Postawy polityczne

Pojęcie „postawy polityczne” (p.p.) jest przedmiotem zainteresowań kilku dyscyplin naukowych obierających sobie za przedmiot badań politykę. Należy tutaj wymienić przede wszystkim socjologię, psychologię i nauki polityczne. W szczególności dotyczyć to będzie socjologii polityki oraz psychologii społecznej (Marody 2000: 151) i politycznej, a dorobek tych dziedzin jest wykorzystywany i uzupełniany przez nauki polityczne, które najczęściej odwołują się do pojęcia postaw politycznych.

Geneza pojęcia postawy polityczne

Socjologowie William I. Thomas i Florian Znaniecki już w latach trzydziestych ubiegłego wieku wprowadzili do nauk społecznych pojęcie „postawa” i postulowali uczynienie go centralną kategorią psychologii społecznej. Termin postawa miał służyć oznaczeniu „procesów indywidualnej świadomości, determinujących zarówno aktualne, jak i potencjalne reakcje człowieka wobec świata społecznego” (Marody 2000: 151). Należy podkreślić, iż pomimo wielu definicji terminu „postawa”, różne podejścia badawcze zgadzają się co do związku postawy z „afektywną oceną (pozytywną lub negatywną) różnego typu obiektów – mogą nimi być ludzie, grupy społeczne, działania, instytucje, obiekty fizyczne lub zdarzenia” (Marody 2000: 152). O postawach możemy mówić jedynie wtedy gdy pomimo naturalnej dla człowieka zmienności poglądów, przekonań, uczuć mamy do czynienia z trwałym stosunkiem emocjonalnym wobec jakiegoś obiektu.

Można zatem stwierdzić, iż definicja postawy ma trójczłonowy charakter. Emocje – trwałość emocji – postawa wobec czegoś.

W klasycznej literaturze przedmiotu za Stefanem Nowakiem (Nowak 1973:) i Mirosławą Marody (Marody 2000) można określić trójczłonowość pojęcia postawy politycznej jako:

1. Element poznawczy odwołujący się do całości wiedzy jednostki na temat systemu politycznego i mechanizmu zjawisk politycznych. W przypadku postaw politycznych istotnym elementem je konstytuującym jest wiedza zarówno prawdziwa jak i nieprawdziwa.
2. Element emocjonalny, wartościujący obejmujący stan afektywny w stosunku do zjawisk politycznych.
3. Behawioralny – objawiający się dyspozycja do podejmowania realnych działań w sferze politycznej lub pozostawania biernym politycznie.(Wiatr 1999:295-299; Potulski 2007: 260)

Należy tutaj podkreślić, że postawa bierności politycznej jest również ważną kategorią określającą stopień aktywności politycznej społeczeństwa i jej wyboru. Brak wyboru politycznego w obszarze politycznym jest również wyborem.

W socjologii polityki „postawy polityczne” wchodzą w zakres socjologii zachowań politycznych (Wiatr 1999: 295-299), a szerzej w proces socjalizacji politycznej. P. p są jednym z najważniejszych komponentów zachowania politycznego. Postawa polityczna to ”składniki osobowości człowieka, które wyrażają się w tendencji do specyficznych, względnie stałych zachowań politycznych, to jest zachowań odnoszących się do sfery zagadnień politycznych rozumianej jako sfera walki o władzę i sprawowania władzy.”(Wiatr 1999: 296). Różnorodne podejścia badawcze zgodne są co do indywidualnego charakteru postaw politycznych.

Elementami postaw politycznych są:

• trwałe emocje jednostki związane z obszarem polityki,
• przekonania dotyczące zjawisk politycznych,
• dyspozycje do działania w sferze polityki. (Wiatr 1999: 296)

Tak rozumiana postawa polityczna służy zrozumieniu indywidualnych zachowań politycznych a poprzez nie masowych zachowań politycznych. Postawa polityczna wychodzi poza pojęcie przekonań (lub sądów) politycznych i jest motywacją zachowań politycznych.

Postawy polityczne są również obszarem badań psychologii politycznej. Jak pisze Stanley Feldman (Feldman2008: 436) psychologia polityczna skupia się na strukturyzacji postaw politycznych. Badania opinii publicznej przez ostatnie pięćdziesiąt lat przekonują, że choć najbardziej naturalnym kryterium podziału rozróżniającym postawy powinny być różne ideologie wcale tak nie jest. Najbardziej narzuca się oczywisty podział na postawy lewicowe i prawicowe. Oczywiście podziały ideologiczne są dalej znaczące w tworzeniu się postaw politycznych, ale nie są jedynymi kategoriami wokół których skupiają się emocje polityczne. Wartości wynikające z innych przekonań np. etycznych, religijnych, poglądu na np. organizację państwa mogą być bardziej dominujące w postawach politycznych niż podział na lewicę czy prawicę. Np. przekonania ekologiczne (nie koniecznie stanowiące spójną ideologię), przekonania co do optymalnych sposobów organizacji państwa (np. decentralizacje, dekoncentrację, unifikację) mogą również decydować o wyborze postawy politycznej.

Również w ujęciu psychologicznym na postawy polityczne dojmujący wpływ mają wartości. Stąd najbardziej istotna dla wyróżnienia postaw w perspektywie psychologicznej jest strukturyzacja postaw politycznych oparta na dziesięciu typach i pozycjach wartości Schwartza: 1. Samokierowanie; 2. Stymulacja; 3. Hedonizm; 4. Osiągnięcia; 5. Władza; 6. Bezpieczeństwo;7. Konformizm; 8. Tradycja; 9. Życzliwość; 10. Uniwersalizm (Feldaman 2008: 447). Podkreślić należy, że ciągle mamy za mało badań ukazujących całość korelacji pomiędzy tymi wartościami. Większość badaczy ze względu na utylitarność badań nad postawami politycznymi skupia się na badaniu wpływu pojedynczych wartości na postawy polityczne. Powoduje to fragmentaryzację danych badawczych. Jak pisze Feldman „Funkcjonalne podejście do postaw może wnieść potencjalnie ważny wkład w lepsze zrozumienie roli wartości w polityce. Musimy się dowiedzieć, kiedy główną funkcją postaw politycznych będzie wyrażanie zasadniczych wartości i obrazu Ja. Pewne postawy mogą częściej pełnić taką funkcję i mogą istnieć warunki, w których funkcja wyrażania wartości nabiera większego znaczenia. Różnica miedzy funkcją wyrażania wartości a funkcją utylitarną wydaje się mieć decydujące znaczenie dla polityki, ponieważ jeden z głównych sporów w literaturze na temat zachowania politycznego i opinii publicznej dotyczy wpływu interesu własnego na postawy polityczne w opozycji do „symbolizmu”.(…) A zważywszy na trudności z powiązaniem interesu własnego i postaw politycznych (Sears i Funk 1991), istnieje duże prawdopodobieństwo, że postawy polityczne będą u wielu ludzi pełnić funkcję wyrażania wartości.”(Feldman2008: 448-449)

Politolodzy definiują postawy polityczne jako trwałe przekonania jednostek lub grup społecznych wobec podmiotów politycznych jako takich jak i ich działań, systemu politycznego, elit politycznych, idei politycznych i podejmowanych decyzji politycznych.