Archidiecezja częstochowska

Autor: Ks. prof. Jan Związek

ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

TOM: 3 (2016)

Utworzenie Archidiecezji

Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, patronki Polski, metropolii częstochowskiej i Częstochowy

Powstała na mocy decyzji papieża Jana Pawła II, zawartej w bulli Totus Tuus Poloniae populus, z dnia 25 III 1992 roku. Przejęła dziedzictwo diecezji częstochowskiej, która została podniesiona do godności archidiecezji pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny Częstochowskiej. Nowy podział terytorialny na metropolie i diecezje w Polsce miał na celu pełniejsze dostosowanie misji Kościoła - czyli wszechstronnie pojętej ewangelizacji - do warunków i wymagań, jakie stawiają czasy, w których żyjemy i w których wypadnie żyć następnym pokoleniom. Diecezja częstochowska powstała na mocy bulli papieża Piusa XI Vixdum Poloniae unitas z 28 X 1925 roku. Wraz z diecezjami katowicka, kielecką i tarnowską została włączona do metropolii krakowskiej. Wszystkie projekty podziału terytorialnego Kościoła katolickiego w Polsce wskazywały na konieczność utworzenia diecezji ze stolicą biskupią w Częstochowie ze względu na wielkie znaczenie Sanktuarium Matki Boskiej Częstochowskiej, czyli Jasnogórskiej na Jasnej Górze. Nowa diecezja przejęła południowo-wschodnią część diecezji włocławskiej i północno–zachodnią część diecezji kieleckiej (Zagłębie Dąbrowskie).

Zasięg terytorialny

Według administracji państwowej przejęta część diecezji włocławskiej należała do województwa łódzkiego (powiaty piotrkowski, radomszczański i wieluński), a część przyłączona z diecezji kieleckiej należała do województwa kieleckiego (powiaty będziński i częstochowskie). Natomiast według kościelnego podziału terytorialnego były to dekanaty: w części diecezji włocławskiej - bolesławiecki, brzeźnicki, częstochowski, gidelski, gorzkowicki, kłobucki, mstowski, praszkowski, radomszczański, wieluński i wieruszowskie; a w części przejętej z diecezji kieleckiej dekanaty - będziński, sączowski, zawierciański (zawiercki) i żarecki. Terytorium diecezji częstochowskiej liczyło 8.524 km². Z diecezji kieleckiej pochodziło 320.727 wiernych, 88 kapłanów i 48 parafii, a z diecezji włocławskiej 556.310 wiernych, 169 kapłanów i 126 parafii. W części przejętej z diecezji włocławskiej mieszkała od wieków ludność katolicka, istniały tu liczne świątynie z czasów średniowiecza m.in. w Rudzie, Bolesławcu, Lututowie, Wieluniu, Osjakowie, Działoszynie, Pajęcznie, Radomsku. Najsłynniejszą i najokazalszą była kolegiata wieluńska, która stanowiła centrum życia religijnego i narodowego w ziemi wieluńskiej. W Wieluniu były klasztory augustianów, paulinów, pijarów, franciszkanów-reformatów i sióstr bernardynek. Obok katolików mieszkali tu także wyznawcy Kościoła ewangelicko-augsburskiego i ludność wyznania mojżeszowego, która posiadała swoje synagogi. Istniały na tym terenie liczne szkoły parafialne, a później realne i średnie. Absolwenci szkół parafialnych w XV wieku licznie uczęszczali na studia w Akademii Krakowskiej.

Struktura społeczno-gospodarcza

W tej części znajdowały się znane ośrodki kultu religijnego, spośród których najbardziej znanym od czasów średniowiecza było sanktuarium Matki Boskiej na Jasnej Górze, dokąd pielgrzymowali wierni nie tylko z najbliższych okolic, ale także z całej Polski i spoza jej granic. Działalność duszpasterska Ojców Paulinów była powszechnie znana od Wieruszowa aż po Wielgomłyny. Drugim sławnym miejscem pielgrzymkowym były Gidle, gdzie duszpasterstwo prowadzili Ojcowie Dominikanie. Były także mniejsze ośrodki kultu maryjnego, szczególnie położone przy granicy polsko–czeskiej, które przeciwdziałały wpływom husyckim i protestanckim spoza zachodnich granic Polski. Ze względu na jasnogórskie sanktuarium Matki Bożej i rozwinięty na tym terenie kult maryjny patronką diecezji częstochowskiej została Najświętsza Maryja Panna pod wezwaniem Królowej Królestwa Polskiego.

Mieszkańcy tej części diecezji zajmowali się przede wszystkim rolnictwem. Poza własnością dworską ogromną większość stanowiły drobne gospodarstwa chłopskie, które na skutek podziałów rodzinnych nie zapewniały utrzymania ich właścicielom. Na wsi panowało dotkliwe ubóstwo. W takich okolicznościach we wczesnych miesiącach wiosennych wyjeżdżały stąd tysiące młodych ludzi jako robotnicy sezonowi na zachód Europy w poszukiwaniu pracy i zarobków. Było to zjawisko nader niekorzystne ze względów narodowych i religijnych. Innego rozwiązania tego problemu wówczas nie było na ziemiach wieluńskiej i radomszczańskiej.

Wprawdzie na terenie powiatu częstochowskiego znaczna część mieszkańców utrzymywała się z pracy na roli i wszystkie problemy występujące wśród tej ludności w ziemi wieluńskiej i tutaj występowały. Jednak w II połowie XIX wieku, dzięki kolei warszawsko-wiedeńskiej i dobremu układowi hydrograficznemu, rozwinęły się w Częstochowie przemysł hutniczy, włókienniczy oraz spożywczy. Dzięki temu duże rzesze mieszkańców okolicznych miasteczek i wsi znalazło w tym mieście pracę i zarobki. Poskutkowało to znacznym wzrostem liczby mieszkańców Częstochowy. Warunki mieszkaniowe ludności robotniczej były ciężkie. Stało się to podstawą do działalności socjalistów. Dzięki działalności Stowarzyszenia Robotników Chrześcijańskich w Częstochowie i ożywionej akcji dobroczynnej ze strony miejscowego duchowieństwa nie dochodziło jednak do radykalnych form protestów i potężnych strajków. Przede wszystkim oddziaływanie Jasnej Góry prowadziło do uspokojenia nastrojów i niepokojów społecznych.

Znaczny napływ ludności wiejskiej do miasta przyczynił się do tego, że przybyła ludność zachowywała swoje obyczaje, na czym tracił charakter miejski miasta. Znaczenie miasta ustawicznie wzrastało jednak dzięki sanktuarium jasnogórskiemu, którego przedstawiciele wraz z duchowieństwem częstochowskim w latach I wojny światowej i w latach powojennych prowadzili bardzo ożywioną działalność patriotyczno–religijną. W okresie rozbiorów Częstochowa z sanktuarium jasnogórskim stała się duchową stolicą Polski, pozbawionej własnej państwowości. Do licznie przybywających pielgrzymów sławni kaznodzieje paulińscy oraz diecezjalni wygłaszali patriotyczno–religijne kazania. Spośród częstochowskich mówców kościelnych szczególnie aktywnie działali ksiądz Michał Ciesielski, ksiądz Marian Fulman, ksiądz Wacław Kneblewski i ksiądz Bolesław Wróblewski. Taką samą postawę przyjęło miasto i klasztor jasnogórskie w latach powstań śląskich, w czasie, w którym nie tylko oddziały ochotników częstochowskich brały udział w walkach z Niemcami o powrót Górnego Śląska do Macierzy, ale także w Częstochowie inteligencja miejscowa wraz z duchownymi prowadziła działalność uświadamiającą wśród Górnoślązaków przybywających na Jasna Górę w sprawach narodowych. W Częstochowie organizowano pomoc dla rannych powstańców i sierot oraz dzieci zagubionych z terenów objętych walkami. Działający w Częstochowie Komitet Niesienia Pomocy dla Górnoślązaków, w którym było kilku duchownych, organizował pomoc materialną dla ludności górnośląskiej. Tu należy podkreślić także aktywną działalność Sióstr Fabrycznych (Honoratek), które pracując razem z innymi robotnicami organizowały w duchu chrześcijańskim opiekę dla chorych i podeszłych w latach pracownic świeckich. Duchowieństwo przejęło także opiekę i pomoc nad kobietami, które pracowały jako pomoc domowa u zamożnych mieszczan.

We włocławskiej części diecezji w tym czasie powstawał nowy ośrodek przemysłowy w Radomsku. W powiecie radomszczańskim zasadniczo dominowała gospodarka rolna. Istniały tu liczne dwory szlacheckie, a obok nich bardzo ubogie gospodarstwa chłopskie, których właściciele pracowali na ziemi dworskiej otrzymując za swoją pracę bardzo nędzne wynagrodzenie. Z tego powodu pomiędzy dworem, a miejscową ludnością istniały bardzo nieprzyjazne nastroje. Duchowieństwo katolickie było związane z właścicielami dworów, stąd wrogie nastroje mieszkańców wsi przenosiły się także na duchownych. Silne wpływy w tym środowisku posiadało Polskie Stronnictwo Ludowe „Wyzwolenie” kierowane przez Stanisława Thugutta, występujące przeciw bogatym właścicielom ziemskim i duchowieństwu. Domagano się ustanawiania samodzielnie rządców parafii i usunięcia dotychczasowych. Wraz z powstaniem przedsiębiorstw wyrobu mebli i wyrobów żelaznych do Radomska przybyło wielu mieszkańców okolicznych wsi, co zradykalizowało nastroje i opór wobec przedsiębiorców. Niemniej jednak nie doszło do niepokojów społecznych w formie strajków.

Południowa część diecezji częstochowskiej (Zagłębie Dąbrowskie), przejęta z diecezji kieleckiej, była terenem wielkiego przemysłu: górnictwa, hutnictwa i włókiennictwa. Wielkie zakłady przemysłowe stanowiły własność cudzoziemców, a miejscowi mieszkańcy stanowili najtańszą siłę robotniczą. Robotnicy żyli w wielkiej nędzy, spowodowanej brakiem pracy lub pracą w zaledwie kilka dni w tygodniu. Na tym terenie działały partie i stronnictwa o radykalnych poglądach w sprawach społecznych i religijnych. Nawoływały one do strajków, które były krwawo tłumione. Nawoływania duchowieństwa katolickiego o rozwiązanie kwestii robotniczej zgodnie z założeniami encykliki De rerum novarum papieża Leona XIII z 15 V 1891 roku nie przyczyniły się do polepszenia warunków codziennego życia ludności robotniczej. Cudzoziemscy właściciele zakładów nastawieni byli na osiągnięcie jak najwyższych zysków, a nie poprawę warunków życia robotników. Istniejące Towarzystwa Dobroczynności Chrześcijańskiej jedynie częściowo łagodziły najtrudniejsze warunki życiowe ludności robotniczej i bezrobotnych. Robotnicy byli pozbawieni opieki lekarskiej podczas choroby i na skutek wypadków w pracy. Ludność robotnicza szukała lepszych warunków dla siebie wszędzie, gdzie jej obiecywano poprawę warunków materialnych. Działający tutaj zwolennicy poglądów socjalistycznych i komunistycznych w tych warunkach odnosili sukcesy (rady robotnicze i wygrane wybory lokalne), ale i te działania nie przyniosły skutecznego polepszeni warunków życiowych.

Mimo trudnych warunków pracy możliwość uzyskania zatrudnienia przyciągała do Zagłębia Dąbrowskiego wielkie rzesze ludności z miasteczek i wsi kieleckich. Często ludzie ci opuszczali z czasem swoje miejsca pracy udając się na emigrację do Niemiec lub Francji, do tamtejszych zakładów przemysłowych albo na roboty sezonowe. Ludność przybyła do Zagłębia była najczęściej obojętna pod względem religijnym, a nawet przeciwna Kościołowi katolickiemu. Przeciwko występował m.in. eksduchowny katolicki Andrzej Huszno, który kilkakrotnie zmieniał swoje poglądy społeczne i religijne. Wrogie poglądy względem wiary katolickiej propagował szczególnie wśród miejscowej inteligencji (pod koniec życia powrócił do Kościoła). Do odrodzenia życia katolickiego przyczyniła się głównie miejscowa ludność Zagłębia (uboga i średnio zamożna) oraz niższe duchowieństwo parafialne na tym terenie. Dzięki tej działalności – zwykle przy obojętności władzy diecezjalnej w Kielcach – powstawały nowe ośrodki kultu religijnego w dużych miastach, a także nowe parafie i świątynie parafialne. W nowych ośrodkach religijnych duszpasterstwo prowadzili zwykle wikariusze i prefekci szkolni. Powstawały jednocześnie ochronki i sierocińce oraz domy opieki dla starców. Najbardziej znana była działalność dobroczynna księdza Franciszka Raczyńskiego oraz bezinteresowna posługa lekarska dla najbiedniejszych dra Adama Bilika. Mimo trudnych warunków materialnych ludność robotnicza w samym Zagłębiu pozostała wskutek tego wierna starej wierze katolickiej.

Rys historyczny

Wyższe Seminarium Duchowne Archidiecezji Częstochowskiej

14 XII 1925 roku pierwszym biskupem diecezjalnym nowej diecezji częstochowskiej, która przejęła dziedzictwo macierzystych diecezji kieleckiej i włocławskiej, został ksiądz dr Teodor Filip Kubina (dotychczasowy proboszcz parafii Niepokalanego Poczęcia NMP w Katowicach), mianowany przez papieża Piusa XI. Urodził się 16 IV 1880 roku w Świętochłowicach w rodzinie robotniczej. Jego ojciec był górnikiem. Studia filozoficzno-teologiczne ukończył w Rzymie, uzyskując dwa doktoraty z filozofii i teologii (Angelicum i Gregorianum). Po przyjęciu święceń kapłańskich i powrocie do diecezji wrocławskiej pracował jako wikariusz w Mikołowie i w parafii św. Barbary w Królewskiej Hucie, skąd ze względu na działalność społeczną i narodową pod naciskiem władz pruskich został wysłany przez władzę diecezjalną na protestanckie Pomorze do Kołobrzegu, gdzie pracował m.in. w środowisku polskich robotników sezonowych. Był także wikariuszem i proboszczem w Berlinie, gdzie prowadził duszpasterstwo wśród polskiej emigracji w tym mieście. W 1917 roku powrócił na Górny Śląsk jako proboszcz parafii Niepokalanego Poczęcia NMP w Katowicach. Prowadził duszpasterstwo dla katolików narodowości polskiej i niemieckiej. Jednocześnie aktywnie działał wśród robotników w duchu encykliki De rerum novarum. Zdecydowanie zaangażował się także w działalność narodową, dążąc do powrotu Górnego Śląska do Macierzy. Już po przyłączeniu części Górnego Śląska do Polski witał przybywające Wojsko Polskie oraz Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego.

Działalność w diecezji częstochowskiej rozpoczynał w bardzo trudnych warunkach materialnych. Nowa diecezja nie posiadała ani posesji, ani budynków, w których mogłyby działać instytucje diecezjalne. Jedynie Naczelnik Państwa podarował nowej diecezji tereny po koszarach rosyjskich pod Parkiem Jasnogórskim, ale diecezja nie posiadała odpowiednich funduszy, aby tu wybudować Kurię Biskupią, katedrę i Seminarium Duchowne. Dzięki ofiarności duchowieństwa i wiernych z diecezji oraz Polonii Amerykańskiej zorganizował w Częstochowie Kurię Biskupią i Sąd Biskupi oraz kończył budowę katedry, a w Krakowie u stóp Wawelu wybudował gmach Częstochowskiego Seminarium Duchownego. Otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Na początku swej działalności ujednolicił formy liturgiczne przejęte z macierzystych diecezji. Z ramienia Episkopatu i Rządu Polskiego odwiedzał i wizytował środowiska polonijne w Ameryce Północnej i Południowej oraz w innych częściach świata. Szczególną opieką otaczał robotników sezonowych w Niemczech i Francji. Zorganizował czasopisma diecezjalne: "Wiadomości Diecezjalne" (Organ Urzędowy Częstochowskiej Kurii Biskupiej) i "Niedzielę". Sam wiele publikował, zwłaszcza na tematy społeczne, a także listy pasterskie do diecezjan oraz relacje z podróży apostolskich do środowisk polonijnych. W latach międzywojennych zorganizował stowarzyszenia inteligencji katolickiej z wyższym wykształceniem w głównych ośrodkach religijnych w diecezji. W diecezji założył Ligę Katolicką i Akcję Katolicką oraz inne stowarzyszenia katolickie. Należał do Prymasowskiej Rady Społecznej.

W okresie okupacji hitlerowskiej Niemcy włączyli część diecezji częstochowskiej do tzw. ziem wcielonych do Rzeszy (do prowincji górnośląskiej i do tzw. Kraju Warty), a drugą część (znacznie mniejszą) do Generalnego Gubernatorstwa. Biskup nie mógł wykonywać posługi pasterskiej na terenie tzw. ziem wcielonych, ale czynił to potajemnie przed władzami okupacyjnymi. Mieszkał nadal w Częstochowie, gdzie często odprawiał nabożeństwa na Jasnej Górze. W czasie II wojny światowej zostało zamordowanych 62 kapłanów diecezjalnych, w tym 51 w obozach koncentracyjnych, a 11 na placówkach duszpasterskich w diecezji (pierwsi kapłani zamordowani przez Wehrmacht 2 IX 1939 roku należeli do diecezji częstochowskiej), jeden kapłan zginął podczas działań frontowych jako kapelan Wojska Polskiego. Po zakończeniu II wojny światowej biskup Kubina wznowił działalność kościelną, odtworzenie organizacji kościelnej dotyczyło szczególnie byłego tzw. Kraju Warty.

Ostatnie lata jego posługi przypadły na trudne lata 40. i 50. XX wieku. Wobec obawy przed pogromem ludności żydowskiej w Częstochowie wydał w 1946 roku (wraz z władzami miejskimi dwie odezwy wzywające społeczeństwo do zachowania spokoju. W 1950 roku konsekrował ukończoną katedrę częstochowską. W latach swojej posługi biskupiej uważał się za stróża Cudownego Obrazu Matki Bożej na Jasnej Górze. Czuwał nad konserwacją Cudownego Obrazu i na Jasną Górę prowadził swoich kapłanów i wszystkich wiernych. Zmarł 13 II 1951 roku w Częstochowie.

Drugim biskupem częstochowskim był ks. prof. dr hab. Zdzisław Goliński (1951 – 1963). Przybył do Częstochowy z Lublina, gdzie w tamtejszej diecezji był biskupem koadiutorem i profesorem teologii moralnej na KUL-u. Już w 1951 roku zorganizował kapitułę katedralną i Niższe Seminarium Duchowne w Częstochowie. Lata jego działalności w Częstochowie przypadły na antykościelną działalność władz komunistycznych w Polsce. Władzy diecezjalnej była ograniczona a wydawnictwa diecezjalne zamknięte. Dopiero po październiku 1956 roku biskup Goliński mógł utworzyć nowe parafie (w tym w Zagłębiu Dąbrowskim) i wznowić publikację wydawnictw diecezjalnych. Po zlikwidowaniu Wydziału Teologicznego UJ w Krakowie zorganizował studia filozoficzno–teologiczne w Częstochowskim Seminarium Duchownym, jednocześnie kierując na studia specjalistyczne, głównie na KUL, wielu młodych kapłanów, którzy w przyszłości mieli podjąć działalność dydaktyczną w Seminarium. Był przewodniczącym Maryjnej Komisji Episkopatu. Od lat 60. XIX wieku powróciły dawne represje wobec Kościoła w Polsce, m.in. nauczanie religii zostało usunięte ze szkół podstawowych i średnich, co spowodowało konieczność tworzenia punktów katechetycznych przy parafiach. Biskup Goliński uczestniczył wówczas w obradach I Sesji Soboru watykańskiego. Zmarł nagle 6 VII 1963 roku w Częstochowie.

17 I 1964 roku nowym biskupem częstochowskim został mianowany ksiądz dr Stefan Bareła, dotychczasowy biskup pomocniczy w tej diecezji. Od początku swej działalności w diecezji napotkał wielkie trudności ze strony władz administracyjnych. Nie mógł erygować nowych parafii, a wszystkie publikacje diecezjalne podlegały prewencyjnej cenzurze. Wobec represji zewnętrznych doskonalił wewnętrzna organizację i działalność struktur diecezjalnych. Szczególnie troszczył się o seminaria duchowne – wyższe w Krakowie i niższe w Częstochowie. Dzięki jego staraniom wojewoda częstochowski Grzegorz Lipowski wydał pozwolenie na budowę gmachu Wyższego Seminarium Duchownego w Częstochowie. W tym czasie znacznie wzrosła liczba kandydatów do stanu duchownego. Wielu duchownych uzyskało stopnie naukowe i podjęło działalność naukowo – dydaktyczną w diecezji. Uczestniczył w II, III i IV sesji Soboru watykańskiego II. Celem realizacji postanowień Soboru Watykańskiego II zwołał II Synod Diecezji Częstochowskiej, który rozpoczął swoją działalność 8 I 1976 roku. Utworzył Instytut Teologiczny w Częstochowie i zorganizował "Częstochowskie Studia Teologiczne" oraz wznowił wydawanie Tygodnika Katolickiego "Niedziela". Za jego posługi w latach W 1979 i 1983 odbyły się pielgrzymki papieskie Jana Pawła II do Ojczyzny, w tym do Częstochowy. Zmarł 12 II 1984 roku w Częstochowie.

8 IX 1984 roku papież Jan Paweł II mianował biskupem częstochowskim księdza dra Stanisława Nowaka, dotychczasowego rektora Krakowskiego Seminarium Duchownego. Kontynuował on prace II Synodu Diecezjalnego. Zorganizował w diecezji kilka Kongresów Eucharystycznych. W wielu parafiach ustanowił sanktuaria maryjne i świętych oraz kaplice Wieczystej Adoracji Najświętszego Sakramentu. 15 VIII 1991 roku odbył się na Jasnej Górze VI Światowy Dzień Młodzieży. W tym samym dniu papież Jan Paweł II poświęcił gmach Seminarium Duchownego, do którego 3 X tego roku formalnie biskup Stanisław Nowak przeniósł Częstochowskie Seminarium Duchowne z Krakowa.

Bulla Totus Tuus Poloniae populus

25 III 1992 roku papież Jan Paweł II ogłosił bullę Totus Tuus Poloniae populus, której miała na celu pełniejsze dostosowanie misji Kościoła – czyli wszechstronnie pojętej ewangelizacji – do warunków i wymagań, jakie stawiają czasy, w których żyjemy i w których wypadnie żyć następnym pokoleniom na naszej ojczystej ziemi. Została wówczas ustanowiona nowa metropolia częstochowska, w skład której wchodziły archidiecezja częstochowska i diecezje (sufraganie) radomska i sosnowiecka. Archidiecezja częstochowska wraz z terytorium przejęła tradycje diecezji częstochowskiej. Jednocześnie znaczna część dawnej diecezji częstochowskiej przejęły nowo powstałe diecezje sosnowiecka i kaliska. Przed podziałem powierzchnia diecezji częstochowskiej liczyła 8.524 km², a po podziale 6.925 km². Przed podziałem diecezja częstochowska liczyła 1.450.000 mieszkańców, a po podziale 924.130 mieszkańców. Przed podziałem w diecezji częstochowskiej było 827 kapłanów, a po podziale 605. Z 46 dekanatów w archidiecezji pozostało 31 dekanatów: Brzeźnica, w Częstochowie – św. Józefa, Najśw. Maryi Panny Jasnogórskiej, św. Wojciecha, św. Zygmunta, Częstochowa – Blachownia; Działoszyn, Gidle Gorzkowice, Kłobuck, Kłomnice, Kodrąb. Koziegłowy, Krzepice, Mstów, Myszków, Olsztyn, Osjaków, Pajęczno, Poraj, Praszka, w Radomsku – św. Lamberta, Najśw. Serca Jezusa; Rozprza, Sulmierzyce, Truskolasy, w Wieluniu – Najść. Maryi Panny Pocieszenia, św. Wojciecha; w Zawierciu – NMP Królowej Polski, św. Ap. Piotra i Pawła, Żarki, a z 401 parafii w archidiecezji pozostało 281. Od 2000 roku archidiecezja była położona w granicach województw łódzkiego, śląskiego i opolskiego. Diecezja kaliska przejęła 3 dekanaty (bolesławiecki, lututowski i wieruszowski), 23 parafie i 31 kapłanów. Do diecezji sosnowieckiej zostało włączonych 12 dekanatów (w Będzinie – Trójcy Przenajśw., w Czeladzi – św. Stanisława BM, w Dąbrowie Górniczej – MB Anielskiej, św. Antoniego Padewskiego, Najśw. Serca Jezusa, łazowski, sączowski, siewierski; w Sosnowcu – Chrystusa Króla, św. Jadwigi , św. Tomasza Ap., Wniebowzięcia NMP (katedra). Na tym terenie było 97 parafii.

Arcybiskupi częstochowscy

Pierwszym metropolitą–arcybiskupem częstochowskim został dotychczasowy biskup diecezji częstochowskiej dr Stanisław Nowak. Kontynuował swoją działalność pasterską, szczególnie szerząc kult eucharystyczny wśród wiernych, a także pobożność maryjną. Drugim arcybiskupem częstochowskim został mianowany po rezygnacji poprzednika w dniu 29 XII 2011 roku dotychczasowy biskup zamojsko–lubaczowski dr Wacław Depo. Urodzony 27 IX 1953 roku w Szydłowcu koło Radomia. Ukończył studia w Seminarium Duchownym w Sandomierzu. Święcenia kapłańskie przyjął 3 VI 1978 roku. Studia specjalistyczne z zakresu teologii odbył na KUL-u. Stopień naukowy doktora teologii z zakresu dogmatyki uzyskał w 1984 roku, podejmując pracę dydaktyczną na Wydziale Teologicznym KUL. W 1990 roku został rektorem Wyższego Seminarium Duchownego diecezji sandomiersko–radomskiej (w 1992 roku rektorem Seminarium Duchownego w Radomiu). W latach 2000–2006 był adiunktem w Katedrze Personalizmu Chrześcijańskiego UKSW w Warszawie. W 2006 roku był z ramienia Konferencji Episkopatu Polski wiceprzewodniczącym Rady Programowej Radia Maryja. Od października 2006 roku był Przewodniczącym Komisji Mieszanej Biskupi – Wyżsi Przełożeni Zakonni i delegatem Konferencji Episkopatu Polski przy Krajowej Radzie Katolików Świeckich. Opublikował wiele opracowań naukowych z zakresu teologii. Jako arcybiskup częstochowski przewodniczył uroczystościom jasnogórskim. Prowadził ożywioną działalność pasterską w archidiecezji. W Konferencji Episkopatu Polski pełni funkcję Przewodniczącego Komisji Środków Społecznego Przekazu. Dzięki jego staraniom została przeprowadzona koronacja koronami papieskimi Obrazu Matki Boskiej Kalwaryjskiej Zawierzenia w Praszce w dniu 12 IX 2015 roku.

Biskupami pomocniczymi w diecezji częstochowskiej byli: Antoni Jacek Zimniak (1936–1943), dr Stanisław Czajka (1944–1965), Wojciech Turowski (koadiutor, ale nie został zaaprobowany przez władze komunistyczne – czerwiec 1950 rok); dr Stefan Bareła (1960–1964); dr Tadeusz Szwagrzyk (1964–1992), mgr Franciszek Musiel (1965–1992), dr Miłosław Jan Kołodziejczyk (1978–1994), prof. dr hab. Antoni Długosz (1993–...), dr Jan Wątroba (2000–2013).

Bibliografia

1. Borutka T., Powołanie do życia diecezji sosnowieckiej i jej początki, w: Sosnowieckie Studia Teologiczne 1993, t. 2, s. 55-79.
2. Ingres nowego metropolity częstochowskiego arcybiskupa dr. Wacława Depo 2 II 2012 r., w: Wiadomości Archidiecezji Częstochowskiej. Numer Specjalny 2012, r. 66.
3. Jan Paweł II, Totus Tuus Poloniae populus (bulla), w: Częstochowskie Wiadomości Diecezjalne 1992, r. 66 s. 73-95.
4. Wlaźlak W, Dzieje diecezji częstochowskiej okresie działalności biskupa Zdzisława Golińskiego (1951-1963), Kraków 2000.
5. Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji częstochowskiej 1978, red. J. Związek, Częstochowa 1978.
6. Kumor B., Granice metropolii i diecezji polskich (966-1939), Lublin 1969, s. 416-418.
7. Kumor B., Projekty zmian w organizacji metropolitalnej i diecezjalne w Polsce (1918–1928), w: Kościół w II Rzeczypospolitej, red. Z. Zieliński i S. Wilk, Lublin 1980, s. 60-61.
8. Mielczarek J., Diecezja (1925 r.)–archidiecezja (1992 r.) częstochowska: rys historyczno–statystyczny, w: Wiadomości Archidiecezji Częstochowskiej 1993, r. 67, s. 154-184.
9. Mojemu Kościołowi wszystko. Księga Jubileuszowa ku czci arcybiskupa Stanisława Nowaka, metropolity częstochowskiego, red. S. Jasionek, Częstochowa 2009.
10. Patykiewicz W., Archidiakonat wieluński, w: Wiadomości Diecezjalne 1957, r. 24-31, s. 383-393, 425-433, 453-465, 493-505; 1958, r. 32, s. 28-38, 72-80, 111-120, 194-212, 237-248, 275-283, 462-469.
11. Pieronek T., Nowa organizacji diecezji i prowincji kościelnych w Polsce, w: Sosnowieckie Studia Teologiczne 1993, t. 1, 43-52.
12. Rosin R., Ziemia wieluńska w XII-XVI w. Studia z dziejów osadnictwa, Łódź 1961, s. 87-97.
13. Sobalski F., Przemysł częstochowski (1882-1914), Częstochowa 2009.
14. Straty diecezji częstochowskiej czasie II wojny światowej, w: Częstochowskie Studia Teologiczne 1974, t. 2 s. 315-366.
15. Tomczyk Cz., Diecezja częstochowska w latach okupacji hitlerowskiej 1939-1945, w: Studia z historii Kościoła w Polsce, red. H. E. Wyczawski, Warszawa 1978, t. 4, s. 207-515.
16. Zakrzewski A. J., Straty duchowieństwa diecezji częstochowskiej w okresie II wojny światowej, w: Rocznik Wieluński 2002, t. 2, s. 51-97.
17. Związek J., Diecezja częstochowska w okresie II Rzeczypospolitej, Częstochowa 1990; Archidiecezja częstochowska. Katalog 1993, red. J. Mielczarek i M. Mikołajczyk, Częstochowa 1994.
18. Związek J., Martyrologium kapłanów diecezji częstochowskiej czasie II wojny światowej, w: Częstochowskie Studia Teologiczne 1976, t. 4, s. 185-300. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa rzymskokatolickiego pod okupacją hitlerowską w latach 1939–1945, Warszawa 1977, t. 2, s. 129-166.
19. Związek J., Z dziejów przynależności kościelnej terytorium diecezji sosnowieckiej, w: Sosnowieckie Studia Teologiczne 1993, t. 1, s. 175-194.