Miasta województwa śląskiego

Na obszarze województwa śląskiego zlokalizowanych jest (2014 r.) 71 miast. Z czego ponad połowę stanowią miasta duże (liczące pow. 100 tys. mieszkańców) i miasta średnie (liczące 20-100 tys. mieszkańców). Od ponad 20 lat zbiór miast w województwie śląskim wykazuje tendencje wzrostowe. Jednak wzrostowi liczebnemu miast towarzyszy dość wyraźny spadek zaludnienia. W najbliższej przyszłości będzie on warunkował nie tylko zmiany innych struktur wewnętrznych miast, ale także wpłynie bezpośrednio na modyfikację sieci miast w ogóle. Przeobrażenia sieci miejskiej na obszarze województwa śląskiego trwają od początków jej istnienia czyli od I połowy XIII wieku, w ich efekcie na tym obszarze powstało łącznie ponad 120 miast, a kilka lokacji nie powiodło się w ogóle. Współczesny obraz sieci miast wskazuje na istotny, ale tylko aktualny stan procesu urbanizacji na pograniczu Górnego Śląska i zachodniej Małopolski.

Rozwój sieci miejskiej w przeszłości

Rozwój sieci miejskiej w okresie feudalnym (do 1800 r.)

Tab. 1.1. Lokacje miast średniowiecznych na obszarze województwa śląskiego - XIII wiek. Objaśnienia: Kursywą zaznaczono przywileje niezrealizowane.

Tab. 1. 2.Lokacje miast średniowiecznych na obszarze województwa śląskiego - XIV i XV wiek. Objaśnienia: Kursywą zaznaczono przywileje niezrealizowane.

Urbanizacja na obszarze województwa śląskiego sięga przełomu pierwszego i drugiego tysiąclecia naszej ery i dotyczy różnej wielkości ośrodków grodowych i targowych. Ich wyraźna sieć ukształtowała się już w XII w. Przyjmując jednak prawno-administracyjne kryterium pojęcia miasta jego genezę należy przesunąć na obszarze województwa śląskiego na I połowę XIII w. Pierwszym ośrodkiem miejskim na obszarze województwa śląskiego był Racibórz, lokowany po raz pierwszy przed 1217 r. Do końca XIII w. zainicjowano jeszcze na omawianym terytorium lokację 18 miast (tab. 1). Z czego trzy nie zostały podjęte (Maków, Repty, Sośnicowice), a kolejnych 5 miało charakter krótkotrwały (nie przetrwały średniowiecza).

Proces lokacyjny w XIII w. w zdecydowanej przewadze dotyczył miast śląskich. Lokacje w zachodniej Małopolsce były jeszcze nieliczne. Zdecydowany rozwój średniowiecznych miast lokacyjnych w małopolskiej części województwa nastąpił dopiero w XIV i XV w. W części śląskiej trwało natomiast uzupełnianie sieci miejskiej.

W strukturze wielkościowej miast zdecydowanie dominował Racibórz. Około połowy XIV wieku liczył około 3100 mieszkańców. Drugim co do wielkości był Bytom z populacją około 1500 osób. Pozostałe miasta nie przekraczały zaludnienia 1000 osób (Ładogórski, 1955, s. 243).