Aglomeracja bielska

Aglomeracja bielska zlokalizowana jest w południowej części województwa śląskiego. Jest przykładem aglomeracji monocentrycznej. Obejmuje miasto na prawach powiatu Bielsko-Biała oraz powiat bielski (ryc. 1). W niektórych ujęciach jej obszar obejmuje także część powiatu oświęcimskiego w województwie małopolskim, powiat żywiecki lub część powiatu cieszyńskiego w województwie śląskim. Obszar aglomeracji bielskiej wynosi 583 km², z czego na rdzeń – miasto Bielsko-Biała przypada 124,5 km², a na strefę peryferyjną (powiat bielski) 458,6 km² Aglomeracja bielska w aktualnej strukturze przestrzennej funkcjonuje od II połowy XX wieku i stanowi jedną z kilkudziesięciu na terytorium Polski tzw. aglomeracji niemetropolitalnych, tzn. takich, w których funkcje metropolitalne mają charakter incydentalny. Aglomeracja bielska swym zasięgiem obejmuje zarówno fragment obszaru historycznego Śląska, jak i historycznej Małopolski. Z geograficzno-społecznego punktu widzenia jest regionem stykowym.

Powstanie i rozwój aglomeracji bielskiej

Ryc. 1. Struktura przestrzenna aglomeracji bielskiej.Oznaczenia: 1 – miasta rdzenia aglomeracji bielskiej, 2 – miasta strefy wewnętrznej aglomeracji bielskiej, 3 – gminy strefy zewnętrznej aglomeracji bielskiej, 4 granice gmin lub obszarów miejskich i wiejskich w gminach, 5 – granice powiatów, 6 – granica województwa śląskiego, 7 – zasięg terytorialno-administracyjny aglomeracji bielskiej. Źródło: Opracowanie własne.

Procesy miastotwórcze w rejonie dzisiejszego Bielska-Białej sięgają 2 połowy XIII wieku. Z tego okresu pochodzi też samo Bielsko. Już od średniowiecza z uwagi na specyficzne warunki przyrodnicze istotnym elementem rozwoju gospodarki była zajęcia nierolnicze. Ich rola w rozwoju gospodarczym uaktywniała się nie tylko w miastach, ale także w szerszym wymiarze na terenach formalnie wiejskich. Znaczenie kluczowe miały pozyskanie i obróbka drewna, w tym różne formy stolarstwa oraz włókiennictwo i tkactwo.

Rozpowszechnienie pozarolniczych przetwórstwa i produkcji wiejskiej, przy jednocześnie podtrzymywanych funkcjach i sile oddziaływania samego Bielska stanowiły istotny element w procesie wyhamowywania potencjalnego rozwoju miejskiej sieci osadniczej w najbliższym sąsiedztwie. Tak było przynajmniej do początków XVIII wieku. Rosnąca rola pozarolniczej gospodarki wiejskiej, w tym szczególnie tkactwa i płóciennictwa, jak również stały napływ osadników z terenu państw niemieckojęzycznych oraz Czech i co najbardziej istotne specyfika politycznego pogranicza doprowadziły do zmian w lokalnej miejskiej sieci osadniczej. Zmiany te miały miejsce we wschodniej, a więc małopolskiej części dzisiejszej aglomeracji i jej otoczenie.

Wydarzeniem niewątpliwie najważniejszym była formalna lokacja miasta Biała w 1723 r. Miasto to powstałe w odległości zaledwie 2 km od śląskiego Bielska, na dwa stulecia stało się wobec niego ośrodkiem bliźniaczym o różnym charakterze – raz konkurencyjnym, raz uzupełniającym. Z formalno-prawnego punktu widzenia 1723 r. stanowi początek istnienia aglomeracji bielskiej, chociaż jeszcze w innym wymiarze demograficznym i gospodarczym.W tym samym okresie w efekcie zbliżonych do Białej przesłanek gospodarczych, ale także w pewnym wymiarze społeczno-politycznych umiastowił się Andrychów (1767 r.). Na północ od Białej i Andrychowa z pewnym opóźnieniem prawa miejskie uzyskały także Wilamowice (1818 r.).

Do połowy XX wieku w rejonie Bielska i Białej nie powstało już więcej miast. Rozwijająca się gospodarka lokalna wzmacniała potencjał ośrodków już istniejących, a także uzupełniała strukturę ekonomiczną miejscowości formalnie wiejskich.

Szczególnie dynamiczny rozwój miał miejsce w samym Bielsku oraz sąsiedniej Białej. Z okresu XIX i początków XX wieku należy odnotować ich silny wzrost demograficzny oraz fakt czytelnej integracji przestrzennej poprzez „zlanie się” ze sobą stref zurbanizowanych obu miast