław Błaszczak w Witaj w moim domu, w spektaklu powstałym w oparciu o powieść Kobieta z wydm Kōbō Abe, czy wreszcie multimedialną prezentacją ceremonii zaślubin był We selle w reż. Wojciecha Mochnieja. W repertuarze Teatru odnajdujemy także widowiska będące przykładem prezentacji przekraczania dotychczasowych granic wrażeń, doznań i kulturowych obwarowań moralno-etycznych w spektaklu Rozkosz w reż. Jakuba Lewandowskiego. Podejmowane były także próby odpowiedzi na pytania o związek istniejący pomiędzy ruchem, dźwiękiem, oddechem, ciałem i dźwiękami bytomskiego beatboxera w OR ID [ORganic Identity] w reż. Piotrowskiej. W latach późniejszych zainteresowanie budził spektakl W zawieszeniu w reż. Arti Grabowskiego, będący opowieścią o walce z chorobą onkologiczną, o codziennym cierpieniu, bólu, oswajaniu nieuniknionego i nadziei, a także baletowo-ruchowy Plateau, zrealizowany w ramach współpracy Macieja Kuźmińskiego Company z Teatrem Trans-Atlanty w reż. i dramaturgii Paula Bargetto oraz Mannhattan w reż. Daniela Komędera-Miśkiewicza i Dominiki Wiak, przygotowany w ramach programu „Młodzi na scenę” oraz Stypendium Twórczego Miasta Krakowa, przy współpracy Living Space Theatre.

Dotychczas zespół występował m. in. w najważniejszych ośrodkach tanecznych w Polsce: Warszawie, Wrocławiu, Krakowie, Lublinie, Białystoku, Gdańsku i Poznaniu. Swoje widowiska prezentował również w Niemczech, Francji, Holandii i na Węgrzech. Uczestniczył także w międzynarodowych projektach artystycznych, m. in. w „Europe Beyond Access”, realizowanym przy wsparciu programu Creative Europe i finansowanym przez Unię Europejską. Był w związku z tym współorganizatorem, przy współudziale Instytutu Muzyki i Tańca oraz British Council, trzech stacjonarnych laboratoriów tańca współczesnego, skierowanych do osób podejmujących próby przełamywania barier tanecznych w sytuacji niepełnosprawności. W ostatnich latach przykładem tego było m. in. widowisko zatytułowane Odnaleźć siebie z października 2019 r.

Teatr w ramach podejmowanych działań edukacyjnych, organizował warsztaty pod kierunkiem znanych tancerzy europejskich, w tym m. in. Izabeli Orzełowskiej, J. Lewandowskiego, M. Kuźmińskiego, Roberta Przybyły, Alisy Makarenko, Stefano Silvino, Alexego Torgunakova i wielu innych. W 2018 r. uruchomiony został program dotyczący różnych grup odbiorców, zatytułowany „Młodzi na scenę”. Miał on na celu wsparcie indywidualnych artystów bez stałego dostępu do sceny. Jako współproducent spektakli Teatr uczestniczył w przygotowaniu premierowych widowisk. Ponadto w kwietniu 2018 r. zainicjowany został projekt zatytułowany „Rozbark Dance”, z myślą o młodzieży pomiędzy dwunastym a szesnastym rokiem życia ze środowisk zagrożonych wykluczeniem społecznym. Wcześniej realizowany był już podobny program z udziałem tancerzy hiphopowych i rapowych, tworzących dzielnicowy tzw. „Bobrek Dance”. Tym razem zamierzenie artystów było szersze, bowiem skierowane zostało do całej bytomskiej młodzieży. W Teatrze działa ponadto 20 grup dziecięcych począwszy od 2-latków. Prowadzone zajęcia są związane z różnymi nurtami tanecznymi. Osobne inicjatywy dotyczą zapoczątkowanego w maju 2019 r. projektu „Pokłady kultury”. obejmującego trzyletni okres spotkań z grupą nauczycieli z trzydziestu bytomskich placówek oświatowych, zainteresowanych pobudzaniem kreatywności młodych widzów.

Równocześnie nie zostały przerwane związki BTTiRR z istniejącym na terenie Bytomia Wydziałem Teatru Tańca w Bytomiu, Akademii Sztuk Teatralnych w Krakowie, który w dniach od 3 do 7 listopada 2018 r. świętował dziesięciolecie swojego istnienia. Teatr i jego scena jest naturalnym miejscem weryfikacji zdobywanych umiejętności, czego przykładem była m. in. 15 września 2018 r. premiera Lorem Ipsum Vagabond Physical Collective – kolektywu artystycznego utworzonego przez absolwentów Wydziału Teatru Tańca w Bytomiu. Kształcone w ramach Wydziału umiejętności pozytywnie wpływają na rozwój tanecznej profesji członków zespołu. Główne kierunki nauczania związane są z tańcem klasycznym, tańcem modern i postmodern, baletem abstrakcyjnym i tańcem współczesnym, teatrem tańca, widowiskiem teatralnym i grą aktorską. Po przerwie w naborze studentów na rok akademicki 2019/20, rekrutacja na rok akademicki 2020/21 w Bytomiu została wznowiona. Oficjalna strona Internetowa uczelni informuje, że studia na kierunku aktorskim, specjalność „aktor teatru tańca” trwają 4,5 roku (9 semestrów) i mają charakter interdyscyplinarny. Obejmują naukę tańca i aktorstwa, a także historię teatru i tańca oraz znajomość podstaw polskiego folkloru, muzyki, anatomii, technik głębokich, nowych mediów, improwizacji, reżyserii i kompozycji. Studia kończą się nadaniem tytułu magistra. Wydział prowadzi także międzynarodową współpracę z innymi uczelniami.

W programie działalności BTTiRR odnajdujemy także działania zmierzające wspieraniu niezależnych artystów, poprzez udostępnianie im przestrzeni w ramach rezydencji. W kwietniu 2017 r. Teatr był współorganizatorem Polskiej Platformy Tańca. Jest również organizatorem Ogólnopolskiej Konferencji Kultury. Zdobywał nagrody i wyróżnienia na festiwalach, w tym m. in. na wstępie we wrześniu 2015 r. Łukasz Pawłowski zdobył Grand Prix XIII Ogólnopolskiego Przeglądu Monodramu Współczesnego w Warszawie i Nagrodę Główną 3. Koszalińskich Ogólnopolskich Dni Monodramu za spektakl zatytułowany toniejestpostawaartystyczna! czyli premiery nie będzie! w reżyserii Piotrowskiej. Z kolei ona sama w 2016 r. otrzymała Złotą Maską – Nagrodę Marszałka Województwa za całokształt pracy oraz reżyserie i choreografie spektakli dla Bytomskiego Teatru Tańca i Ruchu ROZBARK w 2015 r. W kolejnych latach wykonawcy spektaklu bless the king_nieliryczna pieśń – Piotrowska i Kamil Bończyk nagrodzeni zostali na Festiwalu SzekspirOFF 2018 w Gdańsku za liryczne wytańczenie dramatu władzy. Niestety BTTiRR, mimo deklaracji związanych z koniecznością wypracowania nowej formuły teatru tańca, nie zdołał już osiągnąć dawnej międzynarodowej pozycji ŚTT.

Po nagłej rezygnacji Adriana Lipińskiego w marcu 2019 r. z funkcji dyrektora, jego stanowisko objęła pełniąca funkcję managera A. Wróblowska. Z kolei A. Piotrowska 9 września 2019 r. r. powołana została w atmosferze protestu, ze strony grupy działaczy związkowych, do końca sezonu artystycznego 2019/2020 na stanowisko dyrektora BTTiRR. Od 1 października 2019 r. łączy to stanowisko z funkcją prodziekana Wydziału Teatru Tańca Akademii Sztuk Teatralnych im. St. Wyspiańskiego w Krakowie.

Bibliografia

1. 50 lat Państwowej Szkoły Baletowej w Bytomiu. Oprac. i red. Maria i Andrzej Keyha, Bytom 1996.
2. Bazan T., Hanff S., Łumiński J. i inni: Człowiek w ruchu. „Więź” 2012, nr 8/9, s. 50-60.
3. Centkowski M.: Mapa teatru publicznego: Śląsk. „Teatr” 2014, nr 9. http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/191124.html.
4. Grabowska J., Szymajda J.: Raport o tańcu współczesnym w Polsce w latach 1989-2009. Kraków-Łódź 2009.
5. Hałaś M.: Taneczny fenomen. „Śląsk” 2009, nr 9, s. 68.
6. Iwańska A.: Prosto w oczy – Jacek Łumiński i Śląski Teatr Tańca (1991-2011), [w:] „Ogrody nauki i sztuki” 2012, nr 2, s. 343 -357.
7. Katalog XII Międzynarodowej Konferencji Tańca Współczesnego i Festiwalu Sztuki Tanecznej, Śląski Teatr Tańca, Bytom 2005, s. 35-36.
8. Katalog 17 Międzynarodowej Konferencji Tańca Współczesnego i Festiwalu Sztuki Tanecznej, Śląski Teatr Tańca, Bytom 2010, s. 46.
9. Królica A.: Ciało tańczące poza cielesnością, czyli o paradoksach polskiego tańca, [w:] D. Jarząbek, M. Kościelniak, G. Niziołek (red.), 20-lecie. Teatr polski po 1989, Kraków 2010 s. 331-344.
10. Kucharski A. J., Cztery wymiary Śląskiego Teatru Tańca, [w:] K. Furmaniuk, R. Kuśnierz, J. Łumiński (oprac.), Śląski Teatr Tańca 1992-2002. Wydanie jubileuszowe Śląskiego Teatru Tańca, Bytom [2002].
11. Leśnierowska J., Na czym polega fenomen Śląskiego Teatru Tańca na polskiej scenie?, [w:] K. Furmaniuk, R. Kuśnierz, J. Łumiński (oprac.), Śląski Teatr Tańca 1992-2002. Wydanie jubileuszowe Śląskiego Teatru Tańca, Bytom [2002].
12. Łumiński J.: Metoda Łumińskiego. „Śląsk” 2011, nr 2, s. 52-53 [rozm. M. Skocza].
13. Majewska J.: Jacek Łumiński. https://culture.pl/pl/tworca/jacek-luminski
14. Majewska J.: "The Body Revolving The Stage. New Dance in New Poland", IT, Warszawa 2011.
15. Mamontowicz-Łojek B.: Polskie szkolnictwo baletowe w okresie międzywojennym. Warszawa 1978.
16. Mikrut-Majeranek M.: 10 lat Wydziału Teatru Tańca Akademii Sztuk Teatralnych w Bytomiu. „Dziennik Zachodni” 2018, nr z 10 XI
17. Mikrut-Majeranek M.: Projektowanie interakcji za pomocą nowych mediów we współczesnym teatrze tańca. Praca doktorska przygotowana na Wydziale Filologicznym w Instytucie Nauk o Kulturze i Studiów Interdyscyplinarnych pod kierunkiem prof. zw. dr hab. T. Miczki, Katowice 2017.
18. Mrozek W.: Raport o stanie tańca w województwie śląskim, Instytut Muzyki i Tańca 2011.
19. Mrozek W.: Czy będą tańczyć w Bytomiu. „Dwutygodnik. Strona Kultury” 2018, nr z 9 VI 2018 r.
20. Peterson R. A.: Antropologia tańca, tłum. J. Łumiński. Warszawa 2017.
21. Polski Teatr Tańca, 1973-2018. Red. A. Koczorowska, fotografie: A. Grabowski; tłumaczenie: Sz. Nowak. Poznań 2018
22. Skoczyna M.: Według Łumińskiego. „Śląsk” 1997, nr 2, s. 69.
23. Sławecka M.: Balet który niszczy: traumatyczne historie ze szkół baletowych. Bielsko-Biała 2019.

Źródła on-line

http://www.kongrestanca.pl/pl/materialy. 22.04.2011. http://www.kongrestanca.pl/uploads/fi les/11_raport-slask-pdf. 22.04.2011. http://www.pwst.krakow.pl/?strona=2&lp=3. 15.10.2011. http://www.stt .art.pl. 20.11.2011. http://www.stt .art.pl/pl_pl/o_teatrze/jacek_luminski.html. 15.10.2011. http://www.stt .art.pl/pl_pl/o_teatrze/nota.html. 15.10.2011. http://www.stt .art.pl/pl_pl/o_teatrze/organizacja.html. 15.10.2011. http://www.stt.art.pl/pl_pl/o_teatrze/jacek_luminski.html,15.11.2011. http://www.stt.art.pl, 20.11.2011. Teatr Rozbark w bazie Taniec Polskahttps://pl.wikipedia.org/wiki/Teatr_Ta%C5%84ca_i_Ruchu_Rozbark

Zobacz też

Amatorski ruch teatralny na Górnym Śląsku

Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach

Teatr w Częstochowie do 1939

Teatry dramatyczne na Górnym Śląsku

Teatry lalkowe na Górnym Śląsku

Teatry muzyczne na Górnym Śląsku

Teatry niemieckojęzyczne na Górnym Śląsku