Radio

Autor: Paweł Sołtysik

ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

TOM: 1 (2014)

Radio to środek masowego komunikowania, służący do rozpowszechniania audycji słownych i muzycznych o zróżnicowanym charakterze (m.in. informacyjnych, rozrywkowych, kulturalnych, literackich, teatru radiowego, oświatowych, edukacyjnych, sportowych) adresowanych do szerokiego audytorium. Radio jest odbierane przez odbiorniki radiowe również potocznie nazywane określane jako „radio”. Techniczną stroną przekazu radiowego zajmuje się radiofonia. Radio góruje nad prasą i telewizją szybkością informowania, a nad prasą równoczesnością nadawania i odbioru, dostępnością dla analfabetów, stosunkową taniością rozpowszechniania programów w różnych językach, także łatwością pokonywania granic państw, dużych odległości i przeszkód naturalnych (góry, pustynie, morza itp.). Radio jest także narzędziem kształtowania opinii publicznej i postaw. Do jego zadań należy także podnoszenie poziomu kultury odbiorców, dostarczanie przeżyć artystycznych i rozrywki (programy muzyczne, literackie, teatr radiowy), szerzenie oświaty szkolnej (programy dla szkół) i pozaszkolnej (uniwersytety radiowe). Jedną z funkcji radia jest także reklama. Niezależnie od audycji adresowanych do mieszkańców własnego kraju, radio emituje programy w różnych językach dla słuchaczy za granicą - zwykle wspierają one politykę zagraniczną rządu, informują o osiągnięciach danego kraju, a także komentują wydarzenia międzynarodowe. Zróżnicowanie funkcji radia, wzbogacanie form radiowych, udoskonalenia techniczne spowodowały istotny wzrost znaczenia radia i szybki jego rozwój.

We wszystkich krajach radio podlega ustawodawstwu państwowemu. Pośrednia lub bezpośrednia kontrola państwa nad radiem wynika z konieczności centralnego przydziału fal poszczególnym stacjom i z dbałości o interesy polityki wewnętrznej i zagranicznej. W niektórych krajach (np. W. Brytania, Niemcy) działalnością radia kierują publiczne korporacje formalnie niezależne, ale powoływane przez władze państwowe i ostatecznie przed nimi odpowiedzialne. W części krajów radio jest w rękach prywatnych i ma charakter komercyjny (np. w USA 95% radiostacji to radiostacje prywatne, rząd zachowuje jednak prawo wydawania licencji na ich działalność). W niektórych krajach oprócz radia państwowego lub publicznego istnieją komercyjne towarzystwa radiowe (np. w W. Brytanii). Na świecie działały i działają międzynarodowe organizacje zrzeszające krajowe instytucje radiowe i telewizyjne, do głównych należała OIRT (Międzynarodowa Organizacja Radia i Telewizji) i jest nią EBU (Europejska Unia Radiofoniczna). Międzynarodowa współpraca radiowa polega na wymianie programów (m.in. informacyjnych i publicystycznych), organizowaniu wspólnych imprez lub konkursów (Prix Italia, Prix Japan – poświęcone twórczości oświatowej, i in.).

Początki radiofonii na Górnym Śląsku

Polskie Radio Katowice

W dniu 4 grudnia 1927r. o godz. 13:15 rozpoczęła regularną pracę 12kW stacja nadawcza Polskiego Radia w Katowicach, stając się czwartą a zarazem najsilniejszą w tym okresie radiostacją regionalną w Polsce. Próbne nadawanie programu prowadziły Katowice od 27 listopada 1927r. Audycje nadawane były na fali 359,8m. Następnie tuż po otwarciu stacja została przestrojona na dotychczasową falę Krakowa, tj. 422m. Budowę stacji należy zawdzięczać Sejmowi Śląskiemu, który uchwalił 600 tys. złotych tytułem pożyczki dla Polskiego Radia oraz pomocy województwa śląskiego. Odpowiednia umowa między Skarbem Śląskim a dyrekcją naczelną PR została podpisana 28 marca 1927r. Umowę tę podpisał ze strony Śląska wojewoda dr Michał Grażyński, w imieniu PR dr Zygmunt Chamiec i inż. Władysław Haller. Katowicka stacja nadawcza PR.została wzniesiona na wzgórzach za miastem (przy szosie Mikołowskiej za parkiem Kościuszki) przy ul. Brynowskiej. Stąd pochodzi jej późniejsza nazwa „stacji na Brynowie”. Stacja otrzymała aparaturę nadawczą zakupioną w angielskiej firmie Standard Electric Company. Antena radiostacji w Katowicach została rozpięta na dwóch masztach stalowych o wysokości 70m każdy. Była ona trzykrotnie uziemiona specjalnymi doprowadzeniami. W każdym doprowadzeniu płynął prąd o natężeniu 100m. Maszyny antenowe wykonała Królewska Huta w Katowicach. Stacja w Katowicach mimo stosunkowo małej mocy, dawała dużą siłę odbioru dźwięku dzięki korzystnym warunkom wypromieniowywania fali elektromagnetycznej. Wraz z radiostacją oddana została do eksploatacji rozgłośnia radiowa w Katowicach na potrzeby której adaptowano budynek przy ul. Warszawskiej. Nieopodal przy ul. Mieleckiego 1 w gmachu Banku Związku Spółek Zarobkowych mieściło się duże studio muzyczne.

15 stycznia 1936r. rozgłośnia PR w Katowicach otrzymała podstudio w Sosnowcu. Urządzone ono zostało w lokalu dyrekcji elektrowni Okręgu Zagłębia Dąbrowskiego przy ul. Będzińskiej. Podstudio PR w Sosnowcu zostało pomyślane jako placówka radiowa Zagłębia Dąbrowskiego. Od chwili otwarcia zasilało ono rozgłośnię w Katowicach stałym programem poświęconym zagłębiu. W skład podstudia w Sosnowcu wchodziło studio o kubaturze 70m3, amplifikatornia oraz szereg pomieszczeń redakcyjnych i pomocniczych.

20 sierpnia 1937r. Katowice otrzymały nowy gmach rozgłośni. Obiekt ten został zlokalizowany przy ul. Juliusza Ligonia 29 (róg ul. Królowej Jadwigi). Kubatura nowego obiektu wynosiła 8 500m3, z czego na pomieszczenia administracyjnej zostało przeznacvzonych 1000m3, techniczne 2400m3, a reszta przypadała na studia, redakcje, poczekalnie dla artystów oraz hale.

W rozgłośni, która w rozbudowanej formie istnieje od dziś, znajdowały się 3 średniej wielkości studia radiowe. Rzutem ich był trapez. Sufity wykonano w formie łamanych płaszczyzn w celu zabezpieczenia się przed powstawaniem fal stojących miedzy podłogą a sufitem. Wszystkie studia zostały umieszczone w centralnej części gmachu i zgodnie z współczesnymi wymaganiami ochrony dźwiękowej posadowione na oddzielnych fundamentach. Od zewnątrz otaczały je pomieszczenia typu biurowego, tworząc naturalny pas izolacji akustycznej. W dwa lata później w Katowicach zrealizowano drugą poważną inwestycję, a mianowicie uruchomiono nową stację nadawczą programu o mocy 50kW w antenie. Stacja podjęła próbne nadawanie programu na krótko przed wybuchem II wojny światowej – dokładnie 1 czerwca 1939r.. Regularną emisję programu prowadziła od 1 lipca 1939r. na fali 758,0m. Oficjalnie jej przekazanie do eksploatacji nastąpiło 25 sierpnia 1939r.

Stacja katowicka została zlokalizowana w gminie Brzezinki koło Mysłowic. W tym celu Polskie Radio zakupiło teren o powierzchni 7 ha, wznosząc na nim budynek stacyjny o kubaturze 3000m3 i maszt antenowy wysokości 120m. Budowę obiektu rozpoczęto 2 lipca 1938r. W myśl przyjętych założeń po oficjalnym otwarciu 50kW stacji nadawczej, dotychczasowa 12kW stacja w Brynowie miała być wykorzystana przez pewien czas jako stacja rezerwowa. W okresie próbnego nadawania nowa stacja nadawcza zapowiadała się jako stacja Katowice II.

Rozgłośnia katowicka PR w swej pracy programowej podjęła się zadania polegającego na możliwie najwierniejszym odtwarzaniu tętna życia Śląska. Kierownictwo programowe nowo otwartej rozgłośni w Katowicach spoczywało w rękach Stefana Tymienieckiego (z wykształcenia muzykolog, twórca wielu audycji radiowych), ogólnie zaś Włodzimierza Stryckiego. W latach trzydziestych dyrektorem był Stanisław Ligoń, popularny Karlik z Kocyndra (w cyklu opowiadań o gwarze śląskiej p.n. „Niedziela przy żeleźnioku” oraz inscenizacjach tej audycji p.n. „Bery i bojki śląskie”). Pierwszym kierownikiem technicznym rozgłośni i radiostacji był Cyryl Litwiński. Pracował on w Polskim Radio do 1930r. Następnie stanowisko to objął Fryderyk Dyrna. Katowice w tamtych czasach jako sygnał dźwiękowy wybrało kucie młotka o kowadło, jako symbol zagłębia górniczego.

Radio na Śląsku w okresie II wojny światowej

1 września rozgłośnia katowicka otrzymała nakaz ewakuacji – najpierw radiostacja nadawcza w Brynowie (Katowice II). W ciągu niespełna 24 godzin załoga stacji, mimo nieustannego bombardowania, zdołała rozmontować aparaturę i ulokować ją w skrzyniach na wagonach kolejowych. W tym czasie radiostacja w Brzezince (Katowice I) nadawała jeszcze normalnie program. Rano 2 września 1939r. następuje ewakuacja pierwszego „rzutu” stacji w Brynowie. Część załogi stacji wraz ze zdemontowanymi urządzeniami udaje się pociągiem w kierunku Częstochowy. Po godzinie 15:00 2 września przychodzi również rozkaz całkowitej ewakuacji i zniszczenia radiostacji w Brzezince (Katowice I). Do godziny pierwszej w nocy większość urządzeń tej stacji zostaje zniszczona. W powietrze zostaje wysadzony również maszt. Na wysadzenie budynku stacyjnego braknie jednak dynamitu. Około godziny trzeciej w nocy załoga opuszcza swoją radiostację.

Radio po wojnie i w realiach PRL-u

Radiostacja Gliwicka

Stacja nadawcza w Katowicach odezwała się 29 lutego 1945r. Następnego dnia podjęła normalną działalność antenową. Uroczyste otwarcie odbyło się 5-6 marca 1945r. Do nadawania programu wykorzystano długofalową radiostację na Mrówczej Górce pod Katowicami. Stacja ta służyła poprzednio do nadawania sygnałów telegraficznych i fonii dla potrzeb komunikacji lotniczej. Zasięg stacji nadawczej na Mrówczej Górce miał charakter lokalny, chociaż była ona dość dobrze słyszana również w znacznej odległości od Katowic. Przedwojenną stację nadawczą w Brzezince wraz z masztami wysadziły w powietrze cofające się oddziały niemieckie. Niezniszczony natomiast pozostał budynek radiostacji rezerwowej w Brynowie, ale niestety już w 1941r. Niemcy wywieźli z niej wszystkie urządzenia. Radiostacja na Mrówczej Górce otrzymywała program z prowizorycznie odremontowanej rozgłośni przy ul. Ligonia 29. Jej gmach wyszedł z zawieruchy wojennej cało. Jednakże brak w nim było wszystkich niemal urządzeń studyjnych, które Niemcy zaraz na początku wojny wywieźli do Wrocławia. W budynku rozgłośni rozlokowali natomiast biura „Propagandaamtu” i szwalnię wojskową. Rozgłośnia nie była im potrzebna, gdyż radiostację nadawczą w Brzezince wykorzystali jako stację retransmisyjną.

Pierwsza odbudowana została w rozgłośni amplifikatornia, która rozpoczęła pracę już na początku 1945r. Następnie po uruchomieniu radiostacji na Mrówczej Górce przejęła ona prowadzenie programu antenowego. W dwa lata później (1 października 1947r.) rozgłośnia otrzymała nową amplifikatornię.

Tymczasowa stacja na Mrówczej Górce nie mogła oczywiście na dłuższy czas rozwiązać potrzeb radiofonii katowickiej, wobec czego rozpoczęto u władz radzieckich starania o przekazanie do dyspozycji PR 10kW radiostacji poniemieckiej w Gliwicach. Jej przejęcie nastąpiło 25 maja 1954r. Aktu przejęcia w imieniu Polskiego Radia dokonał Adam Mikulski. Urządzenia techniczne były poważnie uszkodzone zarówno w wyniku działań wojennych jak i rozmyślnego sabotażu dawnej obsługi niemieckiej. Nie ocalała niemal żadna lampa nadająca się do pracy, rozbite były krzemionkowe chłodnice, stopień separatora był wyrwany, a w prostownikach brak było próżni. Wodą zalanych była także większość kanałów kablowych, zawierających instalacje sygnalizacyjne, telefoniczne i modulacyjne itd. Nie mniej zdewastowane były również budynki mieszkalne, należące do obsługi radiostacji. Naprawy wymagała wolnostojąca wieża drewniana, podtrzymująca antenę na wysokości 155m.

4 października 1945r. radiostacja w Gliwicach nadała pierwszą próbną audycję. Następnie, poczynając od 23 października 1945r. stacja zaczęła nadawać dwugodzinną audycję próbną. Natomiast od 12 listopada 1945r. czas nadawania audycji próbnych został powiększony do sześciu godzin dziennie. Audycje te były nadawane na fali 343,7m pod nazwą „Katowice I”, w odróżnieniu od programu emitowanego dotychczas przez stację nadawczą na Mrówczej Górce (Katowice II). Normalną emisję rozpoczęły Katowice I 24 listopada 1945r. Zasięga stacji był dość znaczny, bo wynosił około 100km. Otwarcie rozgłośni, a przede wszystkim stacji nadawczej w Gliwicach, świętowano uroczyście. W uroczystym otwarciu tych obiektów wziął udział wojewoda katowicki płk Jerzy Ziętek. Po oficjalnym uruchomieniu stacji nadawczej w Gliwicach dotychczasowa stacja na Mrówczej Górce została unieruchomiona. Lampy z tej radiostacji zostały przewiezione do Krakowa, gdzie wykorzystano je do pracy miejscowej stacji telefonicznej.

W latach pięćdziesiątych oddano do eksploatacji nową średniofalową stację nadawczą w Katowicach z nadajnikiem o mocy 30kW. Z chwilą jej uruchomienia dotychczasowe 10kW stacja w Gliwicach została zdemontowana. W tym okresie nastąpił również poważny rozwój bazy studyjnej rozgłośni: w latach 1953-1956 wybudowano radiowy dom muzyki przy ul. Plebiscytowej 3, w którym znalazły się 3 duże studia muzyczne. Największe z nich ma objętość 4125m3 i może pomieścić 100-osobową orkiestrę symfoniczną. Pozostałe dwa studia mają objętość 450m3 i 320m3. Łączna kubatura tego obiektu (dawne kino Słońce) wynosi 22 000,3. Oficjalne otwarcie tego obiektu odbyło się 26 kweitnia 1956r.

W 1957 r. odbyło się powiększanie mocy stacji katowickiej z 30kW do 60 kW. W kilka lat później (1960-1964) również sam gmach rozgłośni w Katowicach został znacznie rozbudowany i zmodernizowany. W części dobudowanej znalazły się pomieszczenia dla dodatkowego studia kameralnego z reżyserią oraz dwa zespoły emisyjne. W ten sposób łączna liczba studiów będących w dyspozycji rozgłośni katowickiej wzrosła do 9, a w ich całkowita objętość do 8000m3. Rozgłośnia katowicka miała jedną z najbardziej rozbudowanych w kraju sieci stałych punktów transmisyjnych. Do największych tego rodzaju punktów należała wielka, wielofunkcyjna hala sportowa zlokalizowana w centralnym rejonie miasta. Rozgłośnia katowicka ponownie jako swój sygnał dźwiękowy przyjęła uderzanie młotka o kowadełko.

Dla porównania - obecnie są eksploatowane stacje radiowe, z których np. jedna stacja (o mocy około 1 MW) pracująca na falach długich może zapewnić zadowalającą jakość odbioru na obszarze całej Polski, natomiast stacja pracująca na falach średnich (o zbliżonych parametrach) pokrywa obszar tylko kilku województw, i to ze zmiennymi warunkami odbioru w ciągu doby. Znacznie większą dobową i sezonową zmienność warunków propagacji obserwuje sią w zakresie fal krótkich, jednak dzięki zjawisku odbicia fal od jonosfery – przy odpowiednim dobraniu częstotliwości pracy i kąta promieniowania – można uzyskiwać zasięg kilkuset kilometrów przy mocach znacznie mniejszych niż w zakresie fal długich i średnich. Zasięg stacji pracujących na falach ultrakrótkich (UKF) jest praktycznie ograniczony do zasięgu bezpośredniej widoczności miedzy antena odbiorcza i nadawcza, zatem aby pokryć powierzchnie Polski programami nadawanymi na UKF, musi pracować kilkadziesiąt stacji retransmitujących te same programy. Pasmo fal ultrakrótkich wykorzystujące modulacje FM, ze względu na niski poziom zakłóceń występujących przy tej modulacji, jest przeznaczone dla sieci nadających programy wysokiej jakości, m.in. stereofoniczne

Radio po 1989 - etap przedkoncesyjny rozwoju organizacji radiowych w Polsce

Do końca lat osiemdziesiątych Polskie Radio działało w warunkach monopolu państwowego, regulowanego ustawą o Komitecie do spraw Radia i Telewizji z 1960r. Proces przechodzenia sektora radiowego od systemu monopolistycznego do wolnorynkowego został zapoczątkowany w styczniu 1988r,, kiedy to władze państwowe przestały zagłuszać nadające z Zachodu polskie stacje – Wolną Europę i Głos Ameryki. Właściwy proces transformacji systemu medialnego w Polsce rozpoczął się w 1989r. Ustalenia Okrągłego Stołu zmierzały do zniesienia monopolu państwowego radia i telewizji, jak i do stworzenia demokratycznego, pluralistycznego i otwartego systemu komunikacji społecznej.

Zniesienie cenzury umożliwiło swobodny rozwój radia publicznego oraz powstanie i rozwój radia prywatnego. Po 1989 także polskojęzyczne stacje zachodnie uzyskały możliwość tworzenia przedstawicielstw i akredytowania korespondentów zagranicznych w Polsce, na przykład RWE-Rozgłośnia Polska Radia Wolna Europa (od V 1990), BBC-Sekcja Polska (od 1989), VOA-France Internationale-Sekcja Polska (od 1989). Nastąpiły ważne przekształcenia strukturalne w sferze zarządzania. Na mocy ustawy w 1993r. została powołana Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji nadzorująca m.in. radio publiczne oraz udzielająca koncesji radiom prywatnym.

Pierwsze niezależne komercyjne stacje radiowe pojawiły się w 1990r. Były to kolejno: Radio Małopolska Fun (dzisiejsze RMF FM), Radio Solidarność (później Radio S, dziś Radio Eska), Radio GA-ZET-A (później Radio Zet), Radio Alex i nieistniejące już Radio Kormoran z Węgorzewa. Tym samym pojawił się sektor komercyjny radia. Jak się później okazało, rozgłośnia RMF FM wypracowała trendy rozwojowe rynku radiowego w Polsce. Do marca 1993r. legalnie funkcjonowały 24 stacje diecezjalne, 3 parafialne oraz 31 stacji na podstawie zezwolenia dla Radia Maryja. W latach 1990-1992 trwał żywiołowy, pełen entuzjazmu proces powstawania pierwszych stacji radiowych. W pionierskim okresie tworzenia rynku radiowego występowało bardzo duże zapotrzebowanie społeczne na powstanie niezależnych od władz publicznych stacji radiowych. Główną przesłanką zakładania komercyjnych rozgłośni radiowych była chęć osiągnięcia sukcesu finansowego przez ich właścicieli. Ich wejście na rynek odbywało się kosztem audytorium publicznego radia. Zaczęły też one szybko dominować na rynku lokalnym.

Od 1991 do 1993r. poszczególne programy Polskiego Radia zaczęły powoli tracić słuchaczy, z wyjątkiem regionalnych rozgłośni Polskiego Radia. W 1993r. bardzo dynamiczny wzrost słuchalności odnotowały lokalne rozgłośnie komercyjne, jak i rozgłośnie katolickie. W szybkim tempie zmniejszył się krąg odbiorców polskojęzycznych stacji zagranicznych (z 38% w 1991r. do 3% pod koniec 1993r.).

Etap porządkowania i zdobywania rynku

Lata 1993-1995 to kontynuacja żywiołowego entuzjazmu w tworzeniu kolejnych stacji radiowych na rynkach lokalnych i regionalnych. Uchwalona w grudniu 1992r. przez Sejm RP ustawa o radiofonii i telewizji dała możliwość tworzenia prywatnych stacji radiowych i telewizyjnych. Po wejściu ustawy w życie w 1993r. działało 55 stacji pirackich, w rozumieniu ówczesnego prawa. Miejsce państwowego radia i telewizji zajęły radio i telewizja publiczna oraz prywatne i komercyjne, jak i niepubliczne rozgłośnie radiowe i stacje telewizyjne. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (KRRiT) rozpoczęła działalność w dniu 1 marca 1993r. Od początku swego istnienia prowadziła intensywną działalność w zakresie udzielania koncesji na nadawanie programów radiowych i telewizyjnych. W pierwszym postępowaniu przyznano koncesje radiowe na 3 sieci radiowe o zasięgu ogólnopolskim (RMF FM, Radio Zet, Radio Maryja) oraz 156 stacjom komercyjnym w tym 46 stacjom kościelnym. W wyniku postępowania koncesyjnego ukształtował się sektor radiofonii katolickiej obejmujący 42 rozgłośnie diecezjalne, 2 parafialne i 2 zakonne. Rozgłośnie katolickie przybrały trzy rodzaje formuł programowych: radio modlitewne (np. Radio Maryja), radio refleksyjne (np. Radio Plus w Gliwicach), radio dynamiczne z udziałem popularnej muzyki młodzieżowej (Plus z Gdańska, As ze Szczecina). W pierwszym postępowaniu koncesyjnym o nadawanie programu radiowego ubiegały się domy kultury, stowarzyszenia, towarzystwa, fundacje, uczelnie, gminy o podmioty i osoby prywatne.

Należy zwrócić uwagę, że rynek radiowy od samego początku swego istnienia nie sprzyjał stacjom o zasięgu mniejszym niż 30km i nieobejmujących zasięgiem dużych miast. Utrzymanie stacji radiowej oferującej słuchaczom program wysokiej jakości za pomocą lokalnych ogłoszeń reklamowych okazało się później niemożliwe z uwagi na między innymi płytki rynek reklamy lokalnej. W 1995r. zaznaczyła się już wyraźna, rosnąca pozycja dwóch ogólnopolskich rozgłośni komercyjnych – RMF FM oraz Radia Zet. Rozgłośnie katolickie w warunkach konkurencji na rynku radiowym dość szybko uzyskały własnych słuchaczy a niektóre z nich – np. Radio Maryja, Katolickie Radio Legnica, Katolickie Radio Plus z Gdańska – odniosły spektakularny sukces.

W drugiej edycji procesu koncesyjnego trwającego w latach 1995-1996 koncesje na nadawanie programów radiowych otrzymało dodatkowych 36 nadawców. Drugi proces koncesyjny sfinalizował okres kształtowania rynku niepublicznych nadawców radiowych. Efektem tego procesu było prawne usankcjonowanie funkcjonowania około 160 stacji lokalnych osadzonych w społeczności lokalnej. Rynek radiowy stał się najbardziej konkurencyjny ze wszystkich mediów w Polsce.

Etap rozpoczęcia procesu konsolidacji, koncentracji i przekształceń własnościowych

Trzeci etap rozwoju radia to etap weryfikacji funkcjonujących nadawców radiowych pod względem jakości nadawanego przez nich programu , dostępności tych podmiotów do rynku reklamowego oraz posiadania wystarczająco mocnych podstaw finansowych do prowadzenia działalności radiowej. W większości przypadków dochody z reklam nie zaspokajały potrzeb stacji lokalnych. Najsłabszym ogniwem rynku nadawców koncesjonowanych okazały się stacje lokalne, które czerpiąc zyski z dość płytkich lokalnych rynków reklamy, borykały się z problemami finansowymi i balansowały na granicy rentowności. W tej sytuacji nadawcy lokalni rezygnowali z ambitnych pomysłów programowych, tj. tworzenia własnych serwisów informacyjnych i audycji publicystycznych. W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych nasilił się wpływ czynników ograniczających rozwój radiofonii lokalnej mimo rosnącego znaczenia radia lokalnego dla rozwoju społeczności lokalnych i samorządności. Od momentu zakończenia drugiej tury postępowania koncesyjnego rozwój stacji radiowych był hamowany przez brak zwiększania technicznego zasięgu nadawania oraz brak rozstrzygnięć KRRiT w kwestii rozszczepienia programu na lokalne pasma antenowe.

W połowie lat dziewięćdziesiątych jedynie RMF FM i Radio Zet stanowiły istotne wyzwanie dla programów radia publicznego, dyktowały też warunki rywalizacji na komercyjnym rynku radiowym. Od początku stacje te traktowały swój program jako produkt, a nazwę rozgłośni radiowej jak markę handlową. Jako pierwsze dostrzegły siłę osobowości prezenterów i dziennikarzy w kreowaniu wizerunku radia. W regionach dominowały pod względem słuchalności prywatne rozgłośnie lokalne, przeważnie o małej mocy nadajnika. Lata dziewięćdziesiąte charakteryzują się dychotomicznym systemem segmentacji rynku radiowego według modelu prywatne/komercyjne – publiczne, ogólnopolskie – lokalne/regionalne, muzyczne – informacyjne oraz umiarkowanym zainteresowaniem inwestorów zagranicznych polskim rynkiem radiowym.

Według Stowarzyszenia Polskie Prywatnej Radiofonii utrzymanie stacji radiowej w mieście o średniej licznie mieszkańców kosztowało około 50 tys. zł, a zwrot z poniesionych nakładów szacowano na 3 lata działalności. Na rynku radiowym lat dziewięćdziesiątych dominował format uniwersalny. Większość rozgłośni reprezentowała podobny program, zarówno pod względem nadawanej muzyki jak i wiadomości, adresowany do masowego słuchacza. Przez większość nadawców lokalnych został przyjęty model radia uniwersalnego oraz muzyczno-informacyjnego.

Wśród nadawców lokalnych widoczne były dwie strategie działania, tj. wejście do sieci lub pozyskanie partnera strategicznego poprzez sprzedaż udziałów. Trwale wykształciły się trzy grupy powiązań między koncesjonariuszami radiowymi: 1)własnościowe (podmiot ma udział/akcje w firmach posiadających koncesje lub sam ma kilka koncesji lokalnych); 2)powiązania programowe (kilku nadawców korzysta z gotowych audycji lub ich zestawów, produkowanych lub zestawianych przez podmiot trzeci, jak też kilka stacji wspólnie przygotowuje audycje lub ich zestawienie i emituje w tym samym paśmie programowym); 3)powiązania reklamowe (wspólna sprzedaż czasu antenowego we wspólnych pasmach programowych przez agencję reklamową lub dom mediowy, jednolity cennik i układ pasm reklamowych, jednolite rabaty). Istotnym rodzajem integracji na rynku jest łączenie działalności radiowej z wydawniczą, telewizyjną, internetową i reklamy zewnętrznej. Obserwowano umacnianie się holdingów i grup medialnych (Broker FM, Eurozet, Agora, ZPR SA).

Etap stabilizacji i centralizacji rynku radiowego

Przeprowadzony w 2001r. przez KRRiT proces rekoncesjonowania nie wpłynął zasadniczo na kształt rynku radiowego. Tworzenie nowych stacji było coraz trudniejsze i bardziej ryzykowne biznesowo. Strategie działania najsilniejszych graczy radiowych polegały na przejmowaniu istniejących niezależnych stacji lokalnych. Z liczny 110 stacji lokalnych funkcjonujących tuż przed procesem ponownego udzielenia koncesji na przełomie 2000 i 2001r. pozostało 78 stacji działających samodzielnie w 2004r. Do końca 2005r. liczba ta ograniczyła się do 54 niezależnych nadawców radiowych tworzących samodzielnie programy radiowe. W 2006r. samodzielni nadawcy lokalni tworzyli grupę 48 stacji, w drugim kwartale 2008r. – 40 stacji, a w pierwszym kwartale 2009r. – 36. Świadczy to o kurczeniu się, w ciągu ostatnich lat, rynku lokalnych niezależnych nadawców kosztem sieci Agory, Eski, Adpoint, a od 2007r. także RMF Maxxx. NA rynku lokalnym coraz wyraźniej widać przewagę sieci i grup radiowych nad rozgłośniami niezależnymi.

Przełom XX i XXIw. Upłynął po znakiem profesjonalizacji komercyjnego rynku radiowego, który charakteryzuje względna różnorodność ofert programowych mogących zaspokoić względnie rozmaite potrzeby i oczekiwania słuchacza. Po 2006r. obserwuje się ostrą walkę konkurencyjną nadawców radiowych o słuchaczy – użytkowników Internetu. Jako pierwszy z projektem zestawu internetowych stacji wyspecjalizowanych muzycznie ruszył Broker FM, oferując wortal pod nazwą „Miasto muzyki” obejmujący początkowo 30 sformatowanych stacji radiowych, uzupełniony o informacje na temat muzyki.

Bibliografia

1. 70 lat Polskiego Radia, Warszawa 1995.
2. Bajka Z., Historia mediów, Kraków 2008.
3. Bober E., 80 lat działalności Polskiego Radia , „Wychowanie Techniczne w Szkole”, Nr 5, 2005.
4. Filipowicz J., Radio jako wynalazek XX wieku [w:] Komunikatorzy: wpływ, wrażenie, wizerunek, red. Drzycimski A., Bydgoszcz 2000.
5. Goban-Klas T., Powstanie i rozwój mediów: od malowideł naskalnych do multimediów, Kraków 2001.
6. Grzonka H., (red.), Polskie radio Katowice 1927-2007, Katowice 2007.
7. Jędrzejewski S., Radio. Narodziny - ewolucja - perspektywy [w:] Dziennikarstwo i świat mediów, red. Bauer Z., Kraków 2000.
8. Kwiatkowski M.J., Wrzesień 1939 w warszawskiej rozgłośni Polskiego Radia, Warszawa 1984.
9. Kwiatkowski M.J., Polskie Radio w konspiracji 1939–1944, Warszawa 1989.
10. Kwiatkowski M.J., Tu mówi powstańcza Warszawa, Warszawa 1994.
11. Kwiatkowski M.J., Tu Polskie Radio Warszawa, Warszawa 1980.
12. Legowicz W., Radio - ulotność słowa?, Warszawa 1986.
13. McQuail D., Teoria komunikowania masowego. Tłum. Bucholc M., Szulżycka A., red. nauk. Goban-Klas T. Warszawa 2007.
14. Miszczak S., Historia radiofonii i telewizji w Polsce, Warszawa 1972.
15. Myśliński J., Mikrofon i polityka. Z dziejów radiofonii polskiej 1944–1960, Warszawa 1990.
16. Radio i gazety. Transformacja polskich mediów regionalnych po 1989r., red. K. Wolny-Zmorzyński, Toruń 2010.
17. Sułek A., Radio [w:] Media a wyzwania XXI wieku, red. Bronikowska M., Warszawa 2009.

Źródła on-line

1. Historia Polskiego Radia
2. Polska. Środki przekazu. Radio