Wyżyna Małopolska: Różnice pomiędzy wersjami
Nie podano opisu zmian |
Nie podano opisu zmian |
||
| Linia 17: | Linia 17: | ||
===Niecka Włoszczowska=== | ===Niecka Włoszczowska=== | ||
Niecka Włoszczowska (312.14) w regionalizacji fizycznogeograficznej jest jednym z mezoregionów Wyżyny Przedborskiej (342.1). Podłoże tego obszaru budują skały mezozoiczne – przede wszystkim prawie poziomo (płytowo) ułożone margle, opoki i gezy z okresu górnej kredy. Skały te jednak rzadko występują na powierzchni, gdyż zostały przykryte młodszymi osadami czwartorzędowymi – iłami, glinami i piaskami z okresu zlodowacenia Odry. Nieliczne wychodnie skał mezozoicznych można obserwować głównie w okolicach [[Starzyny]], [[Brzostek|Brzostka]] i [[Koniecpol|Koniecpola]], a także między [[Kruszyna|Kruszyną]], [[Borowno|Borownem]] i [[Rzerzęczyce|Rzerzęczycami]]. Na tym ostatnim obszarze skały górnokredowe wystają spod większego płata gliny zwałowej<ref>Tamże, s.80</ref>. W granicach województwa śląskiego Niecka Włoszczowska jest położona na ogół na wysokości 220-240 m n.p.m., lokalnie wyżej, 260-270 m n.p.m. Obszar ten charakteryzuje się mało urozmaiconym ukształtowaniem powierzchni, gdyż deniwelacje na obszarze Niecki Włoszczowskiej wynoszą 10-30 m. Monotonną rzeźbę rozległych spłaszczeń sandrowych urozmaicają jedynie dość liczne wydmy śródlądowe z okresu ostatniego zlodowacenia występujące na wschód od Koniecpola, Dąbrowy Zielonej i [[Soborzyc]]. Niecka Włoszczowska jest rozcięta dolinami kilku rzek – w części centralnej | Niecka Włoszczowska (312.14) w regionalizacji fizycznogeograficznej jest jednym z mezoregionów Wyżyny Przedborskiej (342.1). Podłoże tego obszaru budują skały mezozoiczne – przede wszystkim prawie poziomo (płytowo) ułożone margle, opoki i gezy z okresu górnej kredy. Skały te jednak rzadko występują na powierzchni, gdyż zostały przykryte młodszymi osadami czwartorzędowymi – iłami, glinami i piaskami z okresu zlodowacenia Odry. Nieliczne wychodnie skał mezozoicznych można obserwować głównie w okolicach [[Starzyny]], [[Brzostek|Brzostka]] i [[Koniecpol|Koniecpola]], a także między [[Kruszyna|Kruszyną]], [[Borowno|Borownem]] i [[Rzerzęczyce|Rzerzęczycami]]. Na tym ostatnim obszarze skały górnokredowe wystają spod większego płata gliny zwałowej<ref>Tamże, s.80</ref>. W granicach województwa śląskiego Niecka Włoszczowska jest położona na ogół na wysokości 220-240 m n.p.m., lokalnie wyżej, 260-270 m n.p.m. Obszar ten charakteryzuje się mało urozmaiconym ukształtowaniem powierzchni, gdyż deniwelacje na obszarze Niecki Włoszczowskiej wynoszą 10-30 m. Monotonną rzeźbę rozległych spłaszczeń sandrowych urozmaicają jedynie dość liczne wydmy śródlądowe z okresu ostatniego zlodowacenia występujące na wschód od Koniecpola, [[Dąbrowa Zielona|Dąbrowy Zielonej]] i [[Soborzyc]]. Niecka Włoszczowska jest rozcięta dolinami kilku rzek – w części centralnej – [[Wartą]] z Wiercicą, w części wschodniej – górną Pilicą, zaś przez zachodnie peryferie regionu płynie [[Kocinka|Kocinka]] – prawobrzeżny dopływ [[Liswarta|Liswarty]], która niedaleko [[Wąsosz|Wąsosza]] ma swoje ujście do Warty. Dna wymienionych dolin odznaczają się niewielkimi spadkami, są ponadto podmokłe i często zatorfione. Szczególnie dużo podmokłości występuje na międzyrzeczu Warty i Pilicy. W okresie zlodowacenia Odry płynęły tędy wody Pilicy do zlewni Warty (należącej do dorzecza Odry), podczas gdy obecnie Pilica uchodzi do Wisły. Międzyrzecze Warty i Pilicy jest więc niskim wododziałem między Wisłą i Odrą. Charakterystyczną cechą tego obszaru jest gęsta sieć rowów melioracyjnych. Niecka Włoszczowska ma rolniczo-leśny charakter. Główne kompleksy leśne występują między [[Garnek|Garnkiem]], [[Wola Mokrzeska|Wolą Mokrzeską]] a [[Julianka|Julianką]] oraz na wschód od Dąbrowy Zielonej. Jedynymi miastami są Koniecpol i [[Szczekociny|Szczekociny]]. W mezoregionie znajdują się 2 rezerwaty przyrody „Borek” w Radoszewnicy oraz „Wielki Las” w Parku Krajobrazowym „Stawki” w gminie Przyrów. Przez zachodnią część Niecki Włoszczowskiej biegną główne szlaki kolejowe i drogowe z Częstochowy do Warszawy<ref>Tamże, s.82.</ref>. | ||
==Niecka Nidziańska== | ==Niecka Nidziańska== | ||
Niecka Nidziańska (342.2) jest makroregionem Wyżyny Małopolskiej – w granicach województwa śląskiego znajduje się jedynie niewielki powierzchniowo obszar Niecki w okolicach Żarnowca, należący do mezoregionu Wyżyna Miechowska (342.22). | Niecka Nidziańska (342.2) jest makroregionem Wyżyny Małopolskiej – w granicach województwa śląskiego znajduje się jedynie niewielki powierzchniowo obszar Niecki w okolicach [[Żarnowiec|Żarnowca]], należący do mezoregionu Wyżyna Miechowska (342.22). | ||
===Wyżyna Miechowska=== | ===Wyżyna Miechowska=== | ||
Wyżyna Miechowska (342.22) w podziale fizycznogeograficznym należy do Niecki Nidziańskiej (342.2). W województwie śląskim do tego mezoregionu należy niewielki powierzchniowo obszar w okolicach Koryczan, położony na wschód od Żarnowca i doliny Pilicy. Powierzchnia terenu wznosi się tu na wysokość 310 - 340 m n.p.m. W rzeźbie zaznaczają się połogie garby okryte lessami o niewielkiej miąższości, jednak lokalnie występują niewielkie wychodnie starszego podłoża, przede wszystkim margli z okresu kredy. Na południe od Koryczan znajduje się równoleżnikowe obniżenie z pokrywą piasków polodowcowych. Opisywany obszar jest w przewadze bezleśny i ma charakter rolniczy. | Wyżyna Miechowska (342.22) w podziale fizycznogeograficznym należy do Niecki Nidziańskiej (342.2). W województwie śląskim do tego mezoregionu należy niewielki powierzchniowo obszar w okolicach [[Koryczany|Koryczan]], położony na wschód od Żarnowca i doliny Pilicy. Powierzchnia terenu wznosi się tu na wysokość 310 - 340 m n.p.m. W rzeźbie zaznaczają się połogie garby okryte lessami o niewielkiej miąższości, jednak lokalnie występują niewielkie wychodnie starszego podłoża, przede wszystkim margli z okresu kredy. Na południe od Koryczan znajduje się równoleżnikowe obniżenie z pokrywą piasków polodowcowych. Opisywany obszar jest w przewadze bezleśny i ma charakter rolniczy. | ||
Wersja z 12:40, 27 paź 2015
Autor: dr hab. Renata Dulias
- ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
- TOM: 1 (2014)
Wyżyna Małopolska (342) w podziale fizycznogeograficznym jest podprowincją Wyżyny PolskieWyżyn Polskich (34). Odznacza się charakterystyczną budową geologiczną – w jej centralnej części znajduje się masyw paleozoiczny, zaś na obrzeżach otoczka mezozoiczna. W obręb północno-wschodniej części województwa śląskiego wchodzi zachodnia część Wyżyny Małopolskiej. Jest ona tu reprezentowana przez dwa makroregiony – Wyżynę Przedborską (342.1) i Nieckę Nidziańską (342.2).
Wyżyna Przedborska
Wyżyna Przedborska pod względem geologicznym stanowi przedłużenie Niecki Nidziańskiej, starsze podłoże jest tu zbudowane ze skał mezozoicznych, głównie z okresu górnej kredy. Do województwa śląskiego należy zachodnia część Wyżyny Przedborskiej, położona na lewym brzegu górnej Pilicy, a ściślej jej dwa mezoregiony - Próg Lelowski (342.13) i Niecka Włoszczowska (342.14).
Próg Lelowski
Próg Lelowski (342.13) w ujęciu fizycznogeograficznym jest mezoregionem Wyżyny Przedborskiej (342.1) – od południowego zachodu przylega do Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, zaś z pozostałych stron graniczy z Niecką Włoszczowską. To długie na około 40 km pasmo wzgórz jest ukierunkowane z północnego-zachodu na południowy-wschód. Zaczyna się w okolicach Julianki nad Wiercicą, a kończy w okolicach Otoli w widłach Pilicy i Żebrówki. Zbudowane jest ze skał wieku kredowego ułożonych monoklinalnie, zapadających pod niewielkim kątem 3-6º na północny-wschód. Taka budowa geologiczna umożliwiła powstanie progu strukturalnego typu kuesty. Tworzą go zwięzłe wapienie i margle, zaś obniżenie na jego przedpolu rozwinęło się w obrębie luźnych piasków z okresu kredy oraz mniej odpornych odmian skał wapienno-marglistych tego samego wieku[1]. Kuesta kredowa nie jest zbyt wyniosła – ma wysokość 15-35 m. Zwarty charakter ma w swej północno-zachodniej części, ponadto dość wyraźny jej odcinek, o kilkunastometrowej wysokości, wznosi się między Sierakowem a Wygiełzowem. Próg Lelowski jest rozczłonkowany na trzy części dolinami rzek - Białki Lelowskiej i Krztyni. W części północno-zachodniej pasmo sięga 280 m n.p.m., a na południowym-wschodzie wznosi się do 340 m n.p.m. Na powierzchni Progu Lelowskiego występują osady czwartorzędowe o zróżnicowanej miąższości. Na uwagę zasługuje pokrywa lessów o miąższości 10-20 m, występująca w okolicach Lelowa i nazywana lelowską wyspą lessową. O północną krawędź Progu Lelowskiego oparł się w swym maksymalnym zasięgu lądolód Odry. Próg Lelowski ma typowo rolniczy charakter. Nie ma tu miast, największą miejscowością jest Lelów, który utracił prawa miejskie w 1869 roku za udział mieszkańców w powstaniu styczniowym. Większe obszary leśne występują między Julianką a Bystrzanowicami oraz między dolinami Krztyni i Żebrówki. Przez Próg Lelowski biegnie dział wodny I rzędu między Wisłą i Odrą. Niewielki fragment zachodniej części mezoregionu należy do Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd. W jego obrębie, w Apolonce znajduje się rezerwat przyrody - „Kaliszak” chroniący naturalny starodrzew sosnowo-dębowy[2].
Niecka Włoszczowska
Niecka Włoszczowska (312.14) w regionalizacji fizycznogeograficznej jest jednym z mezoregionów Wyżyny Przedborskiej (342.1). Podłoże tego obszaru budują skały mezozoiczne – przede wszystkim prawie poziomo (płytowo) ułożone margle, opoki i gezy z okresu górnej kredy. Skały te jednak rzadko występują na powierzchni, gdyż zostały przykryte młodszymi osadami czwartorzędowymi – iłami, glinami i piaskami z okresu zlodowacenia Odry. Nieliczne wychodnie skał mezozoicznych można obserwować głównie w okolicach Starzyny, Brzostka i Koniecpola, a także między Kruszyną, Borownem i Rzerzęczycami. Na tym ostatnim obszarze skały górnokredowe wystają spod większego płata gliny zwałowej[3]. W granicach województwa śląskiego Niecka Włoszczowska jest położona na ogół na wysokości 220-240 m n.p.m., lokalnie wyżej, 260-270 m n.p.m. Obszar ten charakteryzuje się mało urozmaiconym ukształtowaniem powierzchni, gdyż deniwelacje na obszarze Niecki Włoszczowskiej wynoszą 10-30 m. Monotonną rzeźbę rozległych spłaszczeń sandrowych urozmaicają jedynie dość liczne wydmy śródlądowe z okresu ostatniego zlodowacenia występujące na wschód od Koniecpola, Dąbrowy Zielonej i Soborzyc. Niecka Włoszczowska jest rozcięta dolinami kilku rzek – w części centralnej – Wartą z Wiercicą, w części wschodniej – górną Pilicą, zaś przez zachodnie peryferie regionu płynie Kocinka – prawobrzeżny dopływ Liswarty, która niedaleko Wąsosza ma swoje ujście do Warty. Dna wymienionych dolin odznaczają się niewielkimi spadkami, są ponadto podmokłe i często zatorfione. Szczególnie dużo podmokłości występuje na międzyrzeczu Warty i Pilicy. W okresie zlodowacenia Odry płynęły tędy wody Pilicy do zlewni Warty (należącej do dorzecza Odry), podczas gdy obecnie Pilica uchodzi do Wisły. Międzyrzecze Warty i Pilicy jest więc niskim wododziałem między Wisłą i Odrą. Charakterystyczną cechą tego obszaru jest gęsta sieć rowów melioracyjnych. Niecka Włoszczowska ma rolniczo-leśny charakter. Główne kompleksy leśne występują między Garnkiem, Wolą Mokrzeską a Julianką oraz na wschód od Dąbrowy Zielonej. Jedynymi miastami są Koniecpol i Szczekociny. W mezoregionie znajdują się 2 rezerwaty przyrody „Borek” w Radoszewnicy oraz „Wielki Las” w Parku Krajobrazowym „Stawki” w gminie Przyrów. Przez zachodnią część Niecki Włoszczowskiej biegną główne szlaki kolejowe i drogowe z Częstochowy do Warszawy[4].
Niecka Nidziańska
Niecka Nidziańska (342.2) jest makroregionem Wyżyny Małopolskiej – w granicach województwa śląskiego znajduje się jedynie niewielki powierzchniowo obszar Niecki w okolicach Żarnowca, należący do mezoregionu Wyżyna Miechowska (342.22).
Wyżyna Miechowska
Wyżyna Miechowska (342.22) w podziale fizycznogeograficznym należy do Niecki Nidziańskiej (342.2). W województwie śląskim do tego mezoregionu należy niewielki powierzchniowo obszar w okolicach Koryczan, położony na wschód od Żarnowca i doliny Pilicy. Powierzchnia terenu wznosi się tu na wysokość 310 - 340 m n.p.m. W rzeźbie zaznaczają się połogie garby okryte lessami o niewielkiej miąższości, jednak lokalnie występują niewielkie wychodnie starszego podłoża, przede wszystkim margli z okresu kredy. Na południe od Koryczan znajduje się równoleżnikowe obniżenie z pokrywą piasków polodowcowych. Opisywany obszar jest w przewadze bezleśny i ma charakter rolniczy.
Bibliografia
- Dulias R., Hibszer A., Województwo śląskie. Przyroda, gospodarka, dziedzictwo kulturowe, wyd. Kubajak, Krzeszowice 2004.
- Dylikowa A., Geografia Polski. Krainy geograficzne, wyd. Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1973.
- Flis J., Szkic fizycznogeograficzny Niecki Nidziańskiej, "Czasopismo Geograficzne" 1973, t. 27, z. 2.
- Gilewska S., Wyżyny Śląsko-Małopolskie, w: Geomorfologia Polski, t. 1. Góry i Wyżyny, red. M. Klimaszewski, wyd. PWN, Warszawa 1973.
- Kondracki J., Geografia regionalna Polski, wyd. PWN, Warszawa 1998.
- Kondracki J., Geografia fizyczna Polski, wyd. PWN, Warszawa 1978.
- Lewandowski J., „Jurajska Oaza Śródlodowa” w świetle badań ostatniego półwiecza, "Przegląd Geologiczny" 2011, vol. 59, nr 11, s. 732-738.
- Nowak W. Rzeźba progu kredowego w Niecce Nidziańskiej, "Czasopismo Geograficzne" 1965, t. 34.
- Różycki S. Z., Czwartorzęd okolic Lelowa, "Biuletyn Geologiczny Uniw. Warsz." 1982, t. 26, s. 10-58.
