Księstwo opolskie

(ang. Duchy of Opole, niem. Herzogtum Oppeln)

Autor: prof. dr hab. Jerzy Sperka

ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

TOM: 1 (2014)

Księstwo opolskie (Ducatus Opoliensis, Opolské knížectví, Herzogtum Oppeln położone we wschodniej części Śląska, ze stolicą w Opolu powstało u schyłku XII wieku na skutek podziału Śląska pomiędzy synów księcia Władysława II Wygnańca.

Księstwo opolskie na mapie Śląska z 1700 roku

Księstwo opolskie (księstwo raciborsko opolskie) w XII-XIII w.

Początki księstwa opolskiego sięgają II połowy XII wieku i łączą się z konfliktami między książętami śląskimi, Bolesławem Wysokim, jego młodszym bratem Mieszkiem Plątonogim (Laskonogim), synami Władysława II Wygnańca (wnukami Bolesława Krzywoustego) oraz Jarosławem, synem Bolesława Wysokiego. Około 1173 roku, Mieszko wywalczył sobie dzielnicę raciborską. Część historyków uważa, że także wtedy swoją dzielnicę otrzymał zbuntowany przeciw ojcu Jarosław. Niektórzy przypuszczają jednak, że było to skutkiem dopiero drugiego buntu Jarosława i Mieszka przeciw Bolesławowi w latach 1177-1178. Po śmierci Jarosława (zm. 22 marca 1201 roku), biskupa wrocławskiego (od 1198) jego władztwo zostało na powrót przyłączone do księstwa śląskiego Bolesława Wysokiego. Kiedy jednak ten zmarł 8 grudnia 1201 roku, jego następca Henryk Brodaty został zaatakowany przez Mieszka raciborskiego, który po zwycięskiej wojnie w 1202 roku wywalczył sobie Opolszczyznę. Ukształtowane w ten sposób księstwo raciborsko-opolskie przetrwało z pewnymi korektami granicy zachodniej przez następne 80 lat. Po śmierci Mieszka (1211) władzę sprawował tam jego syn Kazimierz (1211-1230), a po nim książę śląski Henryk Brodaty (1230-1238), jako opiekun nieletnich synów Kazimierza, Mieszka i Władysława. Następnie księstwo wróiło w ręce książąt opolsko-raciborskich, wspomnianego Mieszka Otyłego (1238-1246) i Władysława (1246-1281). Długie panowanie Władysława umożliwiło nie tylko konsolidację księstwa opolskiego-raciborskiego, ale także jego rozwój gospodarczy. Prowadzona intensywna kolonizacja, w tym przekształcanie istniejących osad z prawa polskiego na prawo niemieckie, skutkowała prawie czterdziestoma udanymi lokacjami, w tym licznych miast. Po śmierci Władysława w 1281 roku, księstwo opolskie uległo stopniowemu podziałowi między jego synów. W ostatniej dekadzie XIII wieku ukształtowały się ostatecznie cztery samodzielne księstwa, a mianowicie: cieszyńskie rządzone przez Mieszka, bytomsko-kozielskie w rękach Kazimierza, raciborskie Przemysława i opolskie, w którym władzę sprawował Bolesław. Księstwo opolskie było największym pod względem terytorialnym w stosunku do pozostałych trzech wyodrębnionych wtedy dzielnic i obejmowało powierzchnię około 6600 km2. Składały się nań: Opole, Strzelce, Lubliniec, Olesno, Niemodlin i Głogówek wraz z przyległymi okręgami.

Księstwo opolskie i jego podziały w XIV wieku

Bolesław I, zwany także Bolkiem, faktyczny protoplasta młodszej linii książąt opolskich, starał się prowadzić politykę samodzielnie, nie oglądając się na braci. Początkowo związał się z Henrykiem IV Prawym, księciem wrocławskim (zm. 1290), a później z Wacławem II czeskim, któremu złożył nawet hołd w Opolu w 1292 roku. W latach 90-tych XIII wieku Bolesław opolski utrzymał też bliskie kontakty z Henrykiem głogowskim i wspierał go w walce z Władysławem Łokietkiem o Wielkopolskę po śmierci Przemysła II (zm. 1296). Według postanowień ugody krzywińskiej z 10 marca 1296 roku, zawartej między wspomnianymi rywalami, partycypując w układzie, uzyskał połowę ziemi kłobuckiej. Po śmierci króla Czech i Polski Wacława III (1306), w zamęcie politycznym związanym z walką o tron polski między Władysławem Łokietkiem i Henrykiem głogowskim najpewniej jesienią 1306 roku, Bolesławowi opolskiemu udało się jeszcze zagarnąć ziemię wieluńską, zwaną też w tym czasie rudzką. Żadnych korzyści nie wyniósł z zaangażowania się w konflikt (tzw. bunt wójta Alberta) między Władysławem Łokietkiem a mieszczanami Krakowa, którzy oddali mu władzę w 1312 roku. W polityce wewnętrznej Bolesław I kontynuował akcję osadniczą, prócz licznych wsi lokował na prawie niemieckim: Niemodlin (1283), Strzelce (około 1290), Krapkowice (1294), a na przełomie XIII i XIV wieku prawdopodobnie: Olesno, Lubliniec i Białą. Zainicjował budowę zamku w Głogówku i rozbudował też zamek opolski, wznosząc około 1300 roku cylindryczną wieżę.

Księstwo opolskie w połowie XVIII wieku na mapie Bernharda Friedricha Wernera

W kilka miesięcy po śmierci Bolesława I (14 maja 1313 roku), na przełomie 1313 i 1314 roku doszło do podziału księstwa opolskiego między jego synów. Bolesław starszy, zwany Pierworodnym (zm. 1362-65) otrzymał Niemodlin, Głogówek oraz Wieluń, Bolesław II (używający też zdrobniałej formy imienia Bolko) przejął Opole i Olesno, natomiast najmłodszemu Albertowi (zm. 1370/1371) przypadły Strzelce i Lubliniec. Nie wiadomo, czy bracia dokonali podziału w wyniku uzgodnień, czy w wyniku losowania, ale skutkowało to powstaniem kolejnych trzech niewielkich księstw: niemodlińskiego, strzeleckiego i opolskiego. W następnych latach władztwa te nieznacznie poszerzyły swoje granice. W 1337 roku powiększyło się księstwo niemodlińskie o Prudnik z okręgiem. Terytorium to, przynależne do tej pory do Królestwa Czeskiego, a dokładnie do ziemi opawskiej, król Jan Luksemburski, sprzedał za 2000 grzywien groszy praskich Bolesławowi Pierworodnemu. Już jednak wcześniej, najpewniej w 1322 roku, książę stracił ziemię wieluńską na rzecz króla polskiego Władysława Łokietka.

Jeśli chodzi o księstwo opolskie, to powiększyło się ono najpierw w listopadzie 1321 roku, kiedy przyłączono do niego niewielki obszar wiejski między Odrą a Stobrawą (z wyjątkiem Rybnej). Terytorium to Bolesław II otrzymał od księcia brzesko-legnickiego Bolesława III, w zamian za pomoc przeciw Konradowi, księciu namysłowskiemu. Natomiast w 1351 roku książę opolski kupił od księcia bytomskiego Władysława i jego syna Bolka Sławięcice z przynależnościami za 2800 grzywien groszy praskich. Księstwo opolskie stało się lennem czeskim, po hołdzie złożonym przez Bolesława II Janowi Luksemburskiemu 5 kwietnia 1327 roku. Po śmierci Bolesława II opolskiego (1356 roku), jego synowie Władysław Opolczyk i Bolesław III, przez kilka lat rządzili wspólnie, a podziału dokonali dopiero po 23 marca 1365 roku, a przed 26 marca 1367 rokiem. W jego wyniku Bolko III otrzymał zachodnią część Opola i księstwa opolskiego, natomiast Władysław wschodnią część Opola oraz północno-wschodnią część księstwa opolskiego z Olesnem, do którego to terytorium dołączył nabyty około 1363 roku, zapewne od Bolka, księcia świdnickiego, Gorzów Śląski. Władysław swoje władztwo powiększył w 1370 roku otrzymując w lenno od Ludwika Węgierskiego, spore terytoriom (przylegające do księstwa opolskiego) składające się z ziemi wieluńskiej, części krakowskiej i sieradzkiej. Nie zaliczało się ono jednak do księstwa opolskiego, będąc kreowanym na księstwo wieluńskie (z łaski Ludwika Węgierskiego książę, prócz dóbr na Węgrzech, zarządzał jeszcze Rusią Czerwoną (1372-1379), a potem otrzymał w lenno Kujawy Inowrocławskie i ziemię dobrzyńską (1378 rok). W 1375 roku kupił jeszcze od Jana raciborskiego wschodnią cześć księstwa raciborskiego, a mianowicie okręgi mikołowski i pszczyński, ale w ich posiadaniu utrzymał się tylko do początku lat 80-tych XIV wieku, po czym wróciły one do książąt raciborsko-opawskich.

Kolejne zmiany terytorialne w księstwie opolskim związane były z podziałem spuścizny po Albercie strzeleckim. Jeszcze w 1359 roku Bolko III opolski zawarł ze stryjem Albertem umowę gwarantującą mu w sytuacji, gdyby ten nie miał syna, lub wnuka po córce, ziemię strzelecką zaczynającą się od rzeki Odry. Nie znamy podobnego układu między Władysławem Opolczykiem i Albertem, ale musiało do niego dojść, skoro w 1374 roku, po śmierci stryja, Władysław władał już pozostałą częścią jego spuścizny, a mianowicie, ziemią lubliniecką. Wiadomo natomiast, że Bolko III, podzielił się przypadłym mu okręgiem strzeleckim z Henrykiem niemodlińskim.

Kolejne zmiany nastąpiły po bezpotomnej śmierci Henryka niemodlińskiego (zm. 1382 roku), z którym książęta opolscy mieli zawarte układy o wzajemnym dziedziczeniu od 1372 roku. Gwarantowały one każdej ze stron połowę wszystkich posiadłości kontrahenta, z wyłączeniem w przypadku księcia niemodlińskiego - Gliwic, Sośnicowic i Prudnika, którymi mógł swobodnie dysponować. Z tego powodu te dwa ostatnie miasta po śmierci Henryka przejął król czeski i traktując je, jako opuszczone lenno nadał Przemkowi opawskiemu. Tak więc do podziału między książąt opolskich pozostały tylko Niemodlin i Głogówek z przynależnymi okręgami. Śmierć Henryka niemodlińskiego, zbiegła się jednak ze śmiercią Bolka III opolskiego (21 września 1382 roku), po którym pozostało czterech synów: Jan Kropidło, biskup poznański, Bolko IV, Bernard i Henryk. Z nimi Władysław Opolczyk dokonał podziału. W wyniku losowania (10 listopada 1383 roku) Władysławowi przypadł Głogówek, natomiast bratankom Niemodlin; w akcie podziału szczegółowo określono też granice obu części. Głogówek książę przejął jednak dopiero w 1386 roku, po śmierci Eufemii, wdowy po stryju Bolesławie Pierworodnym niemodlińskim, gdyż księżna miała na nim zabezpieczone dożywocie.

W końcu 1382 roku lub na początku 1383 roku Władysław Opolczyk nabył natomiast od Przemka opawskiego, za 11 tysięcy grzywien groszy praskich, pozostałą część wspomnianej spuścizny po Henryku niemodlińskim, a mianowicie: Prudnik, Gryżów i Sośnicowice. Kupionym terytorium podzielił się jednak z bratankami, sprzedając im ziemię sośnicowicką (10 listopada 1383 roku). Zapewne w styczniu 1385 roku, Władysław Opolczyk kupił od Jana II Żelaznego raciborskiego Karniów (Jägerndorf), Bruntál (Freudental) oraz zamek Fürstenwalde (koło Vrbna pod Pradědem) z przynależnymi ziemiami. Terytoria te okazały się jednak czasowym nabytkiem, gdyż w 1390 roku Jan raciborski odkupił Bruntal, natomiast Karniów kupił margrabia morawski Jodok. Jeśli chodzi natomiast o Prudnik, to w 1388 roku książę opolski zapisał go (wraz Głogówkiem i Karniowem) swojemu zięciowi, Henrykowi VIII głogowsko-kożuchowskiemu, mężowi Katarzyny. Po śmierci Henryka (14 marca 1397 roku) miasto z okręgiem, w bliżej nieznanych okolicznościach, przeszło w ręce spokrewnionych z nim książąt oleśnickich. Władysław Opolczyk w 1393 roku (26 października) będąc w konflikcie z królem polskim, a chcąc utrzymać przy sobie bratanków (Jana, Bolka i Bernarda) zapisał im wszystkie swoje posiadłości w księstwie opolskim (Opole, Głogówek, Chrzelice, Prudnik i Gryżów) i wieluńskim (Bolesławiec, Wieluń, Kłobuck, Krzepice, Olsztyn, Brzeźnicę, Ostrzeszów), chociaż te ostatnie (poza Bolesławcem) utracił już na rzecz króla polskiego w wyniku wojny w 1391 roku. W zapisie zastrzegł jednak, że wejdą w ich posiadanie po jego śmierci oraz, że Głogówek i Prudnik pozostaną w dożywociu jego żony Eufemii.

W 1396 roku, Jan Kropidło, Bolesław IV i Bernard, po przegranej wojnie z królem polskim, podpisując pokój 6 sierpnia tego roku, zgodzili się odstąpić stronie polskiej miasta należące do ich stryja, Władysława Opolczyka, a mianowicie: Lubliniec, Olesno i Gorzów Śląski z okręgami, które przejął wojewoda krakowski, Spytek z Melsztyna. Ten w 1397 roku zastawił je za 1000 grzywien (wyłączając Boronów i Koszęcin), książętom cieszyńskim, Przemysławowi Noszakowi i jego synowi Bolesławowi. Po pewnym czasie dług musiał jednak zostać spłacony, a ziemię lubliniecką i oleską, Jadwiga, córka Spytka z Melsztyna wniosła, jako posag, kiedy w 1401 roku, wyszła za mąż za księcia Bernarda opolskiego. Natomiast po śmierci Władysława Opolczyka (1401) jego bratankowie przejęli pozostałą po nim połowę dystryktu opolskiego; w Głogówku i na połowie Opola panowała do śmierci żona Władysława Eufemia (Ofka) (zm. 1418), która miała zapisane tam dożywocie.

Księstwo opolskie i jego podziały w XV wieku

Już wcześniej, w 1400 roku, Bolesław IV (zm. 1437 roku) i Bernard (zm. 1455 roku) podzielili się spadkiem po ojcu, co 6 maja tego roku potwierdził najstarszy z braci, Jan Kropidło, biskup chełmiński. Bernardowi przypadły Strzelce i Niemodlin, do których dołączył dystrykt oleski i lubliniecki, wniesione w posagu przez żonę Jadwigę Melsztyńską (Bolko IV w 1401 zrzekł się roszczeń do tych ziem), natomiast Bolesław IV otrzymał natomiast połowę Opola z okręgiem. W 1416 roku z roszczeniami do dawnych posiadłości Władysława Opolczyka, stanowiących teraz w części dożywocie Ofki (okręg głogówecki i połowa okręgu opolskiego z połową Opola) wystąpili jego wnukowie, książęta głogowsko-żagańscy, Jan I, Henryk IX, Henryk X i Wacław. Książęta powoływali się na dawne przywileje Karola IV Luksemburga (1367), który zgodził się, aby po Władysławie Opolczyku w sytuacji braku męskiego potomka dziedziczyły córki. W 1417 roku zapadł w Pradze wyrok uwzględniający ich roszczenia, a król Wacław zatwierdził go rok później. Wyrok sądu nie doczekał się jednak realizacji, a kolejny król czeski, Zygmunt Luksemburski, na prośbę Bolka IV, uchylił go w 1435 roku, chociaż nie zakończyło to wznawiania tych roszczeń.

Po śmierci księżnej Ofki w 1418 roku, jej bratankowie, Jan Kropidło, Bernard i Bolko IV, przejęli pozostałe po niej dobra, a mianowicie: Nowy Zamek i połowę miasta Opola oraz Głogówek z okręgiem.

Opole w połowie XVIII wieku według F.B. Wernhera

Z późniejszego dokumentu wiemy, że Jan Kropidło i Bolko IV podzielili się Nowym Zamkiem opolskim po połowie, natomiast miasto Opole zostało podzielone zostało między trzech braci i bez zgody ich wszystkich nie można było nałożyć nowych zobowiązań na mieszczan. W 1420 roku Jan Kropidło i Bernard kupili od Konrada oleśnickiego, biskupa wrocławskiego, Prudnik z okręgiem (biskup miał prawo odkupu przez 3 lata). Kiedy rok później, 3 marca 1421 roku, Jan Kropidło zmarł, Bolko i Bernard postanowili nie stosować się do postanowień testamentu brata i podzielili się schedą po nim w równych częściach, z tym, że należąca do Jana część Prudnika przypadła Bolkowi IV. Z późniejszych źródeł wynika, że w rękach Bolka IV były jeszcze Stary Zamek i połowa Nowego Zamku w Opolu, połowa tego miasta i okręgu opolskiego z połową Krapkowic i Chrzelic, połowa Głogówka z połową okręgu. Po śmierci Bolesława IV, zmarłego 6 maja 1437 roku, terytoria te przeszły na jego trzech synów: Bolesława V, Jana i Mikołaja I, którzy początkowo rządzili nimi wspólnie. Do podziału księstwa doszło po śmierci Jana (1439 roku), a w jego wyniku Mikołajowi I przypadła część opolska (w 1443 r. powiększył ją o zastawiony mu Brzeg w związku z zawarciem małżeństwa z Magdaleną brzeską), natomiast Bolesławowi V część prudnicko-głogówecka.

Jeśli natomiast chodzi o księcia Bernarda, brata Bolka IV, to w jego rękach były następujące terytoria: druga połowa Nowego Zamku, miasta Opola i okręgu opolskiego, druga połowa Głogówka, Chrzelic i Krapkowic z przynależnymi okręgami oraz Niemodlin, Strzelce, Sławięcice, Lubliniec, Olesno, Leśnica z przynależnościami. W 1434 roku powiększył swoje władztwo biorąc w zastaw od księcia brzeskiego, Kluczbork i Byczynę z okręgami. Nie mając własnego syna, dokumentem z 17 czerwca 1437 roku odstąpił bratankowi Bolesławowi V - z uwagi na jego wielką i godną podziwu miłość i wierność - połowę Głogówka z przynależnym okręgiem, połowę Prudnika z okręgiem, połowę Krapkowic z przynależnościami i połowę zamku w Chrzelicach. Natomiast drugiemu bratankowi, Mikołajowi I, podobnie motywując, 16 stycznia 1449 roku zapisał posiadaną połowę Opola z połową Nowego Zamku i wszystkie swe posiadłości w ziemi opolskiej z wyjątkiem wsi Węgry. Rok później, 6 maja 1450 roku, Bernard zawarł przymierze z Bolkiem V, który zobowiązał się pomóc stryjowi w spłacie długów, dając mu na ten cel w określonych terminach 3500 florenów. W zamian za to stryj odstąpił mu od razu ziemię niemodlińską i zapisał na wypadek śmierci Strzelce, Sławięcice, Lubliniec i Leśnicę, a do swej dyspozycji zachował zatrzymał tylko Olesno z okręgiem, które po jego śmierci też miało przypaść Bolkowi V. Młody książę przejął też po śmierci Bernarda (zm. 1455) trzymane w zastawie Kluczbork i Byczynę. W ciągu swego panowania powiększył swoje władztwo o obszary, które nigdy do księstwa opolskiego nie należały, a mianowicie dwie części księstwa opawskiego, zamek Edelstein i miasto Zlaté Hory i prawo zastawu na mieście Bilowcu. Od biskupa wrocławskiego Konrada wziął w zastaw (miedzy 1435 a 1447 rokiem) miasto Ujazd z przynależnościami.

Po śmierci Bolesława V (29 V 1460) jego brat Mikołaj I przejął po nim spuściznę, mimo że król czeski, Jerzy z Podiebradów, chciał je zagarnąć, jako opuszczone lenno. Mikołaj prócz własności zmarłego przejął także trzymane tytułem zastawu: Byczynę i Kluczbork, przynależne do księstwa brzeskiego oraz biskupi Ujazd. Musiał jednak zrezygnować z pretensji do księstwa opawskiego, zamku Edelstein i miast: Zlaté Hory i Bilowiec. Mimo tego, księstwo opolskie, dotąd rozbite na kilka części, zostało zjednoczone. W latach 1463-1464 Mikołaj I usilnie działał, aby odrzucić pretensje księcia Henryka IX głogowsko-żagańskiego, który ponownie wystąpił z roszczeniami do spadku po dziadku, Władysławie Opolczyku; ostatecznie Henryk IX zrzekł się roszczeń za 14 tysięcy florenów. W 1472 roku odrzucił też pretensje księcia toszeckiego Przemysława do warowni i wsi Łabędy w ziemi sośnicowickiej; sędzia polubowny, biskup wrocławski Rudolf orzekł, że miejscowość należy do księstwa opolskiego.

Księstwo opolsko-raciborskie; czasy Jana II Dobrego

Po śmierci Mikołaja I (3 lipca 1476 roku) księstwo przeszło na jego synów, Mikołaja II i Jana II Dobrego, którzy rządzili wspólnie. W 1478 roku w układzie małżeńskim ich siostry Magdaleny z Janem V Raciborskim zapewnili sobie perspektywy przejęcia tegoż księstwa w razie bezpotomnej śmierci ich szwagra. Dwa lata później (1480 rok) utracili zastawiony Brzeg wskutek wykupienia go przez książąt brzeskich, ale udało im się utrzymać zastaw kluczborsko-byczyński. Swoje władztwo poszerzyli natomiast o Gliwice w 1492 roku (kupione od Wylema z Pernštejna), o Toszek w 1496 roku i Bytom w 1498 roku. Po śmierci Mikołaja II (zm. 1497), Jan Dobry nabył jeszcze Koźle (1509) i przejął Bohumín z 8 wsiami (1509), a po Karolu ziębickim odziedziczył Ziębice. W 1511 roku uzyskał od króla Władysława Jagiellończyka prawo dysponowania swoim księstwem na wypadek bezpotomnej śmierci, wtedy też zwarł układ o przeżycie z Walentynem, księciem raciborskim. Rok później (1512) do układu przystąpił jeszcze Jerzy Hohenzollern, książę karniowski, a król czeski potwierdził to w 1517 i 1519 roku. Po bezpotomnej śmierci Walentyna (13 listopada 1521 roku), Jan Dobry przejął jego księstwo raciborskie, przywracając tym samym do życia księstwo opolsko-raciborskie.

Jan II Dobry popierał rozwój miast i górnictwa; w 1524 roku wydał Ordunek Górny (72 artykuły prawa górniczego), a w 1531 roku tzw. Przywilej Hanuszowy, tj. wielki przywilej ziemski dla księstwa, który normował stosunki między stanami. W zakresie sądownictwa odbierał miastom prawo karania szlachty za zbrodnie popełnione w mieście i oddawał takie sprawy sądom złożonym z 6 ławników wybranych spośród szlachty i 2 z mieszczan. Przywilej gwarantował, że księstwa, opolskie i raciborskie, są częścią Korony Czeskiej i nie mogą być rozdzielone. W razie zagrożenia ich przez wroga, każdy mieszkaniec zobowiązany jest do obrony granic pod karą utraty dóbr i przywilejów. Oba księstwa miały posługiwać się wspólnym herbem, złotym orłem z koroną na niebieskim polu. Po śmierci księcia najwyższą władzą w księstwie miał być sejmik, a króla reprezentować miał starosta krajowy, mianowany przez niego spośród miejscowej szlachty. Najwyższą instancją sądową dla szlachty miał być natomiast sąd ziemski, a językiem urzędowym język czeski, w którym został spisany przywilej.

Ferdynand I Habsburg przejął po śmierci ostatniego z Piastów w Opolu - Jana II Dobrego - księstwo opolskie

Zawarty w 1512 roku układ między Janem Dobrym i Jerzym Hohenzollernem o wzajemnym dziedziczeniu nie zyskał jednak aprobaty nowego króla czeskiego, Ferdynanda I Habsburga. W 1528 roku wezwał on do siebie Jana i zmusił do jego unieważnienia, a następnie do przekazania swych posiadłości Koronie Czeskiej. Jerzy Hohenzollern nie zamierzał jednak pogodzić się z tym i w wyniku dalszych zabiegów oraz poparcia króla polskiego Zygmunta Starego doprowadził do zawarcia umowy z Ferdynandem w sprawie księstwa. Ten w 1531 roku (17 czerwca) zgodził się mu oddać księstwo opolskie i raciborskie po śmierci Jana II Dobrego, ale jako zastaw za 183 333 guldenów pożyczonych wcześniej od niego, oraz na panowanie w Bohumnie na trzy, a w Bytomiu na 2 pokolenia jego spadkobierców. Układ przewidywał ponadto, że po śmierci Jana opolsko-raciborskiego, przez rok urzędnicy Ferdynanda będą trzymać Opole z zamkiem, co pozwoli na przejęcie skarbca książęcego. Po śmierci Jana Dobrego (27 marca 1532 roku w Raciborzu) układ wszedł w życie.

Księstwo opolskie na mapie F.B. Wernhera z połowy XVIII wieku

Księstwo opolsko-raciborskie utrzymało się w rękach Hohenzollernów do 1552 roku, kiedy to ostatecznie przeszło się pod bezpośrednie panowanie Habsburgów (utracił je syn Jerzego Hohenzollerna, Jerzy Fryderyk). W latach 1646-1666 znajdowało się w zastawie królów polskich, Władysława IV i Jana Kazimierza, natomiast od 1742 roku obszar księstwa opolsko-raciborskiego znalazł się w granicach Prus.

Bibliografia

1. Baczkowski K., Walka Jagiellonów z Maciejem Korwinem o koronę czeską w latach 1471-1479, Kraków 1980.
2. Dominiak W., Ostatni władca Górnego Śląska. Władysław I, pan na Opolu i Raciborzu (1225-1281), Racibórz 2009.
3. Historia Górnego Śląska. Polityka, gospodarka i kultura europejskiego regionu, red. J. Bahlcke, D. Gawrecki, R. Kaczmarek, Gliwice 2011.
4. Historia Śląska od najdawniejszych czasów do roku 1400, red. S. Kutrzeba, t. 1, Kraków 1933.
5. Historia Śląska, red. M. Czapliński, Wrocław 2002.
6. Książęta i księżne Górnego Śląska, red. A. Barciak, Katowice 1995.
7. Mika N., Mieszko, syn Władysława II Wygnańca, książę raciborski i pan Krakowa – dzielnicowy władca Polski, Racibórz 2006.
8. Dziewulski W., Terytorialne podziały Opolszczyzny w XIII-XV w., „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 1973, z. 3.
9. Sperka J., Władysław książę opolski, wieluński, kujawski, dobrzyński, pan Rusi, palatyn Węgier i namiestnik Polski (1326/1330 – 8 lub 18 maja 1401), Kraków 2012.
10. Opole. Dzieje i tradycja, red. B. Linka, K. Tarka, U. Zajączkowska, Opole 2011.

Źródła on-line

BC UWr

Friedrich Bernhard Wernher, Silesia in Compendio seu Topographia das ist Praesentatio und Beschreibung des Herzogthums Schlesiens,1750

Albert Friedrich Zimmermann, Beyträge zur Beschreibung von Schlesien Bd.3 1784, Brieg 1784