Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego w Katowicach

(ang. Karol Szymanowski Academy of Music in Katowice,niem. Karol-Szymanowski-Musikakademie Katowice) Autor: Mateusz Ściążko

ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

TOM: 2 (2015)

Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego w Katowicach – jedna z ośmiu wyższych uczelni muzycznych w Polsce, najstarsza uczelnia wyższa na Górnym Śląsku.

Historia

Bogaty folklor muzyczny Śląska, prężny amatorski ruch śpiewaczy były dobrą podstawą do starań o utworzenie polskiej uczelni muzycznej w Katowicach. Pozwolenie władz centralnych na utworzenie Państwowego Konserwatorium Muzycznego uzyskał w latach dwudziestych ubiegłego wieku wojewoda śląski, Michał Grażyński. Uroczyste otwarcie uczelni nastąpiło 28 września 1929 roku. Do egzaminu wstępnego na rok akademicki 1929/1930 zgłosiło się 1000 kandydatów. Spośród nich na trzy kursy: Niższy, Średni i Wyższy przyjęto 400 osób. W gronie pedagogów znaleźli się m.in.: doc. Stefania Allinówna, prof. Bolesław Szabelski, prof. Władysława Markiewiczówna, prof. Witold Friemann i prof. dr Adam Mitscha. Już w pierwszym roku istnienia Konserwatorium rozpoczęły działalność, złożone z profesorów, kwartet smyczkowy oraz zespół instrumentów dętych. Zespoły te dawały koncerty zarówno w auli uczelni jak i w terenie. W pierwszym roku było to 10 występów profesorów oraz cztery koncerty uczniów.

W 1931 roku Konserwatorium utraciło dotacje oraz prawa uczelni państwowej i przekazane zostało pod opiekę Towarzystwa Muzycznego w Katowicach. 16 maja 1934 roku, wydana została ustawa o utworzeniu Śląskiego Konserwatorium Muzycznego. Jego struktura obejmowała siedem wydziałów: I –Teorii, Kompozycji i Dyrygentury, II – Fortepianu, Organów i Harfy, III – Instrumentów Smyczkowych, IV – Instrumentów Dętych, V – Śpiewu Solowego, VI – Kształcenia Nauczycieli Muzyki i Śpiewu, VII – Samodzielny Wydział Wojskowy (Wojskowa Szkoła Muzyczna, która jako jedyna w Polsce kształciła kapelmistrzów i instrumentalistów dla orkiestr wojskowych). Pierwszym dyrektorem został pianista i kompozytor Witold Frieman. Organizował on bazę materialną oraz dbał o zapewnienie wysoko wykwalifikowanego personelu pedagogicznego. Gromadził instrumenty muzyczne, nuty, oraz książki. Dyrektorem konserwatorium był do roku 1934, a po nim funkcję tę pełnił działacz muzyczny, dyrygent, kompozytor oraz pierwszy komendant Wojskowej Szkoły Muzycznej Faustyn Kulczycki (do 1939).

Do 1939 roku od kandydatów do Konserwatorium nie wymagano posiadania świadectwa dojrzałości (poza kandydatami na Wydział VI). Absolwenci Wydziału Kształcenia Nauczycieli Muzyki i Śpiewu, po trzech latach uzyskiwali absolutorium oraz możliwość zdawania egzaminu państwowego, dającego prawo do uczenia śpiewu w ogólnokształcących szkołach średnich i seminariach nauczycielskich. Ponieważ dyplom nauczyciela dawał szansę na poprawę pozycji społecznej, stąd 60% kandydatów stanowiły osoby ze sfery robotniczej i chłopskiej.

W roku szkolnym 1936/1937, podczas 22 występów, 200 solistów wykonało 255 utworów. W popisach brali udział zarówno wokaliści jak i chóry (męski i mieszany) oraz orkiestra symfoniczna i dęta. Liczne koncerty profesorów uczelni, szczególnie w miastach po stronie niemieckiej (takich jak Bytom, czy Gliwice). Po wojnie działalność artystyczna i kulturalna uczelni w dalszym ciągu się rozwijała.

Od 1937 roku przy Śląskim Konserwatorium Muzycznym prowadzono eksperymentalne kursy licealne, mające przygotowywać młodzież do dalszych studiów muzycznych. Stały się one podstawą do utworzenia w 1938 roku Liceum Muzycznego. Zajęcia w Konserwatorium trwały aż do wybuchu II wojny światowej. W budynku szkoły rząd niemiecki zorganizował Höhere Landesmusikschule (Okręgową Śląską Szkołę Muzyczną), w której funkcję dyrektora pełnił Fritz Lubrich. Co godne podkreślenia, żaden z przedwojennych profesorów Konserwatorium nie podjął w niej pracy.

Po wojnie pierwsi organizatorzy reaktywujący działalność Konserwatorium stanęli przed trudnym zadaniem. Należało wyremontować zniszczony budynek, dokonać inwentaryzacji pozostałego sprzętu muzycznego, na nowo zgromadzić nuty i podręczniki muzyczne. Trzon grona pedagogicznego tworzyli dawni profesorowie Konserwatorium oraz przybyli po wojnie na Śląsk wybitni artyści, m.in.: Bolesław Woytowicz, Ludomir Różycki, Adam Didur, Grzegorz Fitelberg oraz Irena Fryaszewska.

Zapisy do Konserwatorium ogłoszono 11 lutego 1945 roku. Do 1 marca zgłosiło się 735 kandydatów, z których do egzaminów wstępnych dopuszczono 482. Przyjęto 269 osób, które rozpoczęły naukę 26 marca. Spośród siedmiu wydziałów przedwojennych uruchomiono wszystkie, oprócz Wojskowej Szkoły Muzycznej.

1 września 1945 roku, dekretem Ministra Kultury i Sztuki, szkołę przemianowano na Państwową Wyższą Szkołę Muzyczną. Spowodowało to zmianę struktury organizacyjnej Szkoły oraz ustanowienie urzędu Rektora. Utworzono cztery wydziały: I – Teorii, Kompozycji i Dyrygentury, II – Instrumentalny, III – Wokalny, IV – Pedagogiczny. Na studia mogły być przyjmowane jedynie osoby posiadające świadectwo maturalne. Z tego powodu w roku akademickim 1945/46 podzielono studentów na słuchaczy zwyczajnych (posiadających odpowiednie wykształcenie muzyczne i świadectwo dojrzałości) oraz nadzwyczajnych, (niespełniających jednego z wymaganych warunków). Dla nich utworzono dwuletnie Kursy Zerowe dla nadrobienia braków wykształcenia. W roku szkolnym 1948-1949 profesorowie i studenci wzięli udział w akcji koncertowej z okazji Roku Chopinowskiego, podczas której dali 330 koncertów dla 150 tys. słuchaczy. W 1951 r. PWSM zorganizowała przesłuchania na V Międzynarodowy Konkurs Chopinowski.

W roku 1953 utworzono Studium Wojskowe, Studium Wychowania Fizycznego oraz Katedrę Marksizmu-Leninizmu (działała do roku 1956). W 1957 roku chór, soliści oraz orkiestra uczelni wystąpili w Państwowej Filharmonii Śląskiej. Podczas koncertu zaprezentowano operę "Orfeusz i Eurydyka", Christopha Willibalda Glucka. Na początku roku akademickiego 1957/1958 powstało pięć katedr: Kompozycji, Teorii, Pianistyki, Instrumentów Smyczkowych i Instrumentów Dętych. W 1960 roku studenci PWSM uczestniczyli w Festiwalu Młodzieży w Bayreutyh. W 1961 roku utworzono Katedrę Problematyki Wychowania Muzycznego, a rok później Katedrę Kontrabasu (Katedrę Instrumentów Smyczkowych przemianowano na Katedrę Wiolinistyki). W tym samym roku, z okazji 200 rocznicy prapremiery, wystawiono operę Glucka "Oszukany Kadi". W 1964 roku zainicjowano cykl koncertów Muzyka XX-lecia. W 1968 roku powołano do życia Studium Zawodowe Muzyki Rozrywkowej (od 1970 – V. Wydział Muzyki Rozrywkowej, od 1984 – Wydział Jazzu i Muzyki Rozrywkowej).

12 listopada 1979 roku uczelnia zmieniła status na Akademię Muzyczną i otrzymała imię Karola Szymanowskiego. Na strukturę uczelni składało się pięć Wydziałów: I – Kompozycji, Dyrygentury i Teorii Muzyki, II – Instrumentalny, III – Wokalno-Aktorski, IV – Wychowania Muzycznego, V – Jazzu i Muzyki Rozrywkowej.

Uchwałą z 18 czerwca 1998 roku, z wydziałów Kompozycji, Dyrygentury i Teorii Muzyki oraz Wychowania Muzycznego, utworzono Wydział Kompozycji, Teorii i Edukacji Muzycznej. W 2004 roku wydziały Wokalno-Aktorski oraz Jazzu i Muzyki Rozrywkowej prze-kształcono w Instytuty. Pierwszy przyłączono do Wydziału Instrumentalnego, drugi do Wydziału Kompozycji, Dyrygentury i Teorii Muzyki.

Przy Akademii działają: Akademicka Orkiestra Symfoniczna im. Karola Szymanowskiego (od 2002 roku), Akademicka Orkiestra Dęta (założona w 2006 roku), Akademicka Orkiestra Barokowa (od października 2008 roku), Chór Akademii Muzycznej, Chór Kameralny (od 1998 roku), Chór Instytutu Wokalno-Aktorskiego, Big-Band Instytutu Jazzu (od 1972 roku) oraz Orkiestra „SINFONIETTA SONORA” (od 2003 roku).

Biblioteka

Książnica Akademii Muzycznej działalność rozpoczęła 1 września 1945 roku. Opierając się na zasobach istniejącego wcześniej Śląskiego Konserwatorium Muzycznego, szybko została jedną z największych bibliotek muzycznych w Polsce. Swoją działalnością daleko wykraczała poza granice województwa śląskiego. Pierwszym kierownikiem Biblioteki został Marian Rząca. Z jej zbiorów korzystały także inne uczelnie muzyczne w Polsce, orkiestry symfoniczne, rozgłośnie radiowe oraz opery.

Dzięki systematycznym zakupom książek i nut, a zwłaszcza wymianie i darom nastąpił szybki przyrost zbiorów. Bibliotekę podzielono na trzy działy: 1) książkowy, 2) wydawnictw nutowych, 3) płyto- i taśmotekę.

Pierwszym dyrektorem Biblioteki został 1 października 1958 roku Karol Musioł. Od razu przystąpił on do usprawniania jej funkcjonowania. W 1960 roku zorganizował pierwszą w Polsce naukową czytelnię muzyczną z księgozbiorem podręcznym oraz Gabinet Słuchania Muzyki. Rozpoczął gromadzenie rękopisów i druków muzycznych dotyczących dawnej i współczesnej kultury muzycznej Śląska. Zbiory podzielono ona sześć działów: 1. piśmiennictwo muzyczne, 2. druki muzyczne, 3. rękopisy, 4. nagrania dźwiękowe, 5. mikrofilmy i inne reprodukcje, 6. dokumenty życia muzycznego. 13 czerwca 1969 roku Biblioteka otrzymała Medal Elsnerowski.

W maju 1970 roku Biblioteka została przyjęta do Międzynarodowego Stowarzyszenia Bibliotek Muzycznych IAML (International Association of Music Libraries), a 1 stycznia 1972 roku otrzymała status Biblioteki Głównej.

Karol Musioł zapoczątkował wiele inicjatyw mających na celu upowszechnianie kultury muzycznej. Organizował liczne koncerty, konferencje naukowe, wystawy oraz audycje muzyczne i filmowe, a także trzymiesięczny kurs strojenia i konserwacji fortepianów.

Obecnie zbiory Biblioteki liczą ok. 140 tysięcy dokumentów muzycznych (książki, czasopisma, wydawnictwa nutowe, starodruki, rękopisy muzyczne, nagrania). Biblioteka gromadzi także pamiątki osobiste m.in.: Grzegorza Fitelberga, Ludomira Różyckiego, rękopisy muzyczne Henryka Mikołaja Góreckiego, Wojciecha Kilara, Stefana Kisielewskiego, autografy Fryderyka Chopina i Franciszka Liszta. Do najcenniejszych zbiorów zalicza się pierwodruk Poloneza g-moll Fryderyka Chopina (Warszawa, 1817) z własnoręczną dedykacją artysty dla Jana Białobłockiego.

Archiwum Śląskiej Kultury Muzycznej

Archiwum gromadzi, opracowuje oraz udostępnia pracownikom naukowym oraz studentom dokumenty dotyczące twórczości i rozwoju muzyki na terenie Górnego Śląska, Śląska Cieszyńskiego i Opawskiego oraz Dolnego.

Jednym z głównych celów Archiwum było upowszechnianie dawnej i współczesnej muzyki śląskiej. Dlatego zainicjowany został cykl koncertów „Silesia Cantat”. Archiwum rozwinęło szeroko prace naukowo-badawcze i wydawnicze. Praca Karola Musioła „Bibliografia Śląskich Czasopism Muzycznych” zapoczątkowała serię „Prace Archiwum Śląskiej Kultury Muzycznej przy Bibliotece Głównej PWSM w Katowicach”.

Archiwum jest również organizatorem licznych konferencji, sesji naukowych oraz sympozjów poświęconych upowszechnianiu kultury muzycznej. Przygotowuje także wystawy poświęcone wybitnym działaczom, kompozytorom i instytucjom muzycznym.

Obecnie katalog Archiwum liczy około 25 tysięcy pozycji. Z jego zasobów mogą korzystać, oprócz studentów i pracowników naukowych, również instytucje muzyczne oraz wykonawcy.

Siedziba

Akademia mieści się w pięciu budynkach. Do celów dydaktycznych wykorzystywane są budynki przy ul. Zacisze 5, ul. Wojewódzkiej 33 (dawny budynek Szkoły Rzemiosł Artystycznych i Sejmu Śląskiego) oraz ul. Krasińskiego 27 (Instytut Jazzu). W willi przy ul. Zacisze 3, gdzie obecnie mieszczą się gabinety rektora i prorektorów, w latach 1922-1933 mieszkał Konstanty Wolny - pierwszy marszałek Sejmu Śląskiego. 11 listopada 2007 roku oddano do użytku budynek Centrum Nauki i Edukacji Muzycznej (znajduje się tam m.in. sala koncertowa i biblioteka).

Rektorzy

1. Witold Friemann (1929-1934)
2. Faustyn Kulczycki (1934-1939, 1945-1946)
3. Bolesław Woytowicz (V-XII 1946)
4. Adam Mitscha (1947-1951)
5. Józef Powroźniak (1951-1963, 1972-1975)
6. Jan Gawlas (1963-1965)
7. Wiktor Gadziński (1965-1972)
8. Henryk Mikołaj Górecki (1975-1979)
9. Leon Markiewicz (1979-1981)
10. Jan Wincenty Hawel (1981-1987, 1990-1996)
11. Joachim Pichura (1987-1990)
12. Julian Gembalski (1996-2002)
13. Eugeniusz Knapik (2002-2008)
14. Tomasz Miczka (2008-2016)
15. Władysław Szymański (od 2016)

Doktorzy honoris causa

1. 04.12.2003 – Henryk Mikołaj Górecki
2. 14.03.2005 – Krystian Zimerman
3. 14.12.2006 – Andrzej Jasiński
4. 17.05.2012 – Stanisław Skrowaczewski

Wybitni absolwenci

Do wybitnych absolwentów Akademii należą m.in.: Renard Czajkowski, Henryk Mikołaj Górecki, Jan Wincenty Hawel, Wojciech Kilar, Krystyna Prońko, Stanisław Sojka, Karola Stryja, Lora Szafran, Witold Szalonek, Zdzisław Szostak, Krystian Zimerman i inni.

Struktura Akademii

Wydział Kompozycji, Interpretacji, Edukacji i Jazzu

Instytut Kompozycji, Dyrygentury i Teorii Muzyki

1. Katedra Dyrygentury Symfoniczno-Operowej
2. Katedra Dyrygentury Chóralnej
3. Katedra Pedagogiki Muzyki

• Zakład Edukacji Muzycznej
• Zakład Muzykoterapii

Instytut Jazzu

Wydział Wokalno-Instrumentalny

1. Katedra Fortepianu
2. Katedra Instrumentów Smyczkowych

• Zakład Skrzypiec

1. Katedra Kameralistyki
2. Katedra Organów i Muzyki Kościelnej
3. Katedra Klawesynu i Historycznych Praktyk Wykonawczych
4. Katedra Instrumentów Dętych i Perkusji
5. Katedra Akordeonu
6. Katedra Gitary i Harfy

Instytut Wokalno-Aktorski

Bibliografia

• Baranowska L., Moll L. M., Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego w Katowicach odznaczona orderem Sztandaru Pracy II klasy, Katowice 1980.
• Katowice: ich dzieje i kultura na tle regionu, Warszawa 1976, s. 188-192.
• Markiewicz L., 25 lat Archiwum Śląskiej Kultury Muzycznej, Katowice 1995.
• Markiewicz L., Program jubileuszu czterdziestolecia Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Katowicach, 24-25 październik 1969, Katowice 1969.
• Moll L. M., Biblioteka Główna Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Katowicach: 1945-1975, Katowice 1976.
• XXXV lat Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Katowicach, Katowice 1965.
• The Karol Szymanowski Academy of Music in Katowice, red. I. Bias, M. Wołczek, Katowice 2003.

Źródła on-line

• Historia Akademii Muzycznej
• Biblioteka Główna Akademii Muzycznej
• Archiwum Śląskiej Kultury Muzycznej