Bonitacja gleb

Bonitacja gleb sporządzana dla użytków rolnych określa ich wartość pod względem przydatności rolniczej. Klasy bonitacyjne są ustalone oddzielnie dla gruntów ornych i użytków zielonych.Bonitacja gleb sporządzana dla użytków rolnych określa ich wartość pod względem przydatności rolniczej. Klasy bonitacyjne są ustalone oddzielnie dla gruntów ornych i użytków zielonych.

Na gruntach ornych wydzielono dziewięć klas bonitacyjnych:

• klasa I – gleby orne najlepsze
• klasa II – gleby orne bardzo dobre
• klasa IIIa – gleby orne dobre
• klasa IIIb – gleby orne średnio dobre
• klasa IVa – gleby orne średniej jakości, lepsze
• klasa IVb – gleby orne średniej jakości, gorsze
• klasa V – gleby orne słabe
• klasa VI – gleby orne najsłabsze
• klasa VIz – gleby orne pod zalesienia

Rys. 1. Użytki rolne wg klas bonitacyjnych (źródło danych: Rocznik statystyczny rolnictwa 2012, GUS).

Na trwałych użytkach zielonych wydzielono sześć klas bonitacyjnych (I-VI) oraz klasę VIz, tj. użytki zielone pod zalesienie.Podstawą zaliczania gleb ornych do danej klasy bonitacyjnej jest ocena ich właściwości oraz warunków przyrodniczych terenu decydujących o ich urodzajności (m.in: składu granulometrycznego, miąższości poziomu próchnicznego i zawartości próchnicy, struktury, odczynu i zawartości węglanu wapnia, właściwości wodnych, ukształtowania terenu). Bonitację gleb przeprowadzono w Polsce w latach 1956-1968. Obecnie klasyfikację bonitacyjną prowadzi się tylko w przypadku zmiany użytkowania gleby i po zmeliorowaniu lub rekultywacji gleby.

Obszar województwa śląskiego jest zróżnicowany pod względem warunków przyrodniczo-glebowych. Gleby gruntów ornych charakteryzują się znacznym zróżnicowaniem typologicznym oraz zróżnicowaniem wartości i przydatności rolniczej. Na terenach województwa wykorzystywanych rolniczo dominują gleby brunatne i płowe, które stanowią 49,5% użytków rolnych oraz gleby bielicowe i rdzawe – około 19,3%. Do najżyźniejszych gleb w województwie należą czarnoziemy występujące w okolicach Raciborza, zajmujące zaledwie 1% powierzchni użytków rolnych. Długość okresu wegetacyjnego jest zróżnicowana – najkrótszy w górach (do 180-190 dni na wysokości 1000 m n.p.m.), najdłuższy na terenie Kotliny Raciborsko-Oświęcimskiej (220-230 dni). Na większości obszaru województwa, na północ od pasa Kotliny Raciborsko-Oświęcimskiej nie notuje się większych różnic w długości okresu wegetacyjnego, wynosi on 210-220 dni, jedynie w północno-wschodniej części województwa (Wyżyna Częstochowska) obserwuje się skrócenie okresu wegetacji do 200-210 dni.

Użytki rolne stanowią 51,6% powierzchni województwa śląskiego i są główną formą wykorzystania ziemi. Największy odsetek gruntów rolnych (ponad 60%) występuje w powiatach: wodzisławskim, myszkowskim, kłobuckim, raciborskim, częstochowskim, zawierciańskim i bieruńsko-lędzińskim. Województwo śląskie wyróżnia w skali kraju wysoki odsetek użytków rolnych znajdujących się w granicach administracyjnych miast (24%). Większość użytków rolnych zajmują grunty orne, aż 72,2% (do 83 % w regionie rybnicko-jastrzębskim). Udział łąk i pastwisk wynosi 21,9% i należy do jednego z wyższych w Polsce. Łąki i pastwiska są zlokalizowane głównie w regionach górskich i podgórskich województwa. Na sady przypada 1,2% powierzchni użytków rolnych. Znaczący udział sadów (3-11%) notuje się w gminach: Psary, Łazy, Bobrowniki, Wojkowice, Radzionków, Będzin, Piekary Śląskie, Cieszyn, Kozy i Jaworze. Lesistość województwa śląskiego jest wyższa od średniej krajowej, wynosi 31,8% (Rocznik statystyczny województw 2012; Leśnictwo 2012).

Biorąc pod uwagę klasy bonitacyjne użytków rolnych, jakość gleb w województwie śląskim pod względem przydatności do produkcji rolniczej jest zróżnicowana, jednak stosunkowo niska. Procentowy udział gleb w poszczególnych klasach bonitacyjnych przedstawiono na rys. 1. Przeważają gleby klasy IV, które stanowią prawie 44% powierzchni ogólnej użytków rolnych.

Większe kompleksy gleb o najwyższej wartości (klasy bonitacyjne I, II, IIIa i IIIb) występują:

• na obszarze Płaskowyżu Głubczyckiego, pokrytego utworami pyłowymi lessopodobnymi, w gminach powiatu raciborskiego (Krzanowice, Pietrowice Wielkie, Krzyżanowice, Rudnik, częściowo Racibórz),
• w powiatach: wodzisławskim, pszczyńskim, bielskim i cieszyńskim (Zebrzydowice – Pawłowice – Mszana oraz Pszczyna – Miedźna – Wilamowice),
• w zachodniej części województwa w rejonie Wielowsi, Toszka i Zbrosławic oraz między Gliwicami i Gierałtowicami,
• we wschodniej części województwa w powiatach zawierciańskim, myszkowskim i częstochowskim (okolice Lelowa, Niegowej, Irządz, Pilicy i Żarnowca),
• w północnej części województwa (Mykanów, Kruszyna, Rędziny, Kłomnice), a także w powiecie lublinieckim (Ciasna).

Gleby średniej jakości (klasy IVa i IVb), stanowiące około 44% gruntów ornych, dominują w północnej części województwa, w powiatach częstochowskim i kłobuckim a także w powiatach: zawierciańskim, lublinieckim, gliwickim i cieszyńskim. Gleby słabe i najsłabsze (klasy V-VI) stanowią około 36% gruntów ornych. Gleby te występują głównie w północnej części województwa. Największy udział gleb najsłabszych notuje się w powiatach: częstochowskim, zawierciańskim i kłobuckim.

W środkowej części województwa śląskiego (powiaty: będziński, gliwicki, mikołowski, pszczyński, rybnicki i wodzisławski), w większości miast aglomeracji górnośląskiej, a także w Zawierciu gleby są zanieczyszczone chemicznie oraz przekształcone mechanicznie w efekcie działalności przemysłowej i górniczej.