Gleby województwa śląskiego

Pokrywa glebowa województwa śląskiego została ukształtowana przez zespół czynników glebotwórczych, do których należą: skała macierzysta, klimat, szata roślinna, wody gruntowe i powierzchniowe, ukształtowanie terenu i działalność człowieka. Decydują one o właściwościach fizycznych i chemicznych gleb, ich dużym zróżnicowaniu typologicznym i zmienności przestrzennej oraz wartości użytkowo-rolniczej.

Typy gleb

Rys 1. Typy gleb użytków rolnych w województwie śląskim (źródło danych: Opracowanie ekofizjograficzne ..., 2003).

Wśród czynników glebotwórczych największy wpływ na zróżnicowanie pokrywy glebowej ma skała macierzysta. Warunki klimatyczne odgrywają lokalnie dużą rolę, zwłaszcza na terenach górskich. Na klimat i charakter procesów glebotwórczych Kotliny Raciborsko-Oświęcimskiej wywierają wpływ cieplejsze masy powietrza napływające z południowego zachodu przez Bramę Morawską.

Przeważająca część powierzchni województwa śląskiego pokryta jest osadami czwartorzędowymi, które stanowią najważniejsze skały macierzyste gleb tego obszaru. Największe powierzchnie zajmują osady akumulacji glacjalnej i fluwioglacjalnej (gliny i piaski lodowcowe, piaski fluwioglacjalne). Lokalnie utworami pokrywowymi są piaski eoliczne i zwietrzeliny, a w dolinach rzecznych – osady akumulacji rzecznej, miejscami osady organogeniczne (torfy). Skały starszego podłoża i pokrywająca je zwietrzelina jedynie lokalnie tworzą utwory macierzyste gleb. Utwory pokrywowe charakteryzują się zróżnicowaną wartością jako skały macierzyste.

Gleby terenów górzystych charakteryzują się nieco odmiennymi cechami w porównaniu z glebami terenów wyżynnych i nizinnych województwa. Trudniej wietrzejąca skała macierzysta, duże nachylenie zboczy i nasilone procesy erozji, a także wyższe opady sprawiają, że gleby są płytsze i bardziej kamieniste, uboższe i kwaśniejsze. Niższe temperatury średnie oraz krótszy okres wegetacyjny są mniej sprzyjające także dla rolnictwa. Z tego względu na terenach górskich gleb przydatnych rolniczo jest niewiele, zazwyczaj tworzą one niewielkie płaty wśród terenów zalesionych.

W różnych jednostkach fizycznogeograficznych panują nieco inne warunki dla rozwoju gleb i możliwości ich wykorzystania.

Wśród gleb użytkowanych rolniczo w województwie śląskim największe powierzchnie zajmują kompleksy gleb brunatnych i płowych (49,5%) oraz gleby bielicowe i rdzawe (19,32%), stosunkowo niewielką powierzchnię zajmują mady, rędziny i czarne ziemie. Niewielki udział mają gleby organiczne i organiczno-mineralne (torfowe, mułowe torfowo-murszowe) oraz czarnoziemy (rys. 1).

Na terenach leśnych przeważają gleby bielicowe i rdzawe, które wytworzyły się pod roślinnością borów. Największe powierzchnie tych gleb występują w dużych kompleksach leśnych (Lasy Lublinieckie, Lasy Raciborskie, Lasy Pszczyńskie i Kobiórskie), a także w północnej części województwa (zlewnia górnej Liswarty). Udział siedlisk leśnych z odpowiadającymi im typami gleb zamieszczono w tabeli 1.

Typ siedliskowy lasu	Typy i podtypy gleb	% powierzchni leśnej
bór suchy	bielicowe, bielicowe właściwe	0,4
bór świeży	bielicowe, bielicowe właściwe, bielicowane, bielice, rdzawe	12,5
bór wilgotny	bielicowe, torfiasto-mineralne, glejowe	2,9
bór bagienny	torfowo-murszowe, torfowe	0,1
bór mieszany świeży	bielicowe właściwe, rdzawe	23,0
bór mieszany wilgotny	bielicowe oglejone, bielicowe torfiaste	14,6
bór mieszany bagienny	torfowo-murszowe, torfowe	0,3
las mieszany świeży	brunatne, brunatne wyługowane, płowe, rdzawe	11,5
las mieszany wilgotny	glejowe, murszowo-glejowe, brunatne oglejone, czarne ziemie	9,7
las mieszany bagienny	murszowo-torfowe, murszowo-mineralne, murszowo-glejowe, torfowe	0,2
las świeży	brunatne, płowe, rdzawe, czarne ziemie	5,4
las wilgotny	brunatne oglejone, murszowo-glejowe, glejowe, czarne ziemie	2,1
ols	torfowo-murszowe, torfowe, mułowo-murszowe, murszowo-mineralne	2,9
ols jesionowy	torfowo-murszowe, mułowo-murszowe, mułowo-glejowe, murszowo-mineralne, torfowe	0,4
las łęgowy	mady, czarne ziemie	0,6
bór mieszany wyżynny	bielicowe, brunatne kwaśne	0,1
las mieszany wyżynny	brunatne (kwaśne i bielicowane)	1,0
las wyżynny	gleby brunatne (właściwe, kwaśne i wyługowane), rędziny (brunatne i właściwe), płowe	2,0
bór górski	bielicowe murszowate	0,0
bór wysokogórski	bielicowe właściwe, bielicowe murszowate, brunatne bielicowane, inicjalne	0,1
bór mieszany górski	bielicowe, bielicowe murszowate, brunatne kwaśne	1,4
las mieszany górski	brunatne (kwaśne, bielicowane i wyługowane)	6,7
las górski	brunatne (kwaśne i wyługowane), płowe	4,1
las łęgowy górski	mady (brunatne i inicjalne), gleby mułowo-glejowe, mułowo-murszowe, torfy	0,0