Dziedzictwo kulturowe w województwie śląskim: Różnice pomiędzy wersjami

Z IBR wiki
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
WizualnieWikikod
Nie podano opisu zmian
 
(Nie pokazano 8 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika)
Linia 1: Linia 1:
Dziedzictwo kulturalne oprócz potocznego znaczenia tego pojęcia jako historycznej spuścizny kulturowej, jest dzisiaj także częścią prawa międzynarodowego wynikającego z Konwencji UNESCO z 1972 roku o ochronie światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego.
[[Kategoria:Kultura i sztuka]]
[[Kategoria:Historia]]
[[Kategoria:Indeks haseł – alfabetyczny]]
[[Kategoria:Tom 7 (2020)]]
Autor: [[Prof.zw.dr hab.Ryszard Kaczmarek]]
 
::::::::::::::::::::::::: ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
:::::::::::::::::::::::::[[ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO Tom 7 (2020)|TOM: 7 (2020)]]
 
Dziedzictwo kulturowe jest rozumiane współcześnie jako historyczna spuścizna, która powstała na przestrzeni dziejów całej ludzkości. Konwencja UNESCO z 1972 roku obejmuje dziedzictwo kulturowe ochroną prawa międzynarodowego.


==Definicja pojęcia==
==Definicja pojęcia==


Dziedzictwo kultury (dziedzictwo kulturowe) rozumiane jest potocznie najczęściej jako zasób rzeczy materialnych i niematerialnych, wraz ze związanymi z nim wartościami duchowymi, zjawiskami historycznymi i obyczajowymi<ref>Prof. Jan Pruszyński definiuje dziedzictwo kulturowe jako : „zasób rzeczy nieruchomych i ruchomych wraz ze związanymi z nim wartościami duchowymi, zjawiskami historycznymi i obyczajowymi uznawanymi za podstawę ochrony prawnej dla dobra konkretnego społeczeństwa i jego rozwoju oraz dla przekazania ich następnym pokoleniom, z uwagi na zrozumiałe i akceptowane wartości historyczne, patriotyczne, religijne, naukowe i artystyczne, mające znaczenie dla tożsamości i ciągłości rozwoju politycznego, społecznego i kulturalnego, dowodzenia prawd i upamiętniania wydarzeń historycznych, kultywowania poczucia piękna i wspólnoty cywilizacyjnej” (J. Pruszyński, Dziedzictwo kultury Polski, jego straty i ochrona prawna, Kraków 2001).</ref>.  
Dziedzictwo kultury (dziedzictwo kulturowe) rozumiane jest potocznie najczęściej jako zasób rzeczy materialnych i niematerialnych, w tym także wartości duchowych i zjawisk obyczajowych, związanych z działalnością człowieka<ref>Prof. Jan Pruszyński definiuje dziedzictwo kulturowe jako : „zasób rzeczy nieruchomych i ruchomych wraz ze związanymi z nim wartościami duchowymi, zjawiskami historycznymi i obyczajowymi uznawanymi za podstawę ochrony prawnej dla dobra konkretnego społeczeństwa i jego rozwoju oraz dla przekazania ich następnym pokoleniom, z uwagi na zrozumiałe i akceptowane wartości historyczne, patriotyczne, religijne, naukowe i artystyczne, mające znaczenie dla tożsamości i ciągłości rozwoju politycznego, społecznego i kulturalnego, dowodzenia prawd i upamiętniania wydarzeń historycznych, kultywowania poczucia piękna i wspólnoty cywilizacyjnej” (J. Pruszyński, Dziedzictwo kultury Polski, jego straty i ochrona prawna, Kraków 2001).</ref>.  


W związku z przyjęciem w 1972 roku przez większość państw należących do Organizacji Narodów Zjednoczonych specjalnej konwencji UNESCO o ochronie dziedzictwa światowego, pojęcie to rozumiane jest obecnie znacznie szerzej. Do tej pory widziano w dziedzictwie kulturowym najczęściej tylko indywidualne zabytki oraz budynki, obecnie  zalicza się do niego także interakcje ludzi ze środowiskiem, zarówno kulturowym jak i przyrodniczym<ref>Zarządzanie światowym dziedzictwem kulturowym, Warszawa 2015, s.13 (http://www.nid.pl/pl/Wydawnictwa/inne%20wydawnictwa/Managing%20Cultural%20WH_PL%20(3).pdf).</ref>.
W prawie międzynarodowym, w związku z przyjęciem w 1972 roku przez większość państw należących do Organizacji Narodów Zjednoczonych specjalnej konwencji UNESCO o ochronie dziedzictwa światowego, pojęcie to rozumiane jest bardzo szeroko. Do tej pory widziano w dziedzictwie kulturowym najczęściej tylko indywidualne zabytki oraz budynki, obecnie  zalicza się do niego także interakcje ludzi ze środowiskiem, zarówno kulturowym jak i przyrodniczym<ref>Zarządzanie światowym dziedzictwem kulturowym, Warszawa 2015, s.13 (http://www.nid.pl/pl/Wydawnictwa/inne%20wydawnictwa/Managing%20Cultural%20WH_PL%20(3).pdf).</ref>.


==Konwencje UNESCO o ochronie dziedzictwa kulturowego==
==Konwencje UNESCO o ochronie dziedzictwa kulturowego==
[https://www.unesco.pl/fileadmin/user_upload/pdf/Konwencja_o_ochronie_swiatowego_dziedzictwa.pdf Konwencja o ochronie dziedzictwa kulturowego]


Podstawą działań związanych z ochroną światowego dziedzictwa kulturowego jest Konwencja UNESCO dotycząca Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego przyjęta na 17 sesji Konferencji Generalnej UNESCO w 1972 roku w Paryżu. Po ratyfikowaniu jej przez 20 państw Konwencja weszła w życie w 1975 roku. Obecnie sygnatariuszami Konwencji są 194 państwa.
Podstawą działań związanych z ochroną światowego dziedzictwa kulturowego jest Konwencja UNESCO dotycząca Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego przyjęta na 17 sesji Konferencji Generalnej UNESCO w 1972 roku w Paryżu. Po ratyfikowaniu jej przez 20 państw weszła w życie w 1975 roku. Obecnie sygnatariuszami Konwencji są 194 państwa. [https://www.unesco.pl/fileadmin/user_upload/pdf/Konwencja_o_ochronie_swiatowego_dziedzictwa.pdf Konwencja o ochronie dziedzictwa kulturowego]
W 1972 roku za dziedzictwo kulturalne uznano:
W Konwencji z 1972 roku za dziedzictwo kulturalne uznano:
*zabytki, czyli dzieła architektury, dzieła monumentalnej rzeźby i malarstwa, elementy i budowle o charakterze archeologicznym, napisy, groty i zgrupowania tych elementów, mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia historii, sztuki lub nauki;
*zabytki: rozumiane jako dzieła architektury, dzieła monumentalnej rzeźby i malarstwa, spuścizny archeologiczne, a w tym napisy i zespoły elementów mające wyjątkową i powszechną wartość z punktu widzenia historii, sztuki lub nauki;
*zespoły: budowli oddzielnych lub łącznych, które ze względu na swą architekturę, jednolitość lub zespolenie z krajobrazem mają wyjątkową, powszechną wartość z punktu widzenia historii, sztuki lub nauki;
*zespoły: tworzące kompleksy budowli oddzielnych lub łącznych, które ze względu na swą architekturę, jednolitość lub zespolenie z krajobrazem mają wyjątkową, powszechną wartość z punktu widzenia historii, sztuki lub nauki;
*miejsca zabytkowe: dzieła człowieka lub wspólne dzieła człowieka i przyrody, jak również  strefy, a także stanowiska archeologiczne, mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia historycznego, estetycznego, etnologicznego lub antropologicznego.
*miejsca zabytkowe: dzieła człowieka lub wspólne dzieła człowieka i przyrody, także stanowiska archeologiczne mające wyjątkową i powszechną wartość z punktu widzenia historycznego, estetycznego, etnologicznego lub antropologicznego.


Pierwsza, historyczna konwencja z 1972 roku jest stale rozszerzana nowymi aktami prawnymi, precyzującymi zasobu dziedzictwa kulturowego<ref>https://www.unesco.pl/kultura/dziedzictwo-kulturowe/dziedzictwo-materialne/konwencje-i-rekomendacje/</ref>. Do najważniejszych należą:
Pierwsza, historyczna konwencja UNESCO z 1972 roku jest stale rozszerzana nowymi aktami prawnymi, precyzującymi definicję zasobu dziedzictwa kulturowego i sposoby jego ochrony <ref>https://www.unesco.pl/kultura/dziedzictwo-kulturowe/dziedzictwo-materialne/konwencje-i-rekomendacje/</ref>. Do najważniejszych nowych konwencji należą:
*Konwencja dotycząca podwodnego dziedzictwa kulturalnego (2001), szczególnie istotna z powodu rozstrzygnięć w zakresie dziedzictwa na obszarach poza wodami terytorialnymi;
*Konwencja dotycząca podwodnego dziedzictwa kulturalnego (2001), szczególnie istotna z powodu rozstrzygnięć w zakresie dziedzictwa na obszarach poza wodami terytorialnymi;
*Konwencja w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego (2003). Zdefiniowano ten rodzaj dziedzictwa jako: praktyki, wyobrażenia, przekazy, wiedza i umiejętności, a także związane z nimi instrumenty, przedmioty, artefakty i przestrzeń kulturowa. Cechą tego rodzaju dziedzictwa  miało być jego przekazywanie z pokolenia na pokolenie, a jednocześnie stałe odtwarzane przez wspólnoty i grupy w relacji z ich otoczeniem przyrodniczym i kulturowym, co zapewnia zachowanie poczucia tożsamości jednostkowej i grupowej.  
*Konwencja w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego (2003). Zdefiniowano ten rodzaj dziedzictwa jako: praktyki, wyobrażenia, przekazy, wiedza i umiejętności, a także związane z nimi instrumenty, przedmioty, artefakty i przestrzeń kulturowa. Cechą tego rodzaju dziedzictwa  miało być jego przekazywanie z pokolenia na pokolenie, a jednocześnie stałe odtwarzane przez wspólnoty i grupy w relacji z ich otoczeniem przyrodniczym i kulturowym, co zapewnia zachowanie poczucia tożsamości jednostkowej i grupowej.  
*Konwencja w sprawie ochrony i promowania różnorodności form wyrazu kulturowego (2005), wspierająca różnorodność kulturową, a jednocześnie dla unikatowych kultur tworzenie takich warunków, by mogły się one w pełni rozwijać.
*Konwencja w sprawie ochrony i promowania różnorodności form wyrazu kulturowego (2005), wspierająca różnorodność kulturową, a jednocześnie pozwalająca na tworzenie dla unikatowych kultur takich warunków, by mogły się one nadal rozwijać.


==Komitet Światowego Dziedzictwa==
==Komitet Światowego Dziedzictwa==


Pierwsza sesja powołanego na mocy ustaleń Konwencji z 1972 roku stałego Komitetu Światowego Dziedzictwa miała miejsce w Paryżu w 1977 roku. Do jego najważniejszych zadań należą od tej pory:
Organem wykonawczym, powołanym na mocy Konwencji z 1972 roku do ochrony światowego dziedzictwa kulturowego jest  Komitet Światowego Dziedzictwa. Jego pierwsza sesja  odbyła się w Paryżu w 1977 roku. Wtedy sprecyzowano najważniejsze zadania Komitetu:
*tworzenie Listy Światowego Dziedzictwa;
*tworzenie Listy Światowego Dziedzictwa;
*prowadzenie badań nad zagadnieniami artystycznymi, naukowymi i technicznymi związanymi z ochroną, konserwacją, rewaloryzacją i ożywianiem lub odtwarzaniem dziedzictwa kulturalnego i naturalnego;
*prowadzenie badań nad zagadnieniami artystycznymi, naukowymi i technicznymi związanymi z ochroną, konserwacją, rewaloryzacją i ożywianiem lub odtwarzaniem dziedzictwa kulturalnego i naturalnego;
Linia 30: Linia 38:
*udzielanie pożyczek i subwencji na ochronę obiektów należących do światowego dziedzictwa kulturowego.
*udzielanie pożyczek i subwencji na ochronę obiektów należących do światowego dziedzictwa kulturowego.


Komitet rozpoczął swoją działalność stworzeniem Listy Światowego Dziedzictwa wpisem 12 obiektów na jego drugiej sesji w 1978 roku.  
Komitet rozpoczął swoją działalność stworzeniem pierwszej Listy Światowego Dziedzictwa na drugiej sesji w 1978 roku. Obejmowała wówczas zaledwie 12 obiektów.  


==Kryteria doboru obiektów na listy dziedzictwa==
==Kryteria doboru obiektów na listy dziedzictwa==


Za podstawę do kwalifikacji obiektów do światowego i krajowego dziedzictwa kulturowego uznano szereg różnorodnych czynników. Zalicza się dzisiaj do nich m.in.:
Komitet Światowego Dziedzictwa za podstawę do kwalifikacji obiektów do światowego i krajowego dziedzictwa kulturowego zakwalifikował szereg czynników. Zaliczył do nich m.in.:
*przykłady dzieł będących efektem twórczego geniuszu człowieka;  
*przykłady dzieł będących efektem twórczego geniuszu człowieka;  
*obiekty pokazujące wymianę wartości w dziedzinie rozwoju architektury lub techniki, sztuk monumentalnych, urbanistyki lub projektowania krajobrazu;   
*obiekty pokazujące wymianę wartości w dziedzinie rozwoju architektury lub techniki, sztuk monumentalnych, urbanistyki lub projektowania krajobrazu;   
*obiekty uznane za unikalne świadectwa tradycji kulturowej lub cywilizacyjnej;
*obiekty uznane za unikalne świadectwa tradycji kulturowej lub cywilizacyjnej;
*obiekty będące przykładami grup wybitnych budowli, zespoły architektoniczne, zespoły obiektów techniki, ilustrujące etapy w historii ludzkości;  
*obiekty będące przykładami grup wybitnych budowli, zespoły architektoniczne, zespoły obiektów techniki, ilustrujące etapy w historii ludzkości;  
*obiektu uznane za wybitne przykłady tradycyjnego osadnictwa.
*obiekty uznane za wybitne przykłady tradycyjnego osadnictwa.


Zaleca się by wybrane obiekty dziedzictwa kulturowego były powiązane w sposób bezpośredni lub materialny z wydarzeniami lub żywymi tradycjami, ideami, wierzeniami, dziełami artystycznymi lub literackimi o wyjątkowym, uniwersalnym znaczeniu. Szczególną uwagę poświęca się zachowaniu w kwalifikowanych obiektach:
Komitet zaleca ponadto, by obiekty dziedzictwa kulturowego były powiązane w sposób bezpośredni lub materialny z wydarzeniami lub żywymi tradycjami, ideami, wierzeniami, dziełami artystycznymi lub literackimi o wyjątkowym, uniwersalnym znaczeniu. Szczególną uwagę poświęca się zachowaniu w kwalifikowanych obiektach:
*autentyczności, zarówno samego zamysłu (projektu), jak i materiałów, z których obiekty zostały wykonane; wyjątkowo tylko może być akceptowana rekonstrukcja, ale na podstawie pełnej dokumentacji oryginału;
*autentyczności, zarówno samego zamysłu (projektu), jak i materiałów, z których obiekty zostały wykonane; wyjątkowo tylko może być akceptowana rekonstrukcja, ale na podstawie zachowanej pełnej dokumentacji oryginału;
*integralności, rozumianej jako uniwersalne przekazanie piękna w obiektach wzajemnie powiązanych; powinny one być wystarczająco rozległe i zawierać niezbędne cechy ukazujące kluczowe aspekty procesów kulturowych.
*integralności, rozumianej jako uniwersalne przekazanie piękna w obiektach wzajemnie powiązanych. Powinny one być wystarczająco rozległe i zawierać niezbędne cechy ukazujące kluczowe aspekty procesów kulturowych.


==Dziedzictwo kulturowe w Polsce==
==Dziedzictwo kulturowe w Polsce==


Polska do Konwencji UNESCO przystąpiła po złożeniu dokumentów ratyfikacyjnych 29 czerwca 1976 roku<ref>Dziennik Ustaw nr 32 z 30 września 1976 r., poz. 190.</ref>. Na pierwszej liście Komitetu UNESCO znalazły się dwa obiekty z Polski: zespół staromiejskiego Krakowa i Kopalnia Soli w Wieliczce.
Polska do Konwencji UNESCO z 1972 roku przystąpiła po złożeniu dokumentów ratyfikacyjnych 29 czerwca 1976 roku<ref>Dziennik Ustaw nr 32 z 30 września 1976 r., poz. 190.</ref>. Na pierwszej liście Komitetu UNESCO znalazły się dwa obiekty z Polski: zespół staromiejskiego Krakowa i Kopalnia Soli w Wieliczce.


Konwencja z 1972 roku zdefiniowała określone zadania przekazane do wykonania państwom-sygnatariuszom, w tym także Polsce. W artykule 4 Konwencji wymieniono je jako obowiązek: zapewnienia identyfikacji, ochrony, konserwacji, rewaloryzacji i przekazania przyszłym pokoleniom dziedzictwa kulturalnego i naturalnego  znajdującego się na terytorium danego państwa. Z kolei w artykule 5 państwa zobowiązywały się już do konkretnych działań:
Konwencja z 1972 roku zdefiniowała określone zadania przekazane do wykonania państwom-sygnatariuszom, które, po ratyfikacji, musi także wypełniać Polska. W artykule 4 Konwencji wymieniono jako obowiązek państw: zapewnienia identyfikacji, ochrony, konserwacji, rewaloryzacji i przekazania przyszłym pokoleniom dziedzictwa kulturalnego i naturalnego  znajdującego się na terytorium danego państwa. Z kolei w artykule 5 państwa zobowiązywały się do konkretnych działań:
*prowadzenia polityki zmierzającej do wyznaczenia dziedzictwu kulturalnemu i naturalnemu odpowiedniej funkcji w życiu zbiorowym, poprzez włączenie jego ochrony do planowania ogólnego;
*prowadzenia polityki zmierzającej do wyznaczenia dziedzictwu kulturalnemu i naturalnemu odpowiedniej funkcji w życiu zbiorowym, poprzez włączenie jego ochrony do planowania ogólnego;
*ustanowienie na swoim terytorium służb ochrony, konserwacji i rewaloryzacji dziedzictwa kulturalnego i naturalnego;
*ustanowienie na swoim terytorium służb ochrony, konserwacji i rewaloryzacji dziedzictwa kulturalnego i naturalnego;
*rozwijanie badań naukowych i technicznych, by zabezpieczyć dziedzictwo kulturowe i naturalne;
*rozwijanie badań naukowych i technicznych, by zabezpieczyć dziedzictwo kulturowe i naturalne;
*doprowadzenie do identyfikacji, a w ślad za tym ochronę, konserwację, rewaloryzację i ożywienie lub odtworzenie dziedzictwa;
*doprowadzenie do identyfikacji, a w ślad za tym ochronę, konserwację, rewaloryzację i ożywienie lub odtworzenie dziedzictwa;
*popieranie powstawanie krajowych i regionalnych ośrodków kształcenia w dziedzinie ochrony, konserwacji i rewaloryzacji dziedzictwa kulturalnego i naturalnego.
*popieranie powstawania krajowych i regionalnych ośrodków kształcenia w dziedzinie ochrony, konserwacji i rewaloryzacji dziedzictwa kulturalnego i naturalnego.


Zadania w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce wykonuje Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego<ref>https://www.gov.pl/web/kultura/dziedzictwo-kulturowe </ref>  oraz Narodowy Instytut Dziedzictwa<ref>https://www.nid.pl/pl/</ref>.
Zadania w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce wykonuje na mocy Konwencji Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego<ref>https://www.gov.pl/web/kultura/dziedzictwo-kulturowe </ref>  oraz Narodowy Instytut Dziedzictwa<ref>https://www.nid.pl/pl/</ref>.


==Listy obiektów dziedzictwa kulturowego w województwie śląskim==
==Listy obiektów dziedzictwa kulturowego w województwie śląskim==


Na poziomie regionalnym zadania w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego wykonują konserwatorzy wykonują zarówno instytucje administracji państwowej jak i samorządowej.
Na poziomie regionalnym zadania w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego wykonują konserwatorzy oraz wyznaczone instytucje administracji państwowej jak i samorządowej.


W województwie śląskim są to: [[Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków]]<ref>http://wkz.katowice.pl/</ref>, [[Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska]]<ref>http://cdpgs.katowice.pl/</ref> i samorząd [[Województwo śląskie|województwa śląskiego]]<ref>https://www.slaskie.pl/content/1256544579_2009-10-26</ref>.
W województwie śląskim są to: [[Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków]]<ref>http://wkz.katowice.pl/</ref>, [[Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska]]<ref>http://cdpgs.katowice.pl/</ref> i samorząd [[Województwo śląskie|województwa śląskiego]]<ref>https://www.slaskie.pl/content/1256544579_2009-10-26</ref>.
Linia 73: Linia 81:


===Pomniki Historii===
===Pomniki Historii===
*[[Częstochowa]] – [[Jasna Góra]], zespół klasztoru oo. Paulinów
*[[Częstochowa]] – [[Jasna Góra]], zespół klasztoru oo. Paulinów
*[[Gliwice]] – radiostacja
*[[Gliwice]] – radiostacja
Linia 90: Linia 97:
*Umiejętność gry na dudach żywieckich oraz sposób ich wytwarzania
*Umiejętność gry na dudach żywieckich oraz sposób ich wytwarzania
*Zabawkarstwo żywiecko-suskie
*Zabawkarstwo żywiecko-suskie
'''Zobacz te punkty w''' [http://geohist.ibrbs.pl/?state=eyJzZWxlY3RlZFNjb3BlIjp7InZhbHVlIjoxLCJsYWJlbCI6IkdtaW5hIn0sInllYXJPcGFjaXR5SW5mbyI6eyIyMDAyIjoxfSwicmVnaW9uRGV0YWlsc0lkIjpudWxsLCJkaXNwbGF5U2NvcGVJZCI6MSwiem9vbVZhbHVlIjo5LjUsIm1hcFZpZXdwb3J0Ijp7ImNlbnRlciI6WzQ5Ljg3MzMyODQyNTE3MDEyLDE5LjUzOTkzMTY5NDA0NDU0NF0sInpvb20iOjkuNX0sInNlbGVjdGVkUmVnaW9uIjpudWxsLCJzZWxlY3RlZE1ldHJpYyI6eyJ2YWx1ZSI6eyJtZXRyaWNJZCI6NTAsInBpY3RvZ3JhbXMiOnRydWUsImRpY3Rpb25hcnlJZCI6Mjd9LCJsYWJlbCI6IkR6aWVkemljdHdvIGt1bHR1cm93ZSAtIHdzenlzdGtpZSJ9LCJzbGlkZXJCYXJWYWx1ZSI6MTIwLCJpc0luRHJhd2luZ01vZGUiOmZhbHNlLCJtYXAiOnsicHJvdmluY2Vab29tIjo4LjUsImRyYXdpbmdJZCI6bnVsbH19 Słownik Geograficzno-Historyczny GEOHIST]


==Bibliografia==
==Bibliografia==

Aktualna wersja na dzień 09:21, 1 cze 2020

Autor: Prof.zw.dr hab.Ryszard Kaczmarek

ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
TOM: 7 (2020)

Dziedzictwo kulturowe jest rozumiane współcześnie jako historyczna spuścizna, która powstała na przestrzeni dziejów całej ludzkości. Konwencja UNESCO z 1972 roku obejmuje dziedzictwo kulturowe ochroną prawa międzynarodowego.

Definicja pojęcia

Dziedzictwo kultury (dziedzictwo kulturowe) rozumiane jest potocznie najczęściej jako zasób rzeczy materialnych i niematerialnych, w tym także wartości duchowych i zjawisk obyczajowych, związanych z działalnością człowieka[1].

W prawie międzynarodowym, w związku z przyjęciem w 1972 roku przez większość państw należących do Organizacji Narodów Zjednoczonych specjalnej konwencji UNESCO o ochronie dziedzictwa światowego, pojęcie to rozumiane jest bardzo szeroko. Do tej pory widziano w dziedzictwie kulturowym najczęściej tylko indywidualne zabytki oraz budynki, obecnie zalicza się do niego także interakcje ludzi ze środowiskiem, zarówno kulturowym jak i przyrodniczym[2].

Konwencje UNESCO o ochronie dziedzictwa kulturowego

Podstawą działań związanych z ochroną światowego dziedzictwa kulturowego jest Konwencja UNESCO dotycząca Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego przyjęta na 17 sesji Konferencji Generalnej UNESCO w 1972 roku w Paryżu. Po ratyfikowaniu jej przez 20 państw weszła w życie w 1975 roku. Obecnie sygnatariuszami Konwencji są 194 państwa. Konwencja o ochronie dziedzictwa kulturowego

W Konwencji z 1972 roku za dziedzictwo kulturalne uznano:

  • zabytki: rozumiane jako dzieła architektury, dzieła monumentalnej rzeźby i malarstwa, spuścizny archeologiczne, a w tym napisy i zespoły elementów mające wyjątkową i powszechną wartość z punktu widzenia historii, sztuki lub nauki;
  • zespoły: tworzące kompleksy budowli oddzielnych lub łącznych, które ze względu na swą architekturę, jednolitość lub zespolenie z krajobrazem mają wyjątkową, powszechną wartość z punktu widzenia historii, sztuki lub nauki;
  • miejsca zabytkowe: dzieła człowieka lub wspólne dzieła człowieka i przyrody, także stanowiska archeologiczne mające wyjątkową i powszechną wartość z punktu widzenia historycznego, estetycznego, etnologicznego lub antropologicznego.

Pierwsza, historyczna konwencja UNESCO z 1972 roku jest stale rozszerzana nowymi aktami prawnymi, precyzującymi definicję zasobu dziedzictwa kulturowego i sposoby jego ochrony [3]. Do najważniejszych nowych konwencji należą:

  • Konwencja dotycząca podwodnego dziedzictwa kulturalnego (2001), szczególnie istotna z powodu rozstrzygnięć w zakresie dziedzictwa na obszarach poza wodami terytorialnymi;
  • Konwencja w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego (2003). Zdefiniowano ten rodzaj dziedzictwa jako: praktyki, wyobrażenia, przekazy, wiedza i umiejętności, a także związane z nimi instrumenty, przedmioty, artefakty i przestrzeń kulturowa. Cechą tego rodzaju dziedzictwa miało być jego przekazywanie z pokolenia na pokolenie, a jednocześnie stałe odtwarzane przez wspólnoty i grupy w relacji z ich otoczeniem przyrodniczym i kulturowym, co zapewnia zachowanie poczucia tożsamości jednostkowej i grupowej.
  • Konwencja w sprawie ochrony i promowania różnorodności form wyrazu kulturowego (2005), wspierająca różnorodność kulturową, a jednocześnie pozwalająca na tworzenie dla unikatowych kultur takich warunków, by mogły się one nadal rozwijać.

Komitet Światowego Dziedzictwa

Organem wykonawczym, powołanym na mocy Konwencji z 1972 roku do ochrony światowego dziedzictwa kulturowego jest Komitet Światowego Dziedzictwa. Jego pierwsza sesja odbyła się w Paryżu w 1977 roku. Wtedy sprecyzowano najważniejsze zadania Komitetu:

  • tworzenie Listy Światowego Dziedzictwa;
  • prowadzenie badań nad zagadnieniami artystycznymi, naukowymi i technicznymi związanymi z ochroną, konserwacją, rewaloryzacją i ożywianiem lub odtwarzaniem dziedzictwa kulturalnego i naturalnego;
  • pomoc w doborze i kształceniu specjalistów ochrony, konserwacji, rewaloryzacji i ożywiania lub odtwarzania dziedzictwa kulturalnego i naturalnego;
  • udzielanie pożyczek i subwencji na ochronę obiektów należących do światowego dziedzictwa kulturowego.

Komitet rozpoczął swoją działalność stworzeniem pierwszej Listy Światowego Dziedzictwa na drugiej sesji w 1978 roku. Obejmowała wówczas zaledwie 12 obiektów.

Kryteria doboru obiektów na listy dziedzictwa

Komitet Światowego Dziedzictwa za podstawę do kwalifikacji obiektów do światowego i krajowego dziedzictwa kulturowego zakwalifikował szereg czynników. Zaliczył do nich m.in.:

  • przykłady dzieł będących efektem twórczego geniuszu człowieka;
  • obiekty pokazujące wymianę wartości w dziedzinie rozwoju architektury lub techniki, sztuk monumentalnych, urbanistyki lub projektowania krajobrazu;
  • obiekty uznane za unikalne świadectwa tradycji kulturowej lub cywilizacyjnej;
  • obiekty będące przykładami grup wybitnych budowli, zespoły architektoniczne, zespoły obiektów techniki, ilustrujące etapy w historii ludzkości;
  • obiekty uznane za wybitne przykłady tradycyjnego osadnictwa.

Komitet zaleca ponadto, by obiekty dziedzictwa kulturowego były powiązane w sposób bezpośredni lub materialny z wydarzeniami lub żywymi tradycjami, ideami, wierzeniami, dziełami artystycznymi lub literackimi o wyjątkowym, uniwersalnym znaczeniu. Szczególną uwagę poświęca się zachowaniu w kwalifikowanych obiektach:

  • autentyczności, zarówno samego zamysłu (projektu), jak i materiałów, z których obiekty zostały wykonane; wyjątkowo tylko może być akceptowana rekonstrukcja, ale na podstawie zachowanej pełnej dokumentacji oryginału;
  • integralności, rozumianej jako uniwersalne przekazanie piękna w obiektach wzajemnie powiązanych. Powinny one być wystarczająco rozległe i zawierać niezbędne cechy ukazujące kluczowe aspekty procesów kulturowych.

Dziedzictwo kulturowe w Polsce

Polska do Konwencji UNESCO z 1972 roku przystąpiła po złożeniu dokumentów ratyfikacyjnych 29 czerwca 1976 roku[4]. Na pierwszej liście Komitetu UNESCO znalazły się dwa obiekty z Polski: zespół staromiejskiego Krakowa i Kopalnia Soli w Wieliczce.

Konwencja z 1972 roku zdefiniowała określone zadania przekazane do wykonania państwom-sygnatariuszom, które, po ratyfikacji, musi także wypełniać Polska. W artykule 4 Konwencji wymieniono jako obowiązek państw: zapewnienia identyfikacji, ochrony, konserwacji, rewaloryzacji i przekazania przyszłym pokoleniom dziedzictwa kulturalnego i naturalnego znajdującego się na terytorium danego państwa. Z kolei w artykule 5 państwa zobowiązywały się do konkretnych działań:

  • prowadzenia polityki zmierzającej do wyznaczenia dziedzictwu kulturalnemu i naturalnemu odpowiedniej funkcji w życiu zbiorowym, poprzez włączenie jego ochrony do planowania ogólnego;
  • ustanowienie na swoim terytorium służb ochrony, konserwacji i rewaloryzacji dziedzictwa kulturalnego i naturalnego;
  • rozwijanie badań naukowych i technicznych, by zabezpieczyć dziedzictwo kulturowe i naturalne;
  • doprowadzenie do identyfikacji, a w ślad za tym ochronę, konserwację, rewaloryzację i ożywienie lub odtworzenie dziedzictwa;
  • popieranie powstawania krajowych i regionalnych ośrodków kształcenia w dziedzinie ochrony, konserwacji i rewaloryzacji dziedzictwa kulturalnego i naturalnego.

Zadania w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce wykonuje na mocy Konwencji Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego[5] oraz Narodowy Instytut Dziedzictwa[6].

Listy obiektów dziedzictwa kulturowego w województwie śląskim

Na poziomie regionalnym zadania w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego wykonują konserwatorzy oraz wyznaczone instytucje administracji państwowej jak i samorządowej.

W województwie śląskim są to: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków[7], Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska[8] i samorząd województwa śląskiego[9].

Światowe Dziedzictwo UNESCO

  • Tarnowskie Góry – kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi

Polska Lista Krajowa Programu UNESCO Pamięć Świata

Pomniki Historii

Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego

  • Barbórka górników węgla kamiennego na Górnym Śląsku
  • Gajdy – umiejętność wytwarzania instrumentu i praktyka gry
  • Kolędowanie Dziadów Noworocznych na Żywiecczyźnie
  • Rusznikarstwo artystyczne i historyczne – wyroby według tradycyjnej szkoły cieszyńskiej
  • Tradycje wytwarzania koronki koniakowskiej
  • Tradycyjna technika ludwisarska stosowana w ludwisarni Felczyńskich w Taciszowie
  • Umiejętność gry na dudach żywieckich oraz sposób ich wytwarzania
  • Zabawkarstwo żywiecko-suskie

Zobacz te punkty w Słownik Geograficzno-Historyczny GEOHIST

Bibliografia

  1. Ashworth Gregory, Planowanie dziedzictwa, Kraków 2015.
  2. Burduk-Jagielska A. (red.), Mechanizmy prawne zarządzania dziedzictwem kultury, Gdańsk–Warszawa 2016.
  3. Gaweł Ł. Pokojska W., Pudełko A. (red), Ochrona i zarządzanie dziedzictwem kulturowym, Kraków 2016.
  4. Gaweł Ł., Skarby UNESCO, Kraków 2008.
  5. Gutowska K. [red.], Problemy zarządzania dziedzictwem kulturowym, Warszawa 2000.
  6. Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego,http://www.unesco.pl/fileadmin/user_upload/pdf/Konwencja_o_ochronie_swiatowego_dziedzictwa.pdf
  7. Murzyn M., Purchla J. [red.], Dziedzictwo kulturowe w XXI wieku. Szanse i wyzwania, Kraków 2007.
  8. Murzyn-Kupisz M., Dziedzictwo kulturowe a rozwój lokalny, Kraków 2012.
  9. Pruszyński Jan, Dziedzictwo kultury Polski, jego straty i ochrona prawna, t. I-II, Kraków 2001
  10. Purchla J. (red.), Zarządzanie miejscami wpisanymi na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w Polsce i w Norwegii, Kraków 2011.
  11. Raport o systemie ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce po 1989 roku [dokument dostępny w sieci w formacie pdf].
  12. Tomaszewski Andrzej, Ku nowej filozofii dziedzictwa, Kraków 2012.
  13. Węzły Pamięci niepodległej Polski, Kraków-Warszawa 2014.
  14. Zarządzanie światowym dziedzictwem kulturowym, Warszawa 2015, http://www.nid.pl/pl/Wydawnictwa/inne%20wydawnictwa/Managing%20Cultural%20WH_PL%20(3).pdf
  15. Żmudzińska-Nowak, Magdalena, Dziedzictwo kulturowe i jego ochrona jako przedmiot badań i kształcenia : tradycja, doświadczenie, innowacje [w:] Przestrzenie historyczne miasta w projektowaniu konserwatorskim : historyczne mury miejskie w Żorach jako przedmiot opracowania : praca zbiorowa / pod red. Magdaleny Żmudzińskiej-Nowak i Rafała Radziewicza-Winnickiego, Gliwice 2016, s.9-24.

Przypisy

  1. ↑ Prof. Jan Pruszyński definiuje dziedzictwo kulturowe jako : „zasób rzeczy nieruchomych i ruchomych wraz ze związanymi z nim wartościami duchowymi, zjawiskami historycznymi i obyczajowymi uznawanymi za podstawę ochrony prawnej dla dobra konkretnego społeczeństwa i jego rozwoju oraz dla przekazania ich następnym pokoleniom, z uwagi na zrozumiałe i akceptowane wartości historyczne, patriotyczne, religijne, naukowe i artystyczne, mające znaczenie dla tożsamości i ciągłości rozwoju politycznego, społecznego i kulturalnego, dowodzenia prawd i upamiętniania wydarzeń historycznych, kultywowania poczucia piękna i wspólnoty cywilizacyjnej” (J. Pruszyński, Dziedzictwo kultury Polski, jego straty i ochrona prawna, Kraków 2001).
  2. ↑ Zarządzanie światowym dziedzictwem kulturowym, Warszawa 2015, s.13 (http://www.nid.pl/pl/Wydawnictwa/inne%20wydawnictwa/Managing%20Cultural%20WH_PL%20(3).pdf).
  3. ↑ https://www.unesco.pl/kultura/dziedzictwo-kulturowe/dziedzictwo-materialne/konwencje-i-rekomendacje/
  4. ↑ Dziennik Ustaw nr 32 z 30 września 1976 r., poz. 190.
  5. ↑ https://www.gov.pl/web/kultura/dziedzictwo-kulturowe
  6. ↑ https://www.nid.pl/pl/
  7. ↑ http://wkz.katowice.pl/
  8. ↑ http://cdpgs.katowice.pl/
  9. ↑ https://www.slaskie.pl/content/1256544579_2009-10-26

Źródła on-line

Dziedzictwo UNESCO

Pomniki historii

kultura i dziedzictwo

Dziedzictwo kulturowe

Dziedzictwo niematerialne

Polska lista programu pamięć świata

Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego

Zarządzanie światowym dziedzictwem kulturowym, Warszawa 2015

Zobacz też

Słownik Geograficzno-Historyczny GEOHIST

Źródło: „http://ibrbs.pl/index.php?title=Dziedzictwo_kulturowe_w_województwie_śląskim&oldid=9552”