Tiele, Tiele-Wincklerowie: Różnice pomiędzy wersjami

Z IBR wiki
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
WizualnieWikikod
Nie podano opisu zmian
Linia 30: Linia 30:


== Hrabiowie von Tiele-Winckler w XIX-XX wieku ==
== Hrabiowie von Tiele-Winckler w XIX-XX wieku ==
Spadkobiercą górnośląskiej części fortuny Huberta von Tiele-Wincklera był jego najstarszy syn Franciszek Hubert, który w 1895 roku otrzymał od króla Prus i cesarza niemieckiego [[Wilhelm II Hohenzollern|Wilhelma II Hohenzollerna]] dziedziczny (na zasadzie primogenitury) tytuł pruskiego hrabiego<ref>''Gothaisches genealogisches Taschenbuch der gräflichen Häuser'', Jg. 69, Gotha 1896, s. 1177.</ref>. W 1901 roku został dziedzicznym członkiem Izby Panów (wyższa izba pruskiego parlamentu)<ref>„Deutscher Reichs-Anzeiger und Königlich Preußischer Staats-Anzeiger”, Nr 15, z dn. 18 I 1901 r., pag. 1.</ref>. Został odznaczony pruskim Orderem Królewskiej Korony 2. Klasy (w 1905 roku)<ref>„Deutscher Reichs-Anzeiger und Königlich Preußischer Staats-Anzeiger”, Nr 43, z dn. 18 II 1905 r., pag. 1.</ref> i Orderem Orła Czerwonego 3. klasy. Otrzymał również Odznaczenie za Służbę w Landwerze 1. klasy oraz srebrny Medal Pamiątkowy z Okazji Srebrnego Jubileuszu Ślubu cesarskiej pary (1906 r.). Był kawalerem japońskiego Orderu Chryzantemy oraz tureckiego Orderu Medżydów 3 klasy. Był także Kawalerem Prawa (ewang.) Zakonu Joannitów<ref>''Deutscher Ordens-Almanach'',  Jg. 1908/09, Berlin [1908], s. 1549.</ref>.
Od 1901 roku Tiele-Wincklerowie przeprowadzili się z dotychczasowej siedziby, pałacu w Miechowicach, do przebudowanej po pożarze rezydencji w Mosznej<ref>J. Bonczol, ''Miechowice'', w: „Z dziejów dzielnic Bytomia” (Magazyn Bytomski t. 8), pod red/ J. Drabiny, Byt0om 1991, s. 163.</ref>. Ich majątek stale się powiększał. Franciszek Hubert około 1900 roku kupił majątek Gardawice w ówczesnym powiecie pszczyńskim oraz państwo Radzowice w powiecie oleśnickim, składające się z dóbr: Gołębice, Miłowice (Dolne i Górne) i Radzowice<ref>''Schlesisches Güter-Adreßbuch'', Breslau 1902, s. 126, 464.</ref>.  Ponadto nabył przed 1909 roku dobra w [[Powiat głubczycki|powiecie głubczyckim]] (Pomorzowice, Pomorzowiczki) oraz w powiecie prudnickim (Olszynka)<ref>''Schlesisches Güter-Adreßbuch'', Breslau 1909, s. 478-479, 502. W poprzednim wydaniu z 1905 roku jako właściciel wymieniony jest inna osoba.</ref>. W 1910 roku kupił do tego państwo „Malepartus” (znane także jako „Ottowald”)<ref>R. Martin, ''Jahrbuch des Vermögens und Einkommens der Milionäre in der Provinz Schlesien'', Berlin 1913, s. 110-111.</ref>, składające się z dóbr położonych w kilku miejscowościach w powiatach [[Powiat strzelecki|strzeleckim]] i [[Powiat lubliniecki|lublinieckim]]: Kokotek, Kośmidry, Lisowice, Łagiewniki Małe, Łaziska, Pludry, Solarnia, Staniszcze Wielkie, Wierchlesie, Żędowice<ref>''Schlesisches Güter-Adreßbuch'', Breslau 1912, s. 507, 577-578.</ref>. Przed 1921 rokiem hrabia pozbył się dóbr Pomorzowice, Pomorzowiczki oraz Olszynka (ich właścicielem został hrabia von Kanitz), a dobra Łagiewniki, Miechowice, Rokitnica w powiecie bytomskim oraz dobra zamkowe Katowice (tzw. Dwór Anny, Dwór Luizy i Dwór Marii) przeszły na własność Katowickiej Spółki Akcyjnej dla Górnictwa i Hutnictwa (niem. ''Kattowitzer Aktien-Geselschaft für Bergbau und Eisenhüttenbetrieb''). Hrabia nabył wtedy dobra [[Zabrzeg]] w powiecie pszczyńskim<ref>''Schlesisches Güter-Adreßbuch'', Breslau 1921, s. 492-493, 534, 546-547, 572, 591.</ref>.
Wartość fortuny hrabiego von Tiele-Wincklera była szacowana w latach 1912-1913 na od 74 do 87 mln marek. Hrabia był dziewiątym najbogatszym człowiekiem w Prusach i czwartym na [[Śląsk|Śląsku]]<ref>R. Martin, ''Jahrbuch des Vermögens und Einkommens der Milionäre in Preußen'', Berlin 1912, s. 1; tenże, ''Jahrbuch des Vermögens und Einkommens der Milionäre in der Provinz Schlesien'', Berlin 1913, s. 2, 110-111.</ref>. W 1921 roku Tiele-Wincklerowie sprzedali za 24 mln marek Friedrichowi Flickowi swoje udziały w Katowickiej Spółce Akcyjnej dla Górnictwa i Hutnictwa<ref>F. Biały, ''Katowicka Spółka Akcyjna dla Górnictwa i Hutnictwa'', w: ''Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku'' '', t. 2 (A-N''), Warszawa 1981, s. 305; J. Jaros, ''Tajemnice górnośląskich koncernów'', Katowice 1988, s. 122-123.</ref>.
Franciszek Hubert von Tiele-Winckler zmarł w 1922 roku, a spadkobiercą górnośląskich dóbr został jego jedyny żyjący syn [[Klaus Hubert von Tiele-Winckler|Claus Hubert]]<ref>''Gothaisches genealogisches Taschenbuch der gräflichen Häuser'', Jg. 98, Gotha 1925, s. 501.</ref>. Hrabia Claus Hubert już przed 1926 rokiem kupił dobra Zawiść w ówczesnym powiecie pszczyńskim. W tym samym czasie sprzedał jednak część dóbr rodowych. Państwo Radzowice stało się własnością Śląskiego Ziemstwa Kredytowego (niem. Schlesische Landschaft) z Wrocławia<ref>''Schlesisches Güter-Adreßbuch'', Breslau 1926, s. 197, 760.</ref>. W latach 1930-1937 majątek „Malepartus” stał się własnością Spółki Akcyjnej Las Ruda (Leśnictwo Kośmidry)<ref>''Schlesisches Güter-Adreßbuch'', Breslau 1937, s. 728.</ref>.
Hrabia Claus Hubert pomimo trzech ożenków nie doczekał się potomstwa. Aby zapobiec utracie majątków, postanowił adoptować swego kuzyna z młodszej linii rodu barona [[Hans Werner von Tiele-Winckler|Hansa Wernera]] z Rothenmoor<ref>''Genealogisches Handbuch der freiherrlichen Häuser B'', Bd 1, Limburg a. d. Lahn 1954, s. 431.</ref>, który był ostatnim właścicielem górnośląskich majątków rodowych Tiele-Wincklerów. Do 1945 roku w jego posiadaniu pozostały m.in. nadania pól górniczych w: Wielkim Chełmie, Kosztowych, Dziećkowicach, Nowym Bieruniu, Solcu i Małym Chełmku<ref>''Zarządzenie Ministra Przemysłu z dnia 26 listopada 1946 r. o ogłoszeniu pierwszego wykazu nadań górniczych przechodzących na własność Państwa'', w: „Monitor Polski” nr 21 z dn. 19 II 1947, poz. 46, s. 8.</ref>.
Po zakończeniu [[Druga wojna światowa|II wojny światowej]] wszystkie majątki poniemieckie na Śląsku w granicach Polski zostały upaństwowione na podstawie dekretów i ustaw Krajowej Rady Narodowej<ref>„Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, nr 13 z 1946 r., poz. 87 – ''Dekret z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich''.</ref>, A ludność niemiecka na podstawie decyzji Konferencji Poczdamskiej została wysiedlona<ref>''Teheran – Jałta – Poczdam. Dokumenty konferencji szefów rządów trzech wielkich mocarstw'', Warszawa 1972, s. 480.</ref>. Hrabia Hans Werner po opuszczeniu Śląska przeniósł się do Kilonii i tam prowadził rodzinną firmę (założona w 1923 roku) Kieler Lagerhaus-Gesellschaft. Po śmierci hrabiego w 1957 roku firmę dalej prowadził jego syn Hubert, który przejął także tytuł hrabiego<ref>A. Kuzio-Podrucki, ''Tiele-Wincklerowie. Arystokracja węgla i stali'', Tarnowskie Góry 2021, s. 73-74.</ref>. W 2006 roku hrabia Hubert wraz z młodszym bratem [[Klaus Peter von Tiele-Winckler|Klausem Piotrem]] i jego żoną Fryderyką przyjechali na Górny Śląsk na zaproszenie ks. Tadeusza Szurmana, bpa katowickiej diecezji Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego. Byli przyjmowani przez ówczesne władze Katowic i [[Bytom|Bytomia]]. Odwiedzili Miechowice i Mosznę. Na uroczystym nabożeństwie biskup wręczył im Medal „Róża Lutra” za zasługi rodu Tiele-Wincklerów dla katowickich ewangelików<ref>J. Madej, ''Bez nich nie byłoby Katowic'', w: „Gazeta Wyborcza. Gazeta w Katowicach”, z dn. 16-17 IX 2006 r., s. 3; K. Piotrowiak, ''Tiele-Winckler: Nie boimy się już Śląska'', w: „Gazeta Wyborcza. Gazeta w Katowicach”, z dn. 22 IX 2006 r., s. 8-9.</ref>. Hrabia Hubert zmarł bezpotomnie w 2008 roku. Od śmierci jego młodszego brata Klausa Piotra w 2011 roku prawo do tytułu hrabiego ma jego z syn – urodzony w 1970 roku – Lotar<ref>A. Kuzio-Podrucki, ''Tiele-Wincklerowie''…, s.80-82.</ref>.
Obecnie rodzina zamieszkuje przede wszystkim w Niemczech oraz we Włoszech.
== Matka Ewa ==
Całkowicie inny życiorys na tle swoich krewnych miała baronówna (od 1905 roku) [[Ewa von Tiele-Winckler|Ewa]], najmłodsza córka Waleski i Huberta von Tiele-Wincklerów. Choć ochrzczona w kościele rzymsko-katolickim, przeszła na wiarę ewangelicką. Jako nastolatka podjęła się działań o charakterze charytatywnym, np. pomagała w wydawaniu posiłków dla potrzebujących, którzy przychodzili po pomoc do miechowickiego pałacu. W Bielefeld poznała instytucję diakonatu oraz organizację instytucjonalnej pomocy dla potrzebujących i od tej pory poświęciła się działalności charytatywnej.
Po uzyskaniu wsparcia od ojca utworzyła Diakonat „Ostoja Pokoju”. Pierwszy budynek, w którym diakonat rozpoczął swoją działalność, otwarto w 1890 roku. Kolejne domy dla bezdomnych działały (w różnych latach) w 72 miejscowościach. Z Diakonatem związało swe losy prawie 200 diakonis. W 1918 roku pod ich opieką było prawie 1250 dzieci. Diakonisy prowadziły działalność charytatywną wśród więźniów, samotnych kobiet i matek, a także tzw. trudnej młodzieży. W czasie [[Pierwsza wojna światowa|I wojny światowej]] służyły pomocą pielęgniarską w lazaretach. Swojej działalności nie ograniczały tylko do Śląska. Z misjami wyruszały do innych krajów, zarówno w Europie (Holandia, Norwegia), jak i Azji (Chiny, Indie, Persja, Syria, Liban), Ameryki Środkowej (Gwatemala), Afryki (Egipt, Uganda, Namibia) oraz na wyspach Pacyfiku (Nowa Gwinea, Wyspy Salomona)<ref>A. Seemann-Majorek, ''Matka Ewa z Miechowic. Życie i dzieło'', Łódź 2022, s. 79-80, 102, 113-122, 125, 246-267, 270-275, 359-361, 376.</ref>.
Działalność „Matki Ewy” – bo tak nazywano Ewę von Tiele Winckler – została dostrzeżona na dworze Hohenzollernów. Król pruski i cesarz niemiecki Wilhelm II uhonorował ją w 1897 roku<ref>„Deutscher Reichs-Anzeiger und Königlich Preußischer Staats-Anzeiger”, Berlin 22 II 1897 r., nr 69.</ref>, ustanowionym ledwie rok wcześniej, Orderem Wilhelma. Było to trzecie najważniejsze rangą odznaczenie w cesarstwie niemieckim, po Orderze Orła Czarnego i Orderze Pour le Mérite<ref>„Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat für Jahr 1911”, Berlin 1910, s. 41, 43-44.</ref>.
„Matka Ewa” była także autorką wielu dzieł o charakterze religijnym oraz literackim. Zmarła w Miechowicach w 1930 roku i została pochowana obok ewangelickiego kościoła na terenie diakonatu „Ostoja Pokoju”<ref>A. Seemann-Majorek, ''Matka Ewa''…, s. 161-163, 240-244.</ref>.
== Tiele-Wincklerowie w Meklemburgii ==
Osobno toczyły się dzieje rodu Tiele-Winckler w Meklemburgii. Po śmierci Huberta von Tiele-Wincklera jego młodsi synowie otrzymali podzielony na cztery części fideikomis w Meklemburgii: Walter – Blücher, Günther – Kirch-Grubenhagen i Vollrathsruhe, Hans-Wener – Rothenmoor, Raban – Schorssow[1]. W 1905 r. Róża von Tiele-Winckler, wdowa po Hubercie, a także wszyscy jej pasierbowie i syn zostali wyniesieni do stanu dziedzicznych pruskich baronów[2]. Baronowie Günther i Hans Werner byli kawalerami (ewang.) Zakonu Joannitów. Obaj otrzymali ponadto Odznaczenie za Służbę w Landwerze 2. klasy[3].
Walter modernizował swoje majątki, wprowadzając m.in. oświetlenie elektryczne. Rozwinął także uprawę buraków cukrowych. Od brata Günthera przejął stadninę koni, które potem konkurowały z powodzeniem na wyścigach[4]. Günther przekazał bezpłatnie na potrzebę budowy linii kolejowej z Rostocku do Berlina część swoich ziem, w zamian otrzymując przywilej specjalnego przystanku w przypadku potrzeby skorzystania z pociągu przez jego rodzinę[5]. Baronowie Walter (zm. 1909 r.) i Günther (zm. 1918 r.) nie pozostawili męskiego potomstwa. Ich majątki zgodnie z zasadami obowiązującymi fideikomisy zostały odziedziczone przez młodszych braci: Raban przejął Blücher (znane także jako Lebbin), a Hans-Werner Vollratsruhe[6].
Młodsi z synów Huberta  - Hans Werner i Raban – założyli dwie niewygasłe do dziś linie rodowe. Hans Werner zmarł w 1914 r.[7] Miał trzech synów, z których dwóch zmarło wskutek działań wojennych. Najstarszy Hubert brał udział w walkach I wojny światowej, ranny latem 1917 r. zmarł na początku następnego roku w poczdamskim lazarecie[8]. Najmłodszy Oskar dostał się do rosyjskiej niewoli pod koniec II wojny światowej i zmarł w niej w grudniu 1945 r. Hans Werner „Młodszy” w 1938 r. odziedziczył górnośląskie majątki i stał się założycielem młodszej linii hrabiowskiej[9].
Raban, w momencie śmierci ojca zaledwie sześcioletni, wychowywał się pod opieką matki, baronowej Róży. Po podziałach majątku przypadły mu w udziale meklemburskie dobra Schorssow i Lebbin (wcześniej Blücher). W połowie lat 30. XX w. zdecydował się je sprzedać i przeniósł się do Tanganiki (uprzednio kolonii niemieckiej). Zmarł nagle podczas podróży z Afryki do Europy na statku na Kanale Sueskim w 1936 r. Jego syn i spadkobierca Raab-Hubertus z siostrą i matką zdecydowali się jednak osiąść na stałe w Afryce. Po wybuchu II wojny światowej został internowany przez Anglików. Udało mu się jednak uciec z obozu i przedostać się do Portugalskiej Afryki Wschodniej (obecnie Mozambik). Do Europy wrócił dopiero w 1944 r. Został uwięziony w portugalskim więzieniu i do Niemiec dotarł dopiero po zakończeniu wojny. Raab-Hubertus większość swego życia pracował w branży hotelarskiej, zarządzając różnymi obiektami. W 1985 r. wraz z rodziną przyjechał na Śląsk zobaczyć dawne majątki rodowe. Była to pierwsza taka wizyta przedstawicieli rodu od czasów wojny[10]. Zmarł w 1994 r.[11]
Obecnie przedstawicielami baronowskiej linii rodu są dwaj synowie Raab-Hubertusa: Raban i Hubertus – oraz ich potomkowie. Żyją w Niemczech oraz Włoszech[12].
----[1] ''Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Freiherrlichen Häuser,'' Jg 61, Gotha 1911 s. 954.
[2] ''Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Freiherrlichen Häuser,'' Jg 59, Gotha 1909 s. 850-852.
[3] ''Deutscher Ordens-Almanach'',  Jg. 1908/09…, s. 1549.
[4] W. von Blücher, ''Walther von Tiele-Winckler'', Garmisch-Partenkirchen 1962, s. 8-12.
[5] A. Kuzio-Podrucki, ''Tiele-Wincklerowie''…, s. 53
[6] A. Kuzio-Podrucki, ''Tiele-Wincklerowie''…, s. 51, 53.
[7] ''Gothaisches genealogisches Taschenbuch der freiherrlichen Häuser'', Jg. 65, Gotha 1915, s. 45, 990.
[8] ''Ehren-Rangliste des ehemaligen Deutschen Heeres'', Berlin 1926, s. 392
[9] ''Genealogisches Handbuch der Freiherrlichen Häuser B'', Bd 1, Limburg a. d. Lahn 1954, s. 43.
[10] A. Kuzio-Podrucki, ''Tiele-Wincklerowie''…, s. 53, 68-70, 77.
[11] ''Genealogisches Handbuch der Freiherrlichen Häuser B'', Bd 1, Limburg a. d. Lahn 1954, s. 431.
[12] A. Kuzio-Podrucki, ''Tiele-Wincklerowie''…, s. 98.

Wersja z 21:05, 10 mar 2025

Autor: dr Arkadiusz Kuzio-Podrucki

ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
TOM: 12 (2025)

Tiele Wincklerowie to górnośląsko-meklemburski ród szlachecki i arystokratyczny wywodzący się z Kurlandii. Najstarszym udokumentowanym przedstawicielem rodu był Jan Chrystian, żyjący w XVIII wieku. W połowie XIX wieku ród podzielił się na dwie linie, różniące się zapisem nazwiska: von Tiele – jej założycielem był Waldemar (zm. 1903 r.) – i von Tiele-Winckler, której założycielem był starszy brat poprzedniego, Hubert (zm. 1893 r.).

Początki rodu

Według rodowej tradycji protoplasta rodu był rycerzem niemieckim, który z Westfalii przeniósł się do Inflant, gdzie rządził jeszcze wówczas zakon rycerski Kawalerów Mieczowych (później połączony z Krzyżakami). W związku z tym musiało by to nastąpić jeszcze w XVI wieku[1].

Źródłowo udokumentowana genealogia rodu zaczyna się znacznie później. Pierwszym znanym przedstawicielem rodu był Jan Chrystian von Tiele, który w połowie XVIII wieku przeniósł się z Brandenburgii (Berlina) do Litwy. Jego syn Chrystian Gottlob zamieszkał w Kurlandii, gdzie był radcą dworu tamtejszych książąt. Po zajęciu księstwa przez Rosję (po III rozbiorze Rzeczypospolitej) Chrystian Gottlob został radcą dworu cesarskiego w Petersburgu. Jego synowie przenieśli się jednak do Prus Wschodnich i służyli w armii pruskiej[2]. Karol, jako podporucznik (niem. Secondelieutenant) w Śląskim Regimencie Ułanów Nr 2, za udział w walkach z wojskami napoleońskimi został 27 maja 1813 roku odznaczony Orderem Pour le Mérite[3]. Jego brat Wilhelm w 1821 roku otrzymał Ogólne Odznaczenie Honorowe 1. Kl. (w 1830 roku na podstawie dekretu królewskiego odznaczenia te zostały uznane za Order Czerwonego Orła 4. Kl.)[4].

Szlachecka linia rodu von Tiele wygasła wraz ze śmiercią jego syna Ottona w 1878 roku[5].

Hubert von Tiele-Winckler

Założycielem rodu von Tiele-Wincklerów był Hubert von Tiele, syn Piotra Gotthilfa i najstarszy wnuk Chrystiana Gottloba. Urodził się w Prusach Wschodnich, dokąd przeniosła się jego rodzina po opuszczeniu Rosji. Początkowo służył w armii pruskiej, następnie po 1849 roku w armii księstwa Meklemburgii-Szwerinu[6].

W 1854 roku Hubert von Tiele ożenił się z Waleską von Winckler, dziedziczką dóbr Miechowice, Katowice i Mysłowice na Górnym Śląsku. Książę Meklemburgii-Schwerinu 6 grudnia tego samego roku wydał przywilej, na mocy którego połączono nazwiska i herby obydwu małżonków. Odtąd Hubert i jego potomkowie nosili nazwisko „von Tiele-Winckler”[7].

Hubert do majątków ziemskich po ślubie z Waleską dołączył kolejne na Górnym Śląsku. W 1891 roku posiadał dobra rycerskie w: powiecie bytomskim – Łagiewniki Górne, Miechowice, Rokitnicę;  – i w powiecie pszczyńskim – Dziećkowice, Goławiec, Orzesze, Woszczyce i Zawada; w powiecie katowickim - państwo Katowice-Mysłowice (składające się z dóbr: Bogucice, Brynów, Brzęczkowice, Dąbrówka Mała, Katowice, Mysłowice, Roździeń, Szopienice); w powiecie prudnickim państwo Kujawy-Moszna (z dóbr: Czartowice, Krobusz, Kujawy, Moszna, Nowa Wieś Prudnicka, Racławiczki, Zawada, Zielina, Żabnik)[8]. Tiele-Wincklerowie posiadali również majątki poza Górnym Śląskiem, w księstwie Meklemburgii-Schwerinu, gdzie znajdowały się cztery części fideikomisu: I. Blücher, Lebbin, II. Kirch-Grubenhagen, Vollrathsruhe, III. Rothenmoor, IV. Bülow, Schorssow[9].

Podstawą fortuny rodowej stał się rozwój przemysłu na Górnym Śląsku. W 1889 roku Hubert von Tiele-Winckler założył Katowicką Spółkę Akcyjną dla Górnictwa i Hutnictwa (niem. Kattowitzer Aktien-Geselschaft für Bergbau und Eisenhüttenbetrieb). Jej kapitał założycielski wynosił 16 mln marek. Tiele-Winckler posiadał 14 996 akcji. Drugim udziałowcem był Edmund von Leobecke, do którego należał tylko 1 tys. akcji. Każda akcja była warta 1 tys. marek. Spółka przejęła należące już do rodziny zakłady przemysłowe: kopalnie węgla kamiennego - „Florentyna” („Łagiewniki”) w Łagiewnikach, „Ferdinand” („Katowice”) w Bogucicach, „Myslowitz” („Mysłowice”) w Mysłowicach; huty - „Hubertus” („Zygmunt”) w Łagiewnikach, „Marta” w Katowicach[10]. Spółka przejęła także niektóre dobra ziemskie należące do rodu, w tym Łagiewniki Górne[11].

Hubert był żonaty dwukrotnie. Waleska von Tiele-Winckler zmarła w 1880 roku. Trzy lata później owdowiały Hubert ożenił się z hrabianką Różą von der Schulenburg. Z obydwu związków doczekał się dziesięciorga dzieci. Wszystkie osiągnęły wiek dojrzały[12]. Pod koniec życia Hubert ustanowił Fundację Rodzinną Tiele-Wincklerów, która miała regulować zasady zarządzania i dziedziczenia pozostawionym przez niego majątkiem[13]. Zgodnie z zapisami Fundacji córki otrzymały legaty pieniężne, zaś synowie zostali uposażeni dobrami ziemskimi. Najstarszy syn Franciszek Hubert otrzymał dobra na Górnym Śląsku wraz z zakładami przemysłowymi, zaś młodsi synowie zostali panami majątków w księstwie Meklemburgii-Schwerinu[14].

Hubert w 1868 roku został odznaczony pruskim Orderem Królewskiej Korony 2. klasy[15]. W 1892 roku otrzymał ponadto Gwiazdę do tego orderu[16]. Zmarł w 1893 roku. Wdowa po nim, Róża von Tiele-Winckler, na mocy nadania królewskiego w 1905 roku otrzymała pruski tytuł baronowski. Była ochmistrzynią dworu księżnej Cecylii Meklemburskiej, żony następcy prusko-niemieckiego tronu Wilhelma (III) Hohenzollerna. Zmarła w 1930 roku[17].

Hrabiowie von Tiele-Winckler w XIX-XX wieku

Spadkobiercą górnośląskiej części fortuny Huberta von Tiele-Wincklera był jego najstarszy syn Franciszek Hubert, który w 1895 roku otrzymał od króla Prus i cesarza niemieckiego Wilhelma II Hohenzollerna dziedziczny (na zasadzie primogenitury) tytuł pruskiego hrabiego[18]. W 1901 roku został dziedzicznym członkiem Izby Panów (wyższa izba pruskiego parlamentu)[19]. Został odznaczony pruskim Orderem Królewskiej Korony 2. Klasy (w 1905 roku)[20] i Orderem Orła Czerwonego 3. klasy. Otrzymał również Odznaczenie za Służbę w Landwerze 1. klasy oraz srebrny Medal Pamiątkowy z Okazji Srebrnego Jubileuszu Ślubu cesarskiej pary (1906 r.). Był kawalerem japońskiego Orderu Chryzantemy oraz tureckiego Orderu Medżydów 3 klasy. Był także Kawalerem Prawa (ewang.) Zakonu Joannitów[21].

Od 1901 roku Tiele-Wincklerowie przeprowadzili się z dotychczasowej siedziby, pałacu w Miechowicach, do przebudowanej po pożarze rezydencji w Mosznej[22]. Ich majątek stale się powiększał. Franciszek Hubert około 1900 roku kupił majątek Gardawice w ówczesnym powiecie pszczyńskim oraz państwo Radzowice w powiecie oleśnickim, składające się z dóbr: Gołębice, Miłowice (Dolne i Górne) i Radzowice[23].  Ponadto nabył przed 1909 roku dobra w powiecie głubczyckim (Pomorzowice, Pomorzowiczki) oraz w powiecie prudnickim (Olszynka)[24]. W 1910 roku kupił do tego państwo „Malepartus” (znane także jako „Ottowald”)[25], składające się z dóbr położonych w kilku miejscowościach w powiatach strzeleckim i lublinieckim: Kokotek, Kośmidry, Lisowice, Łagiewniki Małe, Łaziska, Pludry, Solarnia, Staniszcze Wielkie, Wierchlesie, Żędowice[26]. Przed 1921 rokiem hrabia pozbył się dóbr Pomorzowice, Pomorzowiczki oraz Olszynka (ich właścicielem został hrabia von Kanitz), a dobra Łagiewniki, Miechowice, Rokitnica w powiecie bytomskim oraz dobra zamkowe Katowice (tzw. Dwór Anny, Dwór Luizy i Dwór Marii) przeszły na własność Katowickiej Spółki Akcyjnej dla Górnictwa i Hutnictwa (niem. Kattowitzer Aktien-Geselschaft für Bergbau und Eisenhüttenbetrieb). Hrabia nabył wtedy dobra Zabrzeg w powiecie pszczyńskim[27].

Wartość fortuny hrabiego von Tiele-Wincklera była szacowana w latach 1912-1913 na od 74 do 87 mln marek. Hrabia był dziewiątym najbogatszym człowiekiem w Prusach i czwartym na Śląsku[28]. W 1921 roku Tiele-Wincklerowie sprzedali za 24 mln marek Friedrichowi Flickowi swoje udziały w Katowickiej Spółce Akcyjnej dla Górnictwa i Hutnictwa[29].

Franciszek Hubert von Tiele-Winckler zmarł w 1922 roku, a spadkobiercą górnośląskich dóbr został jego jedyny żyjący syn Claus Hubert[30]. Hrabia Claus Hubert już przed 1926 rokiem kupił dobra Zawiść w ówczesnym powiecie pszczyńskim. W tym samym czasie sprzedał jednak część dóbr rodowych. Państwo Radzowice stało się własnością Śląskiego Ziemstwa Kredytowego (niem. Schlesische Landschaft) z Wrocławia[31]. W latach 1930-1937 majątek „Malepartus” stał się własnością Spółki Akcyjnej Las Ruda (Leśnictwo Kośmidry)[32].

Hrabia Claus Hubert pomimo trzech ożenków nie doczekał się potomstwa. Aby zapobiec utracie majątków, postanowił adoptować swego kuzyna z młodszej linii rodu barona Hansa Wernera z Rothenmoor[33], który był ostatnim właścicielem górnośląskich majątków rodowych Tiele-Wincklerów. Do 1945 roku w jego posiadaniu pozostały m.in. nadania pól górniczych w: Wielkim Chełmie, Kosztowych, Dziećkowicach, Nowym Bieruniu, Solcu i Małym Chełmku[34].

Po zakończeniu II wojny światowej wszystkie majątki poniemieckie na Śląsku w granicach Polski zostały upaństwowione na podstawie dekretów i ustaw Krajowej Rady Narodowej[35], A ludność niemiecka na podstawie decyzji Konferencji Poczdamskiej została wysiedlona[36]. Hrabia Hans Werner po opuszczeniu Śląska przeniósł się do Kilonii i tam prowadził rodzinną firmę (założona w 1923 roku) Kieler Lagerhaus-Gesellschaft. Po śmierci hrabiego w 1957 roku firmę dalej prowadził jego syn Hubert, który przejął także tytuł hrabiego[37]. W 2006 roku hrabia Hubert wraz z młodszym bratem Klausem Piotrem i jego żoną Fryderyką przyjechali na Górny Śląsk na zaproszenie ks. Tadeusza Szurmana, bpa katowickiej diecezji Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego. Byli przyjmowani przez ówczesne władze Katowic i Bytomia. Odwiedzili Miechowice i Mosznę. Na uroczystym nabożeństwie biskup wręczył im Medal „Róża Lutra” za zasługi rodu Tiele-Wincklerów dla katowickich ewangelików[38]. Hrabia Hubert zmarł bezpotomnie w 2008 roku. Od śmierci jego młodszego brata Klausa Piotra w 2011 roku prawo do tytułu hrabiego ma jego z syn – urodzony w 1970 roku – Lotar[39].

Obecnie rodzina zamieszkuje przede wszystkim w Niemczech oraz we Włoszech.

Matka Ewa

Całkowicie inny życiorys na tle swoich krewnych miała baronówna (od 1905 roku) Ewa, najmłodsza córka Waleski i Huberta von Tiele-Wincklerów. Choć ochrzczona w kościele rzymsko-katolickim, przeszła na wiarę ewangelicką. Jako nastolatka podjęła się działań o charakterze charytatywnym, np. pomagała w wydawaniu posiłków dla potrzebujących, którzy przychodzili po pomoc do miechowickiego pałacu. W Bielefeld poznała instytucję diakonatu oraz organizację instytucjonalnej pomocy dla potrzebujących i od tej pory poświęciła się działalności charytatywnej.

Po uzyskaniu wsparcia od ojca utworzyła Diakonat „Ostoja Pokoju”. Pierwszy budynek, w którym diakonat rozpoczął swoją działalność, otwarto w 1890 roku. Kolejne domy dla bezdomnych działały (w różnych latach) w 72 miejscowościach. Z Diakonatem związało swe losy prawie 200 diakonis. W 1918 roku pod ich opieką było prawie 1250 dzieci. Diakonisy prowadziły działalność charytatywną wśród więźniów, samotnych kobiet i matek, a także tzw. trudnej młodzieży. W czasie I wojny światowej służyły pomocą pielęgniarską w lazaretach. Swojej działalności nie ograniczały tylko do Śląska. Z misjami wyruszały do innych krajów, zarówno w Europie (Holandia, Norwegia), jak i Azji (Chiny, Indie, Persja, Syria, Liban), Ameryki Środkowej (Gwatemala), Afryki (Egipt, Uganda, Namibia) oraz na wyspach Pacyfiku (Nowa Gwinea, Wyspy Salomona)[40].

Działalność „Matki Ewy” – bo tak nazywano Ewę von Tiele Winckler – została dostrzeżona na dworze Hohenzollernów. Król pruski i cesarz niemiecki Wilhelm II uhonorował ją w 1897 roku[41], ustanowionym ledwie rok wcześniej, Orderem Wilhelma. Było to trzecie najważniejsze rangą odznaczenie w cesarstwie niemieckim, po Orderze Orła Czarnego i Orderze Pour le Mérite[42].

„Matka Ewa” była także autorką wielu dzieł o charakterze religijnym oraz literackim. Zmarła w Miechowicach w 1930 roku i została pochowana obok ewangelickiego kościoła na terenie diakonatu „Ostoja Pokoju”[43].

Tiele-Wincklerowie w Meklemburgii

Osobno toczyły się dzieje rodu Tiele-Winckler w Meklemburgii. Po śmierci Huberta von Tiele-Wincklera jego młodsi synowie otrzymali podzielony na cztery części fideikomis w Meklemburgii: Walter – Blücher, Günther – Kirch-Grubenhagen i Vollrathsruhe, Hans-Wener – Rothenmoor, Raban – Schorssow[1]. W 1905 r. Róża von Tiele-Winckler, wdowa po Hubercie, a także wszyscy jej pasierbowie i syn zostali wyniesieni do stanu dziedzicznych pruskich baronów[2]. Baronowie Günther i Hans Werner byli kawalerami (ewang.) Zakonu Joannitów. Obaj otrzymali ponadto Odznaczenie za Służbę w Landwerze 2. klasy[3].

Walter modernizował swoje majątki, wprowadzając m.in. oświetlenie elektryczne. Rozwinął także uprawę buraków cukrowych. Od brata Günthera przejął stadninę koni, które potem konkurowały z powodzeniem na wyścigach[4]. Günther przekazał bezpłatnie na potrzebę budowy linii kolejowej z Rostocku do Berlina część swoich ziem, w zamian otrzymując przywilej specjalnego przystanku w przypadku potrzeby skorzystania z pociągu przez jego rodzinę[5]. Baronowie Walter (zm. 1909 r.) i Günther (zm. 1918 r.) nie pozostawili męskiego potomstwa. Ich majątki zgodnie z zasadami obowiązującymi fideikomisy zostały odziedziczone przez młodszych braci: Raban przejął Blücher (znane także jako Lebbin), a Hans-Werner Vollratsruhe[6].

Młodsi z synów Huberta  - Hans Werner i Raban – założyli dwie niewygasłe do dziś linie rodowe. Hans Werner zmarł w 1914 r.[7] Miał trzech synów, z których dwóch zmarło wskutek działań wojennych. Najstarszy Hubert brał udział w walkach I wojny światowej, ranny latem 1917 r. zmarł na początku następnego roku w poczdamskim lazarecie[8]. Najmłodszy Oskar dostał się do rosyjskiej niewoli pod koniec II wojny światowej i zmarł w niej w grudniu 1945 r. Hans Werner „Młodszy” w 1938 r. odziedziczył górnośląskie majątki i stał się założycielem młodszej linii hrabiowskiej[9].

Raban, w momencie śmierci ojca zaledwie sześcioletni, wychowywał się pod opieką matki, baronowej Róży. Po podziałach majątku przypadły mu w udziale meklemburskie dobra Schorssow i Lebbin (wcześniej Blücher). W połowie lat 30. XX w. zdecydował się je sprzedać i przeniósł się do Tanganiki (uprzednio kolonii niemieckiej). Zmarł nagle podczas podróży z Afryki do Europy na statku na Kanale Sueskim w 1936 r. Jego syn i spadkobierca Raab-Hubertus z siostrą i matką zdecydowali się jednak osiąść na stałe w Afryce. Po wybuchu II wojny światowej został internowany przez Anglików. Udało mu się jednak uciec z obozu i przedostać się do Portugalskiej Afryki Wschodniej (obecnie Mozambik). Do Europy wrócił dopiero w 1944 r. Został uwięziony w portugalskim więzieniu i do Niemiec dotarł dopiero po zakończeniu wojny. Raab-Hubertus większość swego życia pracował w branży hotelarskiej, zarządzając różnymi obiektami. W 1985 r. wraz z rodziną przyjechał na Śląsk zobaczyć dawne majątki rodowe. Była to pierwsza taka wizyta przedstawicieli rodu od czasów wojny[10]. Zmarł w 1994 r.[11]

Obecnie przedstawicielami baronowskiej linii rodu są dwaj synowie Raab-Hubertusa: Raban i Hubertus – oraz ich potomkowie. Żyją w Niemczech oraz Włoszech[12].

[1] Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Freiherrlichen Häuser, Jg 61, Gotha 1911 s. 954.

[2] Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Freiherrlichen Häuser, Jg 59, Gotha 1909 s. 850-852.

[3] Deutscher Ordens-Almanach,  Jg. 1908/09…, s. 1549.

[4] W. von Blücher, Walther von Tiele-Winckler, Garmisch-Partenkirchen 1962, s. 8-12.

[5] A. Kuzio-Podrucki, Tiele-Wincklerowie…, s. 53

[6] A. Kuzio-Podrucki, Tiele-Wincklerowie…, s. 51, 53.

[7] Gothaisches genealogisches Taschenbuch der freiherrlichen Häuser, Jg. 65, Gotha 1915, s. 45, 990.

[8] Ehren-Rangliste des ehemaligen Deutschen Heeres, Berlin 1926, s. 392

[9] Genealogisches Handbuch der Freiherrlichen Häuser B, Bd 1, Limburg a. d. Lahn 1954, s. 43.

[10] A. Kuzio-Podrucki, Tiele-Wincklerowie…, s. 53, 68-70, 77.

[11] Genealogisches Handbuch der Freiherrlichen Häuser B, Bd 1, Limburg a. d. Lahn 1954, s. 431.

[12] A. Kuzio-Podrucki, Tiele-Wincklerowie…, s. 98.

  1. ↑ W. von Tiele-Winckler, Tradycje rodzinne. Familien Traditionen, Katowice 2019, s. 73-74, 219-220.
  2. ↑ Jahrbuch des deutschen Adels, Bd 3, Berlin 1899, s. 583-584, 588-589.
  3. ↑ Die Ritter des Ordens Pour le Mérite, Bd II (1812-1913), Berlin 1913, s. 88 (nr III-786).
  4. ↑ Ordens-Liste 1845, Berline [1845], s. 120; L. Schneider, Das Buch vom Rothen Adler Orden, Berlin 1857, s. 77, 89.
  5. ↑ Jahrbuch des deutschen Adels, Bd 3, Berlin 1899, s. 589.
  6. ↑ W. von Tiele-Winckler, Tradycje rodzinne…, s. 81, 226.
  7. ↑ Jahrbuch des deutschen Adels, Bd 3, Berlin 1899, s. 584-585.
  8. ↑ Schlesisches Güter-Adreßbuch, Breslau 1891, s. 460, 499, 547-548, 559, 561-562.
  9. ↑ Jahrbuch des deutschen Adels, Bd 3, Berlin 1899, s. 585.
  10. ↑ „Jahrbuch für den Oberbergamtsbezirk Breslau”, bearb. J. Westphal, Kattowitz-Breslau-Berlin 1913, s. 344-356.
  11. ↑ Schlesisches Güter-Adreßbuch, Breslau 1894, s. 344.
  12. ↑ Jahrbuch des deutschen Adels, Bd 3…, s. 585-588.
  13. ↑ Statut der von Tiele-Wincklernschen Familienstiftung - Archiwum Państwowe w Katowicach, zespół: „Archiwum Rodziny Tiele-Wincklerów z Miechowic”, sygn. 12/730/0/2/8.
  14. ↑ Testament hr. Huberta v. Tiele-Winckler (1891) i odpis testamentu hr. Franza Huberta v. Tiele Wincklera (1894)  - Archiwum Państwowe w Katowicach, zespół: „Archiwum Rodziny Tiele-Wincklerów z Miechowic”, sygn. 12/730/0/2/9.
  15. ↑ „Königlich Preußischer Staats-Anzeiger”, Nr 146, z dn. 23 VI 1868 r., pag. 1.
  16. ↑ „Deutscher Reichs-Anzeiger und Königlich Preußischer Staats-Anzeiger”, Nr 14, z dn. 17 I 1892 r., pag. 5.
  17. ↑ Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Freiherrlichen Häuser, Jg 85, Gotha 1935 s. 546.
  18. ↑ Gothaisches genealogisches Taschenbuch der gräflichen Häuser, Jg. 69, Gotha 1896, s. 1177.
  19. ↑ „Deutscher Reichs-Anzeiger und Königlich Preußischer Staats-Anzeiger”, Nr 15, z dn. 18 I 1901 r., pag. 1.
  20. ↑ „Deutscher Reichs-Anzeiger und Königlich Preußischer Staats-Anzeiger”, Nr 43, z dn. 18 II 1905 r., pag. 1.
  21. ↑ Deutscher Ordens-Almanach,  Jg. 1908/09, Berlin [1908], s. 1549.
  22. ↑ J. Bonczol, Miechowice, w: „Z dziejów dzielnic Bytomia” (Magazyn Bytomski t. 8), pod red/ J. Drabiny, Byt0om 1991, s. 163.
  23. ↑ Schlesisches Güter-Adreßbuch, Breslau 1902, s. 126, 464.
  24. ↑ Schlesisches Güter-Adreßbuch, Breslau 1909, s. 478-479, 502. W poprzednim wydaniu z 1905 roku jako właściciel wymieniony jest inna osoba.
  25. ↑ R. Martin, Jahrbuch des Vermögens und Einkommens der Milionäre in der Provinz Schlesien, Berlin 1913, s. 110-111.
  26. ↑ Schlesisches Güter-Adreßbuch, Breslau 1912, s. 507, 577-578.
  27. ↑ Schlesisches Güter-Adreßbuch, Breslau 1921, s. 492-493, 534, 546-547, 572, 591.
  28. ↑ R. Martin, Jahrbuch des Vermögens und Einkommens der Milionäre in Preußen, Berlin 1912, s. 1; tenże, Jahrbuch des Vermögens und Einkommens der Milionäre in der Provinz Schlesien, Berlin 1913, s. 2, 110-111.
  29. ↑ F. Biały, Katowicka Spółka Akcyjna dla Górnictwa i Hutnictwa, w: Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku , t. 2 (A-N), Warszawa 1981, s. 305; J. Jaros, Tajemnice górnośląskich koncernów, Katowice 1988, s. 122-123.
  30. ↑ Gothaisches genealogisches Taschenbuch der gräflichen Häuser, Jg. 98, Gotha 1925, s. 501.
  31. ↑ Schlesisches Güter-Adreßbuch, Breslau 1926, s. 197, 760.
  32. ↑ Schlesisches Güter-Adreßbuch, Breslau 1937, s. 728.
  33. ↑ Genealogisches Handbuch der freiherrlichen Häuser B, Bd 1, Limburg a. d. Lahn 1954, s. 431.
  34. ↑ Zarządzenie Ministra Przemysłu z dnia 26 listopada 1946 r. o ogłoszeniu pierwszego wykazu nadań górniczych przechodzących na własność Państwa, w: „Monitor Polski” nr 21 z dn. 19 II 1947, poz. 46, s. 8.
  35. ↑ „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, nr 13 z 1946 r., poz. 87 – Dekret z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich.
  36. ↑ Teheran – Jałta – Poczdam. Dokumenty konferencji szefów rządów trzech wielkich mocarstw, Warszawa 1972, s. 480.
  37. ↑ A. Kuzio-Podrucki, Tiele-Wincklerowie. Arystokracja węgla i stali, Tarnowskie Góry 2021, s. 73-74.
  38. ↑ J. Madej, Bez nich nie byłoby Katowic, w: „Gazeta Wyborcza. Gazeta w Katowicach”, z dn. 16-17 IX 2006 r., s. 3; K. Piotrowiak, Tiele-Winckler: Nie boimy się już Śląska, w: „Gazeta Wyborcza. Gazeta w Katowicach”, z dn. 22 IX 2006 r., s. 8-9.
  39. ↑ A. Kuzio-Podrucki, Tiele-Wincklerowie…, s.80-82.
  40. ↑ A. Seemann-Majorek, Matka Ewa z Miechowic. Życie i dzieło, Łódź 2022, s. 79-80, 102, 113-122, 125, 246-267, 270-275, 359-361, 376.
  41. ↑ „Deutscher Reichs-Anzeiger und Königlich Preußischer Staats-Anzeiger”, Berlin 22 II 1897 r., nr 69.
  42. ↑ „Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat für Jahr 1911”, Berlin 1910, s. 41, 43-44.
  43. ↑ A. Seemann-Majorek, Matka Ewa…, s. 161-163, 240-244.
Źródło: „http://ibrbs.pl/index.php?title=Tiele,_Tiele-Wincklerowie&oldid=11635”