Książnica Beskidzka

(ang. The Libary of Beskidy,niem. Beskiden Bücherei)

Autor: Aleksandra Sobańska

ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

TOM: 2 (2015)

Książnica Beskidzka

Książnica Beskidzka – biblioteka powiatowa znajdująca się w Bielsku-Białej (od 1973 r. centrala mieści się przy ulicy Słowackiego 17a). Biblioteka obejmuje siedemnaście filii. Do roku 1999 placówka nosiła pełniła funkcję biblioteki wojewódzkiej. Przez ostatnie sześćdziesiąt sześć lat przeszła liczne przekształcenia administracyjne i samorządowe.

Przed powstaniem – z dziejów bielskich i bialskich bibliotek

Autorzy opracowań dotyczących Książnicy Beskidzkiej, pisząc o jej historii, przytaczają losy bielskich bibliotek. Sięgają one XVIII wieku i czasów, w których żył Zygmunt Frölich. To właśnie zapis złożony w jego testamencie – z dnia 26 października 1720 roku – przyczynił się do założenia na Zamku Sułkowskich w Bielsku pierwszej biblioteki publicznej w mieście. Ponad sto lat później – w 1868 r. – notariusz, Edward Stiasny powołał do życia bibliotekę tzw. „Czytelnię Polską” w Białej. Wśród licznych inicjatyw warto wspomnieć o bibliotece „Domu Polskiego” (Bielsko, 1902 r.), o Towarzystwie Szkoły Ludowej (biblioteka funkcjonowała do czasów I wojny światowej) czy o Macierzy Szkolnej (1918-1939 r.). Trzy miesiące po zakończeniu II wojnie światowej otworzono Bibliotekę Powiatową w Bielsku, a dwa lata później – 1 września 1947 roku – przy Placu Wolności 5 w Białej Miejską Bibliotekę Publiczną .

Miejska Biblioteka Publiczna w Bielsku, Miejska Biblioteka Publiczna w Białej

W 2013 roku Książnica obchodziła swoje 65-lecie: 5 maja 1948 roku w urzędzie dokonano zarejestrowania Miejskiej Biblioteki Publicznej w Bielsku. Początkowo (od 13 grudnia 1948 roku) siedziba biblioteki mieściła się przy ulicy Kozielec 7 (ul. Lompy), następnie zbiory przeniesiono na Zamek Sułkowskich. Po trzech latach – 1 stycznia 1951 roku, kiedy połączono ze sobą administracyjnie Bielsko i Białą – dokonano również przekształceń w sieci bibliotecznej: zarządzanie Miejską Biblioteką Publiczną w Białej powierzono dyrekcji Miejskiej Biblioteki Publicznej w Bielsku, scalając ze sobą obie instytucje.

Nowy lokal biblioteczny − starania

Po połączeniu obu placówek rozpoczęto starania o pozyskanie dla biblioteki nowego, reprezentatywnego lokalu. Maria Sarnicka, ówczesna kierowniczka Miejskiej Biblioteki Publicznej, mającej swoją na Zamku Sułkowskich, w artykule z lat 80. opisała wynikające z biurokracji trudności, z którymi musiała się zmagać, walcząc o znalezienie miejsca i funduszy na budowę nowoczesnej placówki. Jej współpracownica, Beata Mikuszewska w swojej książce wspomnieniowej Biblioteki i bibliotekarze Bielska-Białej zwraca uwagę na wyjątkowo niesprzyjające warunki pracy – brak miejsca, brak półek oraz kolejki przed zamkiem:

W sumie cała Biblioteka mieściła się w pięciu izbach kątem przy Muzeum Miejskim i Państwowym Liceum Sztuk Plastycznych na Zamku Sułkowskich, w warunkach poniżej jakiejkolwiek normy. Książki niemieszczące się na regałach leżały w stosach na korytarzu zamkniętym dla komunikacji nawet wewnętrznej. Zapotrzebowanie na publicznie dostępne książki było tak ogromne….

Do budowy nowej siedziby placówki doprowadził dopiero nowy dyrektor MBP, Józef Szczerba. Prace wykonawcze rozpoczęła 15 czerwca 1968 roku firma kierowana przez Andrzeja Otrębskiego. Budynek został zaprojektowany w ramach Miastoprojektu przez inżyniera Oskara Górnego, projekt wnętrz opracował inżynier Tadeusz Bajwoluk, z kolei wyposażenie Fabryka Mebli w Buczkowicach. Warto wspomnieć o Janie Grabowskim, który

[…] wykonał również rzeźbę w naturalnym kamieniu stojącą przez budynkiem Biblioteki, a przedstawiającą matkę czytającą dziecku książkę, którą można by zatytułować „Poczytaj mi mamo”. Również stiukowa płaskorzeźba pt. Pegaz znajdująca się na I piętrze budynku bibliotecznego jest jego autorska.

Nowy lokal (pełniący funkcję centrali bibliotecznej również współcześnie) otworzono – po przeniesieniu zbiorów z pomieszczeń zamkowych – 10 lutego 1973.

Funkcjonowanie biblioteki w nowym gmachu

Nowa, dwupiętrowa biblioteka stanowiła miejsce reprezentatywne: goście, wchodząc do gmachu, mogli podziwiać ogromny hol z szatnią oraz wielką salę odczytowo-widowiskową. „Lewe skrzydło zajmowała Dyrekcja i Administracja (tak jak do tej pory), w prawym obok czytelni czasopism mieściła się mała kawiarenka, służą też czasem na narady” . Po schodach wchodziło się do Wypożyczalni dla Dorosłych oraz Czytelni i Działu Informacyjno-Naukowego. W wypożyczalni można było skorzystać z wolnego dostępu do półek, poprosić o pomoc bibliotekarza lub też skorzystać z znajdujących się w holu katalogów wyszukiwawczych. Na drugim piętrze oprócz magazynów znajdowały się „Dział Gromadzenia, Dział Opracowania zbiorów, Dział Instrukcyjno-Metodyczny”.

Doskonałe, jak na ówczesne czasy, warunki lokalowe przyczyniły się do tego, że zaczęto organizować ogromną ilość spotkań bibliotecznych czy wystaw (stelaże wykonał również Tadeusz Bajwoluk). W bibliotece gościli w tym okresie, m.in. Władysław Bartoszewski, dyrektor Teatru Starego w Krakowie – Jan Paweł Gwalik, Zofia Kucówna, Jerzy Kamas, Daniel Olbrychski, Leszek Herdegen z Lidią Zamkow, Beata Tyszkiewicz, Juliusz Kydryński. Zaczęto współpracować z Muzeum Literatury (z Januszem Odrowążem Pieniążkiem z okazji wystaw poświęconych Adamowi Mickiewiczowi oraz Stefanowi Żeromskiemu) oraz z Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie (Piśmiennictwo Wojskowe) i innymi instytucjami kultury (współpraca z Biblioteką w Ołomuńcu w Czechosłowacji).

Wojewódzka Biblioteka Publiczna

Rozwój sieci bibliotecznej wraz z nową centralą zakłóciły po dwóch latach kolejne zmiany w administracji państwowej i samorządowej. Wraz z ustanowieniem województwa bielskiego 1 sierpnia 1975 roku, korzystając z zasobów MBP oraz działającej od 1945 roku Powiatowej Biblioteki Publicznej, utworzono Wojewódzką Bibliotekę Publiczną. Nowopowstała instytucja musiała objąć swoją opieką biblioteki funkcjonujące w podległych jej powiatach –

Biblioteka otrzymała nie tylko nazwę, ale i status Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej, co oznaczało przejęcie opieki nie tylko nad bibliotekami w powiecie bielskim od dotychczasowe Biblioteki Powiatowej w Bielsku-Białej, ale roztoczenie opieki nad bibliotekami powiatów, które weszły w skład nowego województwa, dotychczas podlegającymi Wojewódzkiej Bibliotece w Katowicach i Wojewódzkiej Bibliotece w Krakowie. Były to powiaty: bielski, cieszyński, oświęcimski, suski, wadowicki i żywiecki

– co w praktyce oznaczało troskę o zasoby i działania, mające rozwój czytelnictwa na rozległym terenie. W 1990 roku przeprowadzono zmiany w prawie, w wyniku których na podstawie Ustawy o samorządzie gminnym z 8 marca 1990, z dniem 1 stycznia 1990 roku prowadzenie bibliotek stało się obowiązkiem każdej gminy. Uległ też likwidacji Fundusz Rozwoju Kultury, stanowiący zasadnicze źródło finansowania placówek publicznych (w tym bibliotek):

Nadzór Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Bielsku-Białej (WBP) nad 54 bibliotekami stopnia podstawowego i ich placówkami filialnymi, ograniczony został do tzw. opieki merytorycznej. W wyniku zmian, struktura organizacyjna WP musiała ulec reorganizacji. Z jej zdań zostały usunięte problemy i potrzeby materialne bibliotek, czy też potrzeby socjalne bibliotekarzy bibliotek gminnych.

Książnica Beskidzka

15 stycznia 1991 na emeryturę przeszedł Józef Szczerb – jego stanowisko objęła Klara Kurowska (piastującą tę funkcję do 30 marca 1999 roku). Jako ostatnia zasiadała na stanowisku dyrektora Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej – od początku 1999 roku biblioteka zaczęła podlegać bezpośrednio samorządowi gminny Bielsko-Biała (w tym prezydentowi) i utraciła

[…] swoje dotychczasowe funkcje i kompetencje, właściwe dla Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej, zostaje biblioteką miejską, realizującą w późniejszym kresie zadania biblioteki powiatowej dla samorządowych bibliotek publicznych powiatu bielskiego.

Ponadto zlikwidowano działy: Instrukcyjno-Metodyczny oraz Druków Rezerwowych. Merytoryczną opiekę nad bielsko-bialską biblioteką przejęła Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Katowicach (następnie Biblioteka Śląska w Katowicach), 8 czerwca Rada Miasta nadała bibliotece nową nazwę – Książnica Beskidzka w Bielsku-Białej – i zmienił się jej statut.

Stanowisko dyrektora objął w 1999 roku Bogdan Kocurek. Dotychczas podczas jego kadencji utworzono takie struktury jak: „Dział Animacji, Promocji i Marketingu, Dział Przetwarzania Danych (obecnie Dział Informatyki), Centrum Wiedzy o Regionie, Unii Europejskiej (obecnie Punkt Informacyjny Europe Direct)”. Jeszcze w ubiegłym wieku przeprowadzano negocjacje „w sprawie powierzenia Książnicy Beskidzkiej zadań biblioteki powiatowej dla 10 bibliotek stopnia podstawowego na terenie powiatu bielskiego” . Przedsięwzięcie sfinalizowano umową z dnia 1 lutego 2002 roku.

Działalność

Rzeźba autorstwa Jana Grabowskiego, stojąca przed Książnicą Beskidzką

Dyrektor Książnicy Beskidzkiej, Bogdan Kocurek, zwraca szczególną uwagę na wizję, do której przez ostatnią dekadę dążyła kierowana przez niego placówka. Można ją opisać w postulatach: Książnica jako nowoczesne „centrum edukacji, informacji i kultury wspierającego aktywność w zdobywaniu wiedzy i informacji; Biblioteka znana w Polsce; lider instytucji i środowisk bibliotekarskich na Podbeskidziu; placówka przyjazna i potrzebna mieszkańcom Bielska-Białej i powiatu bielskiego”. Bez wątpienia udało się pracownikom placówki zrealizować te idee – o czym świadczą prestiżowe nagrody, m.in. „Bibliotheca Magna Perennisque”, „Zasłużony dla Kultury Polskiej”, dyplom Ministra Kultury, Medal Prezydenta Miasta, Statuetka Lodołamacz Specjalny.

Centrala wraz z filiami prowadzą szeroko rozumianą działalność:

• statutową – biblioteka na bieżąco wypożycza posiadane materiały biblioteczne (około 700 000 rekordów) zapisanym czytelnikom (corocznie średnio około 48.000 klientom); biblioteka została w pełni skomputeryzowana 31 grudnia 2011 roku (w systemie bibliotecznym Patron);
• informacyjną – w bibliotece znajdują się 172 zestawy komputerowe (154 z dostępem do sieci bezprzewodowej), funkcjonują liczne czytelnie, Informatorium, Centrum Wiedzy o Regionie, Punkt Informacyjny Europe Direct, Dział Informacyjno-Bibliograficzny;
• edukacyjną/kulturalną/literacką – biblioteka realizuje liczne programy grantowe, oferowane m.in. przez Ministerstwo czy Unię Europejską;
• w zakresie promocji czytelnictwa – organizacja spotkań autorskich (w przeciągu ostatnich pięciu lat m.in.: Andrzej Stasiuk, Daniel Passent, Małgorzata Kalicińska, Marcin Meller, Bohdan Butenko, Renata Piątkowska), liczne Dyskusyjne Kluby Książki;
• w zakresie promocji regionu (tworzenie w ramach Programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Mecenat 2010 rok. Program – „Upowszechnianie i promocja czytelnictwa”. Projekt – „Biblioteka bliżej czytelnika” regionalnej bazy z obszaru Beskidów, Podbeskidzia; tworzenie bibliografia Bielska-Białej i powiatu bielskiego (dotychczas ukazało się14 tomów publikacji);
• w zakresie współpracy transgranicznej – biblioteka realizuje niektóre projekty wraz z placówkami z Czech, Węgier czy Słowacji;
• przeciwdziałania wykluczeniom społecznym (zwłaszcza utworzona w 2000 roku Filia Integracyjna na osiedlu Grunwaldzkim wychodzi naprzeciw osobom mającym trudności ze słuchem, wzrokiem, schorzeniami ruchowymi) ;

Warto zwrócić szczególną uwagę na inicjatywy, które na trwałe wpisały się w wizerunek Książnicy Beskidzkiej np. przeprowadzane od 2000 roku: konkurs dla dzieci „Tworzymy własne wydawnictwo” (pilotażowa edycja miała miejsce w 1986 r.) czy przyznawanie tytułu Dobrodziej Książnicy Beskidzkiej dla osób wspierających czytelnictwo w regionie.

Bibliografia

1. Bielsko-Biała. Monografia miasta, red. Panic I, Bielsko-Biała 2010, t. 4: Bielsko Biała w latach 1918-2009.
2. Kocurek B., Książnica Beskidzka - instytucja pogranicza, w: Biuletyn Informacyjny Biblioteki Narodowej. 1999, [nr] 3, s. 49-50.
3. Książnica Beskidzka w Bielsku-Białej, Klub Złotej Monety : materiały z programu Klub Złotej Monety realizowanego w ramach ogólnopolskiego konkursu "Z ekonomią na ty", Bielsko-Biała 2002.
4. Książnica Beskidzka wczoraj i… jutro, oprac. Książnica Beskidzka, Bielsko-Biała 2014.
5. Mikuszewska B., Biblioteki i Bibliotekarze Bielska-Białej, Bielsko-Biała 2012.
6. Orawski A., Książnica Beskidzka ośrodkiem informacji i kultury, w: Bibliotekarz. 2000, [nr] 11, s. 16-19.
7. Orawski A., Trzy lata współpracy transgranicznej, w: Bibliotekarz. 2003, [nr] 3, s. 23-24.
8. Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Bielsku-Białej : informator dla czytelników, oprac. Bożek Z., Czarnecka O., Bielsko-Biała : [s.n.], 1978.

Źródła on-line

1. Strona Książnicy Beskidzkiej