Der Oberschlesische Wanderer

Autor: Prof.zw.dr hab.Ryszard Kaczmarek

ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

TOM: 2 (2015)

Strona tytułowa pierwszego numeru gazety.

„Der Oberschlesische Wanderer” – najpierw tygodnik (1828-1881, nosił wtedy podtytuł „Eine Wochenschrift für alle Stände”), potem dziennik (1881-1945), ukazujący się w Gliwicach w języku niemieckim w latach 1828-1945. Założony z inicjatywy gliwickiego drukarza Gustava E. Neumanna. Znakiem firmowym gazety był wizerunek dziewiętnastowiecznego wędrowca w kapeluszu, z plecakiem i kijem w ręku.

Gazeta poświęcona była przede wszystkim wiadomościom politycznym i społecznym. Zawierała także informacje kulturalne, gospodarcze, sportowe oraz dział rozrywkowy. Sporadycznie drukowano również teksty w języku polskim. Drukowana była kolejno w gliwickich drukarniach: od 1828 roku w Neumanns Stadtbücherei (założona w 1825 roku przez pochodzącego z Kamiennej Góry Gustava E. Neumanna, prowadzona później przez jego syna Carla F. Neumanna, w 1919 roku jej kierownictwo przejęli synowie Carla – Arthur i Eginhard Neumannowie). Od 1936 roku gazetę zaczęła wydawać nowa spółka Oberschlesische Druckerei und Verlagsanstalt GmbH. Po połączeniu „Der Oberschlesischer Wanderer” z gazetą gliwickich nazistów „Deutsche Ostfront” druk przejął podporządkowany NSDAP koncern wydawniczy NS-Gauverlag Oberschlesien GmbH (1939-1945). Szefami redakcji byli m.in.: G. E. Neumann od 1828 roku, Johannes Müller (1885-1894), Peter Hubert Weber (1906-1935).

W XIX wieku pismo posiadało charakter konserwatywno-liberalny z coraz wyraźniejszym nastawieniem nacjonalistycznym od początku XX wieku. W latach 30. XX wieku zglajszaltowane i w czasie II wojny światowej ukazywało się jako oficjalny organ NSDAP. Swoim bezpośrednim zasięgiem obejmowało, oprócz Gliwic, także inne powiaty na obszarze Górnego Śląska, w tym m.in.: od schyłku XIX wieku - Zabrze (odrębne wydania: 1898-1939 „Der Oberschlesische Wanderer. Nebenausgabe Zabrze/Hindenburg”, 1939-1945 „Der Oberschlesische Wanderer. Nebenausgabe Hindenburg”); od lat 30. XX wieku - Kożle i Prudnik (odrębne wydania: 1869-1935 „Bezirksbeilage Cosel Neustadt”, 1936-1939 „Der Oberschlesische Wanderer. Bezirksausgabe Cosel-Neustadt, 1939-1945 „Der Oberschlesischer Wanderer. Coseler Beobachter”), Głubczyce i Racibórz (odrębne wydania: 1869-1935 „Bezirksbeilage Ratibor-Leobschütz”, 1936-1939 „Der Oberschlesische Wanderer. Bezirksausgabe Ratibor-Leobschütz”, 1939-1945 „Der Oberschlesische Wanderer. Leobschützer Beobachter”, 1939-1945 „Der Oberschlesische Wanderer. Ratiborer Beobachter”), Rybnik (1939-1945 „Der Oberschlesische Wanderer. Rybniker Beobachter”), Strzelce Opolskie (1939-1945 „Der Oberschlesische Wanderer. Groβ-Strehlitzer Beobachter”).Nakład gazety u schyłku XIX wieku osiągnął ponad 20 tys. egzemplarzy, w okresie plebiscytu wzrósł do 80 tys., a w okresie międzywojennym ustabilizował się na poziomie 35-40 tys.

Bibliografia

1. Gröschel B., Die Presse Oberschlesiens von den Anfängen bis zum Jahre 1945, Dokumentation und Strukturbeschreibung, Berlin 1993, s. 78-80.
2. Jabłoński M., Neumannowie rodzina gliwickich drukarzy i wydawców.
3. Nadolski P, Historia firmy wydawniczej Neumans Stadtbuchdruckerei i Willi Arthura Neumanna w Gliwicach, „Zeszyty Gliwickie” 2003, s. 161-168.
4. Weber P. H., 100 Jahre Neumanns Stadtbuchdruckerei, Gleiwitz 1926.

Śląska Biblioteka Cyfrowa

• Der Oberschlesische Wanderer
• Mapa czasopism