|
|
| Linia 1: |
Linia 1: |
| Tarnowskie Góry (niem. Tarnowitz, czes.: Tarnovské Hory, Tarnovice, łac. Montes Tarnovicenses) – miasto i gmina w południowo-zachodniej Polsce, w województwie śląskim, siedziba powiatu tarnogórskiego.
| | [[Kategoria:Gminy,powiaty(GEOHIST)]] |
| | [[Kategoria:Indeks haseł – alfabetyczny]] |
|
| |
|
| ==Położenie geograficzne==
| | ::::::::::::::::::::::::: ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO |
| | ::::::::::::::::::::::::: GEOHIST |
|
| |
|
| Tarnowskie Góry leżą w środkowej części województwa śląskiego, na północnym obrzeżu [[Górnośląski Okręg Przemysłowy|Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego]] ([[Konurbacja katowicka|Konurbacji katowickiej]]). Graniczą z [[Miasteczko Śląskie|Miasteczkiem Śląskim]], [[Radzionków|Radzionkowem]] i [[Bytom|Bytomiem]] oraz trzema gminami wiejskimi: Świerklańcem, Zbrosławicami i Twarogiem. Miasto położone jest na styku dwóch mezoregionów fizycznogeograficznych: [[Garb Tarnogórski|Garbu Tarnogórskiego]], należącego do [[Wyżyna Śląska|Wyżyny Śląskiej]] oraz [[Równina Opolska|Równiny Opolskiej]], wchodzącej w skład [[Nizina Śląska|Niziny Śląskiej]].
| |
|
| |
|
| Współrzędne geograficzne Śródmieścia wynoszą 50°27’ szerokości geograficznej północnej i 18°52’ długości geograficznej wschodniej. Tarnowskie Góry zajmują obszar 8347 ha. <ref>Historia Tarnowskich Gór, p. red. prof. Jana Drabiny, Tarnowskie Góry 2000, s.695.</ref>
| |
|
| |
|
| Przez gminę przebiega kilka ważnych tras komunikacyjnych:
| | 1.Typ gminy: miasto |
| *droga krajowa nr 11 relacji Kołobrzeg – Bytom;
| |
| *droga krajowa nr 78 relacji Chałupki – Jędrzejów;
| |
| *droga wojewódzka nr 908 relacji Częstochowa – Tarnowskie Góry.
| |
|
| |
|
| Tarnowskie Góry leżą również na szlaku magistrali węglowej (Gdynia – Chorzów Batory), na szlaku kolejowym relacji Katowice – Lubliniec oraz na szlaku kolejowym relacji Opole - Tarnowskie Góry<ref>[http://www.tarnowskiegory.pl/files/environments/696/poS_tarnowskie_gory.pdf#page=13&zoom=auto,-274,435]</ref>.
| | 2.Powiat: tarnogórski |
|
| |
|
| ===Rzeźba i krajobraz terenu===
| | 3.Siedziba władz gminy: Tarnowskie Góry, Rynek 4 |
|
| |
|
| Ukształtowanie powierzchni Tarnowskich Gór jest dość zróżnicowane. W ukształtowaniu i krajobrazie gminy wyraźnie wyróżniają się dwie odmienne części - północna, o płaskiej powierzchni, porośnięta lasami i południowa pagórkowata z licznymi polami. Najwyższymi wzniesieniami są Sucha Góra (352 m n.p.m.), a najniżej położone są Dolina [[Soła|Soły]](254 m n.p.m) i jej dopływ Graniczna Woda (255 m n.p.m). Krajobraz rejonu tarnogórskiego jest w dużej mierze związany z budową geologiczną. Dominują tutaj dwie grupy skał: pierwsza to piaskowce, wapienie i dolomity, a druga - luźne piaski przemieszane ze żwirami i glinami. Przez południowo-wschodni kraniec gminy przebiega dział wodny oddzielający dorzecza Wisły i Odry. Północną część gminy zajmują rozległe tereny leśne, sosnowe i świerkowe, stanowiące fragment Lasów Lubliniecko-Świerklanieckich. Część południowa natomiast to ciepłolubne łąki i lasy bukowe.
| | 4.Powierzchnia gminy (2018): 84 km² |
|
| |
|
| ==Historia==
| | 5.Ludność (2018): 61262 |
| ===Tarnowskie Góry do 1740 roku===
| |
|
| |
|
| Miasto Tarnowskie Góry swoją genezą sięga XIV wieku, kiedy pojawia się pierwsza wzmianka w 1338 roku o wsi Tarnowice<ref>Dokument datowany na 13 kwietnia 1338 roku wymienia Adama z Tarnowitz jako świadka.</ref>.
| | 6.Dzielnice/sołectwa : Bobrowniki Śląskie-Piekary Rudne, Lasowice, Opatowice, Osada Jana, Pniowiec, Repty Śląskie, Rybna, Sowice, Stare Tarnowice, Strzybnica, Śródmieście-Centrum |
|
| |
|
| Tarnowskie Góry wchodziły w skład księstwa bytomskiego. Jan II w 1498 roku włączył bytom w skład księstwa opolskiego. Po śmierci Jana II Dobrego w 1532 roku miasto wraz z księstwem opolsko-raciborskim przechodzi pod panowanie Hohenzollernów. Po trwających dwa lata procesach sądowych Hohenzollernowie obejmują spadek po Janie II Dobrym. Jednak Habsburgowie wysuwają ciągłe roszczenia do tych terenów. W 1620 roku po bitwie pod Białą Górą Habsburgowie skonfiskowali dobra Hohenzollernów, ziemia bytomska została sprzedana Donnersmarckom. | | 7.Historyczne gminy: Tarnowskie Góry (Tarnowitz), Opatowice (Oppatowitz), Repty Śląskie (Alt Repten), Stare Tarnowice (Alt Tarnowitz), Bobrowniki (Bobrownik), Piekary Rudne (Rudy-Piekar), Lasowice (Lassowitz), Repty Nowe (Neu Repten), Pniowiec (Pniowitz), Rybna (Rybna), Sowice (Sowitz), Piaseczna (Piassetzna). |
|
| |
|
| W końcu XV wieku odkryto w okolicach Tarnowskich Gór galeny (łac. ''galena'' oznacza rudę ołowiu, jest to minerał zawierający do 86% ołowiu i do 1% srebra), co spowodowało napływ ludności i rozwój urbanizacyjny terenów w obrębie Garbu Tarnogórskiego. Wcześniej teren ten był osadniczo mało atrakcyjny ze względu na nieurodzajne gleby. Nie dysponujemy dokumentem lokacyjnym Tarnowic, ale dla początków historii miasta znane są dwa dokumenty potwierdzające znaczenie górnictwa rudnego dla jego rozwoju. Pierwszym jest akt wolności górniczej nadany przez księcia z linii opolsko-raciborskiej Jana II Dobrego w 1526 roku, chociaż nie pojawia się w nim bezpośrednio nazwa Tarnowskie Góry. W roku 1528 Jan II ogłosił zaś tzw. Ordunek Gorny, ustanawiał on atrakcyjne warunki pracy w kopalniach i nadawał miastu status wolnego miasta górniczego co zaowocowało napływem nowych osadników i rozwojem górnictwa srebra i ołowiu. Herb miastu nadano w 1529 roku. Umieszczono na nim skrzydło orła i skrzyżowane narzędzia górnicze żelazko i pyrlik (żelazko było rodzajem dłuta, często na stylu, a pyrlik był młotem górniczym. Powszechnie używane do końca XIX wieku.) | | 8.Rozwój administracyjny: W 1201 roku pojawił się zapis dotyczący Rept. Średniowieczny rodowód mają też : Stare Repty, Opatowice, Tarnowice ( od XVI wieku zwane Starymi) , Sowice, Lasowice. Tarnowskie Góry prawa miejskie otrzymały w 1526 roku. Od początku XVII wieku Lasowice i Sowice były własnością miasta Tarnowskie Góry. Po zakończeniu II wojny światowej do miasta dołączono gminy: Lasowice, Sowice i Tarnowice Stare. W 1973 do miasto dołączono Stare i Nowe Repty. |
| | |
| Od roku 1529 roku Tarnowskie Góry są siedzibą urzędu górniczego, ustanowionego przez Jana II Dobrego. Urząd oprócz funkcji gospodarczych pełnił też funkcje administracyjne. W 1543 roku dochodzi do buntu gwarków (gwarkowie byli pracownikami kopalń, ta grupa ludności cieszyła się wieloma przywilejami i wolnością osobistą. Do Tarnowskich Gór napływali z terenów Rzeczpospolitej i z Frankonii, Turyngii oraz Czech) w Tarnowskich Górach na tle narodowościowym i ekonomicznym. Przyczyną zamieszek było sprowadzanie gwarków z Frankonii i dawanie im lepszych warunków zatrudnienia. Zamieszki stłumiło wojsko, a prowodyrów wygnano, dla uspokojenia sytuacji władze dofinansowały miejscowy szpital.
| |
| | |
| Co ciekawe Jerzy Hohenzollern-Ansbach nie lubił [[Bytom|Bytomia]], jeśli można użyć takiego stwierdzenia, spory miedzy miastami rozstrzygał na korzyść Tarnowskich Gór i nadawał miastu liczne przywileje, można nawet spotkać teorie że miasto powstało by umniejszyć znaczenie Bytomia.
| |
| | |
| Miasto rozwijało się dzięki górnictwu bardzo dynamicznie. Do połowy XVI wieku liczba mieszkańców mogła wynosić 2000 osób, a na początku XVII wieku nawet 3000 osób. Tarnowskie Góry był więc jednym z większych miast Górnego Śląska<ref> Historia Tarnowskich Gór, red. J. Drabina, Tarnowskie Góry 2000, s.103.</ref>. O bogactwie miasta w XVI wieku świadczy to, że w wieży zboru ewangelickiego w 1586 roku zamontowano jeden z pierwszych zegarów na Górnym Śląsku.
| |
| | |
| Wojna trzydziestoletnia (1618-1648) bardzo dotkliwie wpłynęła na pauperyzację mieszkańców miasta i zatrzymała jego rozwój. W 1620 przez miasto przechodzili wysłani przez króla Polski na pomoc Ferdynandowi Habsburgowi lisowczycy i wymusili 250 talarów kontrybucji. W 1631 roku miasto musiało z kolei zapłacić 600 talarów kary Habsburgom za sprzyjanie Duńczykom. Okres wojny trzydziestoletniej, ciągłe przemarsze wojsk i nakładane kontrybucje bardzo zubożyły i wyniszczyły miasto. Nastąpił totalny regres w handlu i górnictwie.
| |
| | |
| Wojna trzydziestoletnia i kryzys w górnictwie sprawiły że liczba ludność pod koniec XVII wieku zmniejszyła się prawie trzykrotnie, do ok. 1000 osób. W 1676 roku w mieście wybuchła zaraz. Za cud uważano, że ustąpiła po modlitwach i procesji do Piekar Śląskich. Od tej pory tradycja tej pielgrzymki jest kultywowana do dziś, co roku po 2. lipca pątnicy z Tarnowskich Gór podążają do [[Sanktuarium Matki Boskiej Piekarskiej]].
| |
| | |
| Zniszczenia wojny trzydziestoletniej zbiegły się z wyczerpywaniem złóż srebra i ubożeniem miasta. W 1561 roku wydobycie wynosiło ok. 864 ton ołowiu i 3 tony srebra. Sprzyjało to wtedy nie tylko zwiększaniu zatrudnienia w górnictwie, ale także rozwojowi hutnictwa ołowiu (metalu niezbędnego w produkcji amunicji do szybo rozwijającej się wówczas broni palnej). W latach 1530-1568 powstało 12 hut, a w ślad za tym rozwijało się rzemiosło i handel (co tydzień targ i cztery wielkie jarmarki rocznie). Zmniejszanie produkcji po wyczerpaniu złóż wpłynęło na spadek znaczenia miasta i jego regres gospodarczy. Dodatkowo zapaść pogłębiły wielkie zarazy w latach: 1715, 1723, 1728 i 1737 roku oraz niszczące miasto, w większości nadal o zabudowie drewnianej, w latach: 1701, 1734, 1742 i 1746. W roku 1764 ludność miasta wynosiła 946 osób z czego tylko 50 zajmowało się górnictwem<ref>Historia Tarnowskich Gór, red. J. Drabina, Tarnowskie Góry 2000, s.170.</ref>.
| |
| | |
| ===1740-1918===
| |
| | |
| 16 grudnia 1740 roku wybucha I wojna śląska, po podpisaniu pokoju we Wrocławiu 11. czerwca 1742 roku, Tarnowskie Góry przechodzą pod panowanie pruskie. Austria nie pogodziła się z utratą śląska. Dopiero pokój w Hubertsburgu podpisany w 1763 roku po zakończeniu III wojny śląskiej oddawał Śląsk prusakom na stałe. Do roku 1768 Tarnowskie Góry były własnością Donnersmarcków. Administracyjnie miasto należało do bytomskiego państwa stanowego. W 1816 roku Tarnowskie Góry po nowym podziale administracyjnym wraz z powiatem bytomskim weszły w skład rejencji opolskiej.
| |
| | |
| Prusy po przejęciu tego terenu w celu odnowy górnictwa kruszcowego zniosły wymusiły na Donnersmarckach zrzeczenie się opłat od wydobywanego kruszcu (jedna dziewiąta część wydobycia plus opłata 3 talary od każdej marki srebra) pozwalając partycypować im w królewskiej dziesięcinie od wydobycia.
| |
| | |
| Postęp technologiczny i poczynione inwestycje pozwoliły wydobywać niedostępne wcześniej pokłady galeny.
| |
| | |
| W roku 1750 Fryderyk II potwierdza przywileje Tarnowski Gór. Lata 80. Wieku XVIII przynoszą ożywienie w dziedzinie górnictwa, za sprawą interwencji ministra Fryderyka Antoniego Heinitza i dyrektora Wyższego Urzędu Górniczego Fryderyka Wilhelma Redena. Zaciągnięte pożyczki od króla i sprowadzeni z Saksonii górnicy pozwolili wznowić wydobycie.
| |
| | |
| W latach 1784-1787 powstają kopalnie i huta Fryderyk. Była to jedyna huta srebra i ołowiu na Śląsku. Wykorzystywała do działania nurt wody z kanałów odwadniających kopalnie.
| |
| | |
| W roku 1788 zainstalowano tu pierwszą na kontynencie europejskim maszynę parową do odwadniania sprowadzoną z Anglii. W 1793 roku powstał w Tarnowskich górach [[Główny Urząd Górniczy]]<ref>Historia Tarnowskich Gór, red. J. Drabina, Tarnowskie Góry 2000, s.170.</ref>. Ciągły postęp technologiczny sprawiał, że lokalne zakłady ciągle modyfikowano. Opracowano metodę prażenia rudy ołowiu, zwaną metodą tarnogórską. Tarnowskie Góry już w roku 1797 uruchomiły wodociąg dostarczający wodę do domów w mieście.
| |
| | |
| Dzięki poczynionym inwestycja wydobycie galeny wzrosło z 50 ton w 1784 roku przez 1810 ton w roku 1815 aż do 52572 ton w roku 1913.
| |
| | |
| W 1803 powstała szkoła górnicza, była pierwszą tego typu instytucją na Górnym Śląsku i obecnych ziemiach Polski. W roku 1806 miasto zdobywają Francuzi, pomimo braku większych walk miasto przechodzi z rąk do rąk, a zdobywcy za każdym razem nakładają kontrybucje. Do 10 lipca 1807 roku koszty kontrybucji jakie poniosły Tarnowskie Góry to 7854 talarów<ref>Historia Tarnowskich Gór, red. J. Drabina, Tarnowskie Góry 2000, s.155.</ref>. W 1813 roku na odezwę cesarza do walki z francuzami zgłosiło się tylko 61 ochotników a po ogłoszeniu mobilizacji połowa rekrutów nie zgłosiła się<ref>Historia Tarnowskich Gór, red. J. Drabina, Tarnowskie Góry 2000, s.156.</ref>. W roku 1847 na skutek nieurodzaju doszło do epidemii tyfusu głodowego.
| |
| | |
| W roku 1808 król pruski wydał nowa ordynacje miejska znosząca feudalna zależność miast i podział na miasta królewskie i prywatne. Podzielono je zgodnie z liczba mieszkańców.
| |
| | |
| W 1856 powstała Spółka Bracka z siedzibą w Tarnowskich Górach, była organizacja zapewniającą renty górnikom ich rodzinom, finansowaną ze składek. W rok po powstaniu objęła swym działaniem 800 inwalidów, 1229 wdów i 1428 sierot. W 1909 Spółka Bracka wypłacono wsparcie, 14 228 inwalidom, 11 274 wdowom i 13 805 sierotom. Ożywienie w górnictwie owocuje powrotem Tarnowskich Gór do roli naczelnego ośrodka Górnego Śląska. W 1900 roku istnieją w mięście 23 zakłady przemysłowe oprócz przemysłu ciężkiego między innymi wapiennik, cementowania, fabryka mydła i tartak.
| |
| | |
| W 1848 roku podczas wiosny ludów doszło w Tarnowskich Górach do zamieszek. Tłum ubogich domagał się zniesienia podatków. Powołano milicję (Związek Bezpieczeństwa z niem. Sicherheits Verein) która miała pilnować porządku. Pokłosiem protestów były publiczne obrady rady miejskiej, przeznaczenie funduszy na walkę z ubóstwem i co ciekawe warunek by kandydat na burmistrza znał język polski<ref>Historia Tarnowskich Gór, red. J. Drabina, Tarnowskie Góry 2000, s.160.</ref>.
| |
| | |
| W 1849 roku w wyborach do sejmu pruskiego przeniesiono Tarnowskie Góry z bytomskiego okręgu wyborczego do gliwickiego, a w 1861 z powrotem do bytomskiego. W roku 1871 był to okręg Bytom-Tarnowskie Góry.
| |
| | |
| Na ożywienie handlu i rozwoju miasta wpływ miało stworzenie połączenia kolejowego do Opola w 1858 roku. W niedługim czasie Tarnowskie Góry stają się głównym węzłem kolejowy Górnego Śląska.
| |
| | |
| W czasie kulturkampfu ograniczano prawa polaków zamieszkujących teren powiatu tarnogórskiego.
| |
| W roku 1873 wydzielono Tarnowskie Góry z powiatu bytomskiego i utworzono powiat tarnogórski.
| |
| W 1872 roku zakazano nauczania języka polskie w szkołach ludowych. W roku 1876 wprowadzono jako jedyny język urzędowy niemiecki. Ostoją polskości był kościół katolicki.
| |
| W 1889 roku utworzono w Bytomiu Związek Wzajemnej Pomocy Chrześcijańskich Robotników Górnośląskich.
| |
| | |
| W roku 1916 Tarnowskie Góry nadały honorowe obywatelstwo Paulowi von Hindenburgowi.
| |
| | |
| ===Od 1918 roku===
| |
| | |
| W powiecie tarnogórskim POW działało bardzo prężnie, należało do niego 1041 osób<ref>Dane na 1 sierpnia 1919 roku [w:] Historia Tarnowskich Gór, red. J. Drabina, Tarnowskie Góry 2000, s.345.</ref> jednak zaopatrzenie w broń było mizerne. Strona niemiecka była przygotowana i wybuch I powstania śląskiego w Tarnowskich Górach skończył się klęska. Powstańcy zostali odparci, sukcesy odnieśli jedynie w [[Radzionków|Radzionkowie]] i [[Piekary Rudne|Piekarach Rudnych]].
| |
| | |
| W czasie II powstania śląskiego powstańcy zdobyli Piekary Rudne, [[Bobrowniki]], [[Repty]]. Tarnowskie Góry otoczono by odciąć przebywające tam bojówki niemiecki. 20 marca 1921 roku w plebiscycie w powiecie tarnogórskim tylko 2 z 35 gmin głosowały za Niemcami, inaczej sytuacja wyglądała w miastach gdzie przewagę miał żywioł niemiecki.
| |
| | |
| Na wieść o planowanych niekorzystnych dla Polski rozstrzygnięciach obszarowych, doszło do wybuchu III powstania śląskiego. Powstańcy zajęli obszary większość gmin a Tarnowskie Góry po nieudanym szturmie na skutek interwencji wojsk rozjemczych zostały otoczone. Do dnia 3 maja 1921 roku cały powiat był w rekach powstańców. Decyzją rady ambasadorów Tarnowskie góry przekazano Polsce ale powiat został podzielony.
| |
| | |
| 26 czerwca 1922 odbyło się uroczyste przekazanie Tarnowskich Gór polskim władzom. Był to czas migracji, wielu Niemców (około 20% mieszkańców) wyjechało z miasta a na ich miejsce przybyli Polacy z [[Rejencja opolska|rejenci opolskiej]]<ref>Historia Tarnowskich Gór, red. J. Drabina, Tarnowskie Góry 2000, s.355</ref>. Wkrótce wśród byłych powstańców zaczęło narastać niezadowolone gdyż władze centralne nie obsadziły nimi stanowisk opuszczonych przez Niemców ale przysłały ludzi z zewnątrz gdyż powstańcy jako klasa wcześniej dyskryminowana rzadko mieli odpowiednie kompetencje do sprawowania władzy.
| |
| | |
| ===II woja światowa===
| |
| | |
| Na terenie Tarnowskich Gór stacjonowały 11 Pułk piechoty pod dowództwem płk dypl. Henryka Gorgonia i 3 Pułk Ułanów pod dowództwem płk Czesława Chmielewskiego oraz odział Obrony narodowej 57 batalion 203. Pułku piechoty pod dowództwem mjr Franciszka Książka.
| |
| | |
| Miasto zostało zaatakowane 1 września 1939 roku, choć już w nocy doszło do napadu na posterunek straży granicznej w Tarnowicach Starych. Miasto broniło się do wieczora, a w nocy zarządzono ewakuację następnego dnia w skutek groźby okrążenia wojska opuściły teren okręgu przemysłowego. Doszło do tarć miedzy polakami, a mniejszością niemiecką, mszczono się za dawne zatargi. Byli powstańcy stawiali bierny opór wobec okupanta, Niemcy witali Wehrmacht entuzjastycznie. W 1939 roku tereny Tarnowskich Gór wcielono do Rzeszy w ramach Rejencji Katowickiej jako Landkreis Tarnowitz. Od czerwca 1941 roku jako powiat Beuthen-Tarnowitz. Administratorem Tarnowskich Gór był baron Aleksander von Wangenheim. Burmistrzem miasta był Victor Tschauder. Wprowadzono zakaz używania języka polskiego i Volkslistę.
| |
| | |
| Terror okupacji na terenach wcielonych do Rzeszy nie przybrał form tak ostrych jak w Generalnym Gubernatorstwie. Ważnym czynnikiem był też fakt że większość mieszkańców pracowała w przemyśle i byli potrzebni dla wzmocnienia potencjału militarnego III Rzeszy.
| |
| | |
| Armia czerwona do Tarnowski Gór wkroczyła 23 stycznia 1945 roku po walkach ulicznych prowadzonych z niemieckim garnizonem. Co ciekawe tarnogórski obwód AK w ramach akcji Burza wspierał armie czerwoną w walkach o miasto<ref>Historia Tarnowskich Gór, red. J. Drabina, Tarnowskie Góry 2000, s.509.</ref>.
| |
| | |
| ===1945-1989===
| |
| | |
| Po zakończeniu wojny starano się jak najszybciej przywrócić produkcję w fabrykach. Już w lutym 1945 ruszyła obecna fabryka „Tagor” produkująca maszyny dla górnictwa. Jeszcze w 1945 roku uruchomiono „Chemet” a rok później na terenach byłej huty ołowiu zakłady „Zamet”.
| |
| | |
| W roku 1946 włączono gminy Lasowice, Sowice, Tarnowice Stare oraz dzielnice Puferki. W 1972 gminę Bobrowniki Śląskie i Repty. W 1975 miasto Strzybnicę i Miasteczko Śląskie oraz gmin Boruszowice i Żyglin. W 1977 odłączono cześć Boruszowic.
| |
| | |
| W latach 80. XX wieku w mieście było 87 zakładów przemysłowych. Największe z nich to Huta Cynku „Miasteczko Śląskie”, Fabryka Zmechanizowanych Obudów Ścianowych „Fazos”, Fabryka Sprzętu Ratunkowego i Lamp Górniczych „Faser”, Fabryka Urządzeń Górniczych „Tagor”, Zakłady Chemiczne, Zakłady Aparatury Chemicznej „Chemet”, Electrocarbon, Zakłady Mechaniczne Przemysłu Metali Nieżelaznych „Zamet”, Zakłady Konstrukcji i Elementów Żelbetonowych „Konsbet” Zakłady Instalacji i Okuć Budowlanych. Zakłady Przemysłu Odzieżowego „Termilo”. | |
| | |
| ==Mieszkańcy==
| |
| | |
| ===Demografia===
| |
| | |
| '''Liczba ludności:'''
| |
| | |
| *1765 rok – 946 osoby
| |
| *1783 rok - 1282 osoby
| |
| *1843 rok - 3802 osoby
| |
| *1855 rok - 4577 osoby
| |
| *1861 rok - 5538 osoby
| |
| *1910 rok - 15794 osoby
| |
| *1931 rok - 15773 osoby
| |
| *1950 rok - 22519 osoby
| |
| *1960 rok - 27939 osoby
| |
| *2012 rok - 61 002 osoby
| |
| | |
| ===Wyznania===
| |
| | |
| Powstawanie miasta w okresie reformacji i jego znaczenie jako ośrodka kulturowego i napływ wykwalifikowanych kadr sprawił że w życiu religijnym miasta przeważał protestantyzm aż do XVII wieku. Przejście miasta pod panowanie Hohenzollernów wzmocniło jeszcze pozycje protestantów. Pod panowaniem Hohenzollernów korzystne warunki do rozwoju zyskuje kościół reformowany. Choć i wcześniej w 1529 roku protestanci zbudowali kościół w Tarnowskich Górach. W 1531 roku założono szkołę różnowierczą. Schyłek wieku XVI przynosi tarcia religijne i dopiero wydana w 1599 roku konfesja ewangelicko-augsburską rozwiązała jednoznacznie spory, a część katolików opuściła miasto. Dopiero kontrreformacja i wojna trzydziestoletnia zmieniła ten stan rzeczy. W chwili przejścia miast pod panowanie Habsburgów władze przestają wspierać protestantów, lecz lokalna społeczność trzyma się mocno. W 1629 roku odebrano protestantom dwa kościoły w mieście<ref>Historia Tarnowskich Gór, red. J. Drabina, Tarnowskie Góry 2000, s.116.</ref>. Nowi właściciele Habsburgowie byli wrodzy miastu ze względu na utrzymujący się tu protestantyzm.
| |
| | |
| Żydów w Tarnowskich Górach było bardzo mało, spowodowane było to zakazem osiedlania się wydanym przez Jana Dobrego i późniejszym edyktem cesarskim z 1559 roku nakazującego opuścić Żydom tereny Habsburgów. Zakaz z mieście obowiązywał aż do 1812 roku. Po 1812 roku Żydzi mogli osiedlać się w mieście pod warunkiem że przybrali nowe nazwiska i używali języka niemieckiego. Pewna ilość Żydów przybywała do miasta ze względu na kwitnący handel, mogli oni jednak przebywać tylko czasowo i po wniesieniu specjalnej opłaty. W roku 1939 liczba Żydów w powiecie tarnogórski wynosiła około 6 tysięcy. W roku 1940 spadła praktycznie do zera z powodu emigracji i przesiedleni do gett w zagłębiu dąbrowskim.
| |
| | |
| ===Stosunki Narodowościowe===
| |
| | |
| Dynamiczny rozwój miasta w XVI wieku i duża liczba ludności napływowej sprawiły ze struktura ludności była mocno zróżnicowana, napływający osadnicy najczęściej mówili po polsku. Zapisy w księgach sadowych, nazwy szybów kopalni i zachowane dokumenty potwierdzają tą tezę. Nazwiska najbogatszych rodów w miecie to Meiniger, Prasoł, Kremski, Sedlaczek, Namysłowski i Dzielawski. Atrakcyjność Tarnowskich Gór przyciągała osadników z niedalekiej Rzeczpospolitej. Przewaga żywiołu polskiego sprawiła że reszta polonizowała się.
| |
| | |
| ===Sławni mieszkańcy===
| |
| | |
| *'''[[Karl von Koschutzky]]''', (Karol Kosicki) właściciel ziemski z Wilkowic działa aktywnie w Towarzystwie dla oświaty ludu górnośląskiego
| |
| *'''[[Józef Piernikarczyk]]''', działacz społeczno kulturowy, fotograf
| |
| *'''[[Feliks Piestrak]]''', dyrektor szkoły górniczej w Tarnowskich Górach
| |
| *'''[[Jan Zejer]]''', komendant POW w powiecie tarnogórskim
| |
| *'''[[Bronisław Hager]]''', działacz niepodległościowy, lekarz i organizator służby zdrowia w powiecie tarnogórskim
| |
| | |
| | |
| ==Gospodarka==
| |
| | |
| Gospodarka Tarnowskich Gór ma niejednolity charakter. Gmina, tak jak cały region, związana jest historycznie z przemysłem ciężkim. W Tarnowskich Górach rozwinął się przemysł dostarczający maszyny i urządzenia dla przedsiębiorstw z branży górniczej, hutniczej i chemicznej. U boku dużych firm w latach 90-tych prężnie rozwinęły się małe i średnie przedsiębiorstwa, które przejęły rolę motoru lokalnej gospodarki. W Tarnowskich Górach rozwijają się firmy działające m.in. w branży budowlanej, instalacyjnej, papierniczej, elektronicznej, przemyśle lekkim. Ważną gałęzią gospodarki są także usługi i handel<ref>
| |
| Sytuację gospodarczą gminy Tarnowskie Góry przedstawiono na podstawie danych z lat 2008 – 2011 publikowanych przez Główny Urząd Statystyczny oraz danych pochodzących ze strony Internetowej Urzędu Miejskiego w Tarnowskich Górach (http://www.tarnowskiegory.pl/).</ref>
| |
| | |
| Do największych firm działających w gminie należy zaliczyć: Fabrykę Sprzętu Ratunkowego i Lamp Górniczych „Faser”, Fabrykę Maszyn i Urządzeń „Tagor”, Zakład Aparatury Chemicznej „Chemet”, „ZAMET - Budowa Maszyn”, Fabrykę Zmechanizowanych Obudów Ścianowych „Fazos” S.A., a także Zakłady Odzieżowe „Bytom”, Fabryka Podzespołów Elektrotechnicznych „Electrocarbon”<ref>[http://www.tarnowskiegory.pl/files/environments/696/poS_tarnowskie_gory.pdf Program ochrony środowiska gminy Tarnowskie Góry na lata 2012 - 2015 z perspektywą na lata 2016 – 2019]</ref>.
| |
| | |
| Z sytuacją gospodarczą ściśle związany jest rynek pracy. Według danych pochodzących z Głównego Urzędu Statystycznego na terenie powiatu tarnogórskiego w 2010 roku najwięcej osób zatrudnionych było w przemyśle i budownictwie (36,30%), najmniej natomiast zatrudnionych było w usługach z zakresu działalności finansowej i ubezpieczeniowej, obsługi rynku nieruchomości (2,73%) oraz w rolnictwie (6,73%).
| |
| | |
| ==Władze miasta==
| |
| | |
| Urzędującym burmistrzem jest od 2006 Arkadiusz Czech. W wyborach samorządowych 2006 uzyskał w I turze wynik 23,68%, a w II – 51%.
| |
| W kolejnych, w 2010 uzyskał w I turze wynik 41,04%, a w II – 69,33%. Zarówno w wyborach 2006, jak i w 2010 jego głównym kontrkandydatem był poprzedni burmistrz – Kazimierz Szczerba<ref>[http://wybory2010.pkw.gov.pl/geo/pl/240000/241304.html Wybbory Samorządowe 2010]</ref>.
| |
| | |
| Burmistrz Tarnowskich Gór ma dwóch zastępców. W kadencji (2010-2014) wiceburmistrzami są:
| |
| *Piotr Skrabaczewski, zastępca burmistrza ds. gospodarczych
| |
| *Jolanta Tuszyńska, zastępca burmistrza ds. społecznych
| |
| | |
| ==Kultura==
| |
| | |
| ===Cykliczne imprezy kulturalne===
| |
| | |
| *Dni Gwarków – trzydniowy festyn organizowany od 1957. Charakterystyczną częścią tej imprezy jest barwny pochód ulicami miasta, podczas którego przebierańcy wcielają się w historyczne lub legendarne postacie. Odbywają się one we wrześniu.
| |
| *Piknik Gwarecki – organizowany przez Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej na terenie Skansenu Maszyn Parowych i Kopalni Zabytkowej w czerwcu.
| |
| *Ogólnopolskie Warsztaty Twórcze Osób Niepełnosprawnych – trzydniowa impreza na przełomie września i października, organizowana z inicjatywy Urzędu Miasta i Zakładu Rehabilitacji Zawodowej Inwalidów dla niepełnosprawnych plastyków amatorów.
| |
| *Tarnogórskie Wieczory Muzyki Organowej i Kameralnej – cykl koncertów organowych i kameralnych odbywających się we wrześniu i w październiku w kościele ewangelicko-augsburskim.
| |
| *Dzień Kultury Ulicznej
| |
| *Tarnogórskie Spotkania Jazzowe
| |
| | |
| | |
| ==Przypisy==
| |
| <references/>
| |
