Turniej Sztuki Recytatorskiej "Promuj Śląsk"

(ang. Declamatory Art Tournament „Promuj Śląsk”, niem. Schulwettkampf der Rezitationskunst „Promuj Śląsk” )

Autor: dr Katarzyna Kuroczka

ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

TOM: 5 (2018)

Na terenie województwa śląskiego organizuje się szereg rozmaitych konkursów i olimpiad. Mają one różny zasięg – od miejskiego do ogólnopolskiego. Ich uczestnikami i laureatami są zarówno dzieci i młodzież, jak i dorośli. W niektórych jury punktuje zmagania konkursowe wyznaczone regulaminem (np. Olimpiada Wiedzy o Górnym Śląsku), a w innych niezależna kapituła ocenia dorobek twórczy, naukowy czy społeczny wybranych przez siebie osób, przyznając nagrodę za całokształt działalności czy szczególne zasługi dla nauki, kultury lub województwa (np. Nagroda imienia księdza Augustina Weltzla „Górnośląski Tacyt”). Do pierwszej grupy konkursów, których regulamin wyznacza konieczność wykonania określonych zadań ocenianych przez jury, należy Turniej Sztuki Recytatorskiej „Promuj Śląsk”, powołany do życia w Chorzowie w 1999 roku.

Idea Turnieju Sztuki Recytatorskiej „Promuj Śląsk”

Turniej jest prowadzony w Chorzowie nieprzerwanie od kwietnia 1999 roku. Pomysłodawczynią i wieloletnią komisarz konkursu jest Teresa Adamkiewicz. Od początku celem Konkursu była promocja poezji i prozy autorów związanych ze Śląskiem poprzez urodzenie lub zamieszkanie.„Od literatury krok do recytacji od niej zaś tylko krok do teatru” – tak pisał w 2013 roku redaktor „Chorzowianina” we wstępie do artykułu "Na początku było słowo…". I choć Czesław Meissner podkreśliłby zapewne, że kroki te są w rzeczywistości dość sporych rozmiarów, bo przecież teatr jest działaniem, a recytacja opisywaniem, narracją, to jednak istnienie wzajemnych interakcji pomiędzy sztukami, a zwłaszcza tymi trzema – pisarską, recytatorską i aktorską, jest niezaprzeczalnym faktem. Konkurs, jeśli jest dogłębnie przemyślany i prowadzony od wielu lat z pasją, przestaje być tylko deklamatorską imprezą organizowaną raz w roku, ale staje się swoistym amatorskim ruchem artystycznym, w obrębie którego buduje się własne zaplecze literackie, gromadząc potrzebne teksty, organizuje się szkolenia w zakresie dykcji, emisji głosu i sztuki interpretacji, wreszcie zawiązuje się grupę teatralną, która wychodzi poza recytację i próbuje swych sił w budowaniu ról i pracy nad spektaklem. W tak przemyślany sposób jest prowadzony "Promuj Śląsk", dlatego przez XIX edycji zebrano na jego potrzeby bardzo bogatą bibliotekę tekstów napisanych przez twórców ze Śląska.

Dzięki rozbudowanemu programowi turniej stał się nie tylko szkołą dykcji, interpretacji i historii literatury tworzonej przez autorów związanych ze Śląskiem – historii zataczającej bardzo szerokie łuki od Angelusa Silesiusa do Weroniki Górskiej, od Josepha von Eichendorffa do Tadeusza Różewicza, od Gustawa Morcinka do Marty Fox – ale znacznie bardziej stał się szkołą kultury – jej odbioru, odczytywania, zauważania wewnętrznych powiązań pomiędzy słowem, obrazem, dźwiękiem i ruchem. Można powiedzieć, że spełniły się w ten sposób życzenia, jakie w 2005 roku skierowała do uczestników koncertu laureatów Izabela Walczybok: „Sztuka szeroko pojęta jest pokarmem dla naszych dusz. I ja wam wszystkim życzę, aby wasze wazy były zawsze wypełnione”.

Pomiędzy corocznymi konkursowymi zmaganiami, które początkowo odbywały się wiosną, a obecnie jesienią, organizatorzy regularnie pracują z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi nad rozwojem ich kunsztu recytatorskiego. Wreszcie w latach 2004–2009 stopniowo połączono „Promuj Śląsk” z działalnością Lekkiego Teatru Przenośnego – amatorskiego zespołu założonego przez Mirosława Orzechowskiego w 1998 roku w Grodkowicach, a przeniesionego do Chorzowa w 2004 roku. Należy dodać, że współpraca ta trwa do dzisiaj. Wielu recytatorów, którzy pojawili się na przesłuchaniach „Promuj Śląsk”, a później znaleźli w gronie laureatów lub wyróżnionych, kontynuowało pracę nad swoim warsztatem w ramach Lekkiego Teatru Przenośnego.

Historia Turnieju 1999-2017

Kronikarski opis TSR „Promuj Śląsk” jest przedsięwzięciem niezwykle karkołomnym i wymagającym żmudnej pracy archiwisty, aby dostrzec zatem złożoność i bogactwo zjawisk, jakie składają się na omawiany turniej, trzeba przyjąć szersze spojrzenie i uświadomić sobie kilka istotnych kwestii. Po pierwsze, zarówno sam konkurs, jak i związany z nim Lekki Teatr Przenośny, bardzo dobrze wpisał się w doświadczenia Chorzowa w przeszłości – i tej odleglejszej, i tej bliższej. Na bogate dziedzictwo teatralne miasta wielokrotnie zwracał uwagę Andrzej Linert – ostatnio w swej najnowszej publikacji ,,Teatry górnośląskiego pogranicza. Kartki z historii teatrów Królewskiej Huty i Chorzowa 1869–1939" (Katowice 2015). O najbardziej znanym nieprofesjonalnym zespole – Reducie Śląskiej, reaktywowanym w 2012 roku w Chorzowskim Centrum Kultury (ChCK), powstała już monografia pióra Krzysztofa Knasa – ,,Reduta Śląska. 1933… 2013…"(Chorzów 2013). Jednak zjawisko to jest tak rozległe, że obejmuje nie tylko grupy działające przy rozmaitych instytucjach kultury, ale również przy wielu chorzowskich szkołach. Często są to formacje parające się zarówno tworzeniem lub omawianiem literatury oraz jej recytacją, jak i przygotowywaniem sztuk scenicznych, jak chociażby Kawiarenka Literacka prowadzona przez Andrzeja Króla przy I Liceum Ogólnokształcącym im. Juliusza Słowackiego w Chorzowie. Wreszcie naprzeciw potrzebie wyrażania się poprzez słowo mówione i teatr wyszło III Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Batorego, powołując do życia klasy estradowe (obecnie medialno-teatralne), które od 1990 roku prowadzą Festiwal Teatralny (początkowo Festiwal Klas). Warto dodać, że także w Szkole Podstawowej nr 5 od 1991 roku organizowany jest Festiwal Miniatur Teatralnych, a od 1988 roku w IV Liceum Ogólnokształcącym im. Marii Skłodowskiej-Curie Festiwal Artystyczny. Po drugie, TSR „Promuj Śląsk” wpisał się w tradycję imprez krasomówczych na terenie Chorzowa. Od 1992 roku IV LO przeprowadza Konkurs Recytatorski w Gwarze Śląskiej, w którym jurorami byli profesorowie z Uniwersytetu Śląskiego, m.in. Helena Synowiec. Niemal równolegle do „Promuj Śląsk” powstał Miejski Konkurs Recytatorski „Miłość niejedno ma imię” organizowany od 2000 roku przez Młodzieżowy Dom Kultury przy ul. Lompy. Wreszcie od lat przygotowywane są w Chorzowie miejskie eliminacje Ogólnopolskiego Konkursu Recytatorskiego, który prowadzi Towarzystwo Kultury Teatralnej z Warszawy. Po trzecie, „Promuj Śląsk”, który powstał w Szkole Podstawowej nr 17 w Chorzowie i początkowo był skierowany tylko do uczniów chorzowskich placówek oświatowych, od XI edycji (2009 rok) – pierwszej organizowanej przez ChCK i mającej już zasięg wojewódzki – objął także dorosłych. Jednak od początku do dzisiaj podczas turniejowych zmagań najważniejsi byli młodzi recytatorzy, którym przygotowanie do konkursu pomaga nie tylko w osiąganiu pierwszych ważnych sukcesów życiowych, ale także uczy odbioru i interpretacji literatury, wzbogaca słownictwo, pomaga w prawidłowym rozwoju mowy, kształtuje szacunek do słowa pisanego i mówionego oraz niesionych przez nie wartości, uwrażliwia na sztukę, zwłaszcza recytacji, wspiera proces uspołeczniania dziecka i wchodzenia w świat dorosłych oraz pomaga w przełamaniu zawstydzenia przed publicznymi występami. Recytacja tak pojmowana i realizowana staje się nie tylko sztuką, ale także metodą wychowawczą, czego niewątpliwym dowodem jest wieloletnia aktywność instruktorska i pedagogiczna Adamkiewicz, ale też wielu innych chorzowskich instruktorów i nauczycieli. Ich podopieczni nie tylko zdobywają nagrody i wyróżnienia, ale, co ważniejsze, kontynuują swoją krasomówczą przygodę na kolejnych poziomach edukacji. Owa ciągłość pracy uwidacznia się także w historii „Promuj Śląsk”.

TSR „Promuj Śląsk” wpisując się w miejskie tradycje teatralno-recytatorskie, wypracował własny, charakterystyczny styl. Decyduje o tym kluczowe założenie regulaminowe, iż uczestnicy mają obowiązek zaprezentowania jednego utworu poetyckiego oraz jednego fragmentu prozy pióra autorów związanych ze Śląskiem, a jednocześnie muszą ograniczyć teksty w gwarze tylko do jednego. Twórcy turnieju chcieli w ten sposób uniknąć powoływania do życia kolejnego konkursu gwarowego, a zarazem pragnęli pokazać bogactwo literatury tworzonej przez pisarzy mających związki z regionem – bogactwo zarówno językowe, jak i gatunkowe i tematyczne. Gdy przyjrzymy się nazwiskom twórców recytowanych w XIX dotychczasowych edycjach, dostrzeżemy, że wypromowano dzięki nim obraz wielobarwny i daleki od stereotypowych wyobrażeń Śląska. Trafnie ujął to Mirosław Orzechowski podczas koncertu laureatów X edycji: „Kiedy staniemy gdzieś na Podhalu i popatrzymy w odpowiednim kierunku, widzimy piękną panoramę Tatr. Obok mnie, tam, gdzie mieszkam, jest góra Chełm, z której widać ogromną panoramę pradoliny Wisły. Wrocław ma swoją Panoramę Racławicką, a turniej „Promuj Śląsk” stworzył jeszcze jedną panoramę – szczególną, bogatą, wszechstronną. Jest to panorama śląskiej literatury”.

Kiedy powstawał TSR „Promuj Śląsk” w 1999 roku w SP 17 z inspiracji jej ówczesnego dyrektora Stanisława Gmyrka, który – jak wspomina Adamkiewicz – polecił jej jako instruktorce teatralnej wymyślić jakąś wartościową imprezę kulturalną, coraz częściej i w coraz bardziej różnorodnej formie zaczęto powracać do Śląska, próbując go na nowo zdefiniować i odkryć po latach ideologicznych i propagandowych nieporozumień. Patrząc z perspektywy XIX edycji, można powiedzieć, że słowo „powrót” nabrało w kontekście historii „Promuj Śląsk” szczególnego znaczenia. Nie tylko dlatego, że organizatorom – w latach 1999–2008 SP 17, a od 2009 roku ChCK – udało się powracać rokrocznie z ideą turnieju i wzbudzać nią zainteresowanie u ok. 60–120 recytatorów we wszystkich kategoriach. W rozpropagowaniu imprezy w mieście pomogli jej patroni: honorowy – Stowarzyszenie Miłośników Chorzowa oraz medialny – „Chorzowianin”. Nie byłoby też tych cyklicznych spotkań bez finansowego wsparcia Wydziału Kultury i Sportu Urzędu Miejskiego w Chorzowie. Słowo „powrót” nabrało szczególnego znaczenia również dlatego, że do stołu jurorskiego wracali wybitni specjaliści, by wymienić tylko: aktora Mirosława Neinerta z Teatru Korez, kulturoznawcę Annę Gomółę z Uniwersytetu Śląskiego, reżyserkę i dyrektorkę Młodzieżowego Domu Kultury w Chorzowie Małgorzatę Grabiańską-Kosior, kierownika literackiego Teatru Ateneum Renatę Chudecką czy aktorki – Izabelę Walczybok, Barbarę Szałapak i Różę Miczko-Włosińską. A przecież grono jurorów w sumie tworzyło ponad 40 osób wśród których byli instruktorzy teatralni, nauczyciele, aktorzy, poeci, reżyserzy, scenografowie, scenarzyści, malarze, śpiewacy, kulturoznawcy, a nawet dawni laureaci „Promuj Śląsk”. Najbardziej zasadne byłoby porównanie edycji z lat 1999–2008, kiedy turniej miał zasięg miejski, gdyż wówczas recytatorzy rekrutowali się z zawężonego grona uczniów chorzowskich szkół. Kiedy organizację „Promuj Śląsk” przejął ChCK, turniej stał się najpierw wojewódzki (2009–2012, XI–XIV edycji), a następnie ogólnopolski (od 2013 roku, czyli od XV edycji), co w pewnym stopniu utrudnia coroczny udział tych samych osób, choć i wówczas zdarzały się na listach laureatów powtarzające się nazwiska. Jeśli mówimy o powrotach uczestników i o ich wielokrotnych sukcesach, warto wspomnieć, że są wśród nich osoby, dla których udział w konkursach recytatorskich w latach szkolnych stał się swoistym przygotowaniem do przyszłej pracy zawodowej lub aktywności hobbystycznej w życiu dorosłym. Oprócz udziału w występach Lekkiego Teatru Przenośnego, niektórzy wybrali zawodową ścieżkę aktorską, jak: Agata Śliwa, Agnieszka Radzikowska czy Mateusz Trembaczowski.

Historia „Promuj Śląsk” to w swej istocie dzieje zjawiska niezwykle szerokiego. Szczegółowe przedstawienie tematu jest szczególnie wartościowe ze względu na brak naukowych opracowań, a nade wszystko z powodu rozproszenia obszernego materiału archiwalnego, obejmującego wpisy w kilku tomach kronik Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie (w latach 1999–2008), liczne prasowe artykuły w „Chorzowianinie”, „Dzienniku Zachodnim” (w tym w jego mutacji „Dzienniku Katowickim”), „Gońcu Górnośląskim”, „Gościu Niedzielnym”, „Magazynie szkolnym”, „Nowym Przeglądzie Chorzowskim”, „Trybunie Śląskiej”, „Wiadomościach Fary św. Barbary” oraz „Wspólnym Chorzowie”, nagrania koncertów laureatów na kasetach video oraz płytach DVD (od I do X oraz XIII edycja), materiały reporterskie przygotowane przez serwisy informacyjne i zamieszczone w Internecie, a także prywatne archiwa twórczyni turnieju – Teresy Adamkiewicz, jurorów, współorganizatorów i laureatów oraz dokumentacja zachowana w ChCK.

XIX edycji Turnieju Sztuki Recytatorskiej „Promuj Śląsk” w Chorzowie

Bibliografia

Publikacje zwarte

1. Kram J., Zarys kultury żywego słowa, wyd. 2, Warszawa 1988.
2. Król J., Matysik A., Regionalny Ośrodek Studencki ZSP „KOCYNDER” 1970–1985, Chorzów 1985, s. 20.
3. Księga Jubileuszowa I Liceum Ogólnokształcącego im. Juliusza Słowackiego w Chorzowie, red. M. Rutkowska, [b.d., b.m.].
4. Meissner C., ABC recytatora, Warszawa 1963.
5. Szkolne maski i maseczki. Batorowców przygoda z teatrem 1990–2004, rada red. T. Hantke, C. Konieczna, A. Lempa, K. Oleś, M. Strojny, Chorzów 2004.
6. Tarasiewicz B., Mówię i śpiewam świadomie. Podręcznik do nauki emisji głosu, Kraków 2006.
7. Wieczorkiewicz B., Sztuka mówienia, Warszawa 1971.

Dokumenty archiwalne

1. Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 1999/2000, [nbl].
2. Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 2000/2001, [nbl].
3. Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 2001/2002, [nbl].
4. Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 2002/2003, [nbl].
5. Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 2003/2004, [nbl].
6. Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 2004/2005, [nbl].
7. Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 2005/2006, [nbl].
8. Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 2006/2007, [nbl].
9. Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 2007/2008, [nbl].

Artykuły

1. Aktualności szkolne, „Chorzowianin” 2002, nr 11 (76), s. 3.
2. Bereta K., Lekki Teatr Przenośny, „Śląsk. Miesięcznik społeczno-kulturalny” 2015, nr 10 (239), s. 32-33.
3. BiJ, Zmagania młodych recytatorów, „Goniec Górnośląski” 1981, nr 4 (1258), s. 1-2.
4. [Bez tytułu. Podziękowanie sponsorom], „Chorzowianin” 2002, nr 15 (80), s. 2.
5. [Bez tytułu. Sprawozdanie z V edycji], „Chorzowianin” 2003, nr 15 (132), s. 4
6. [Chorzowski miesiąc], „Wspólny Chorzów” 2001, nr 5 (68), b.s. [wkładka].
7. Edukacja kulturalna, w: Kulturalny Chorzów, Chorzów 2006, s. 26.
8. Festiwal chorzowskich humanistów, „Wspólny Chorzów” 2004, nr 4 (103), s. 10.
9. Gwarowe recytacje, „Wspólny Chorzów” 2002, nr 4 (79), s. 11.
10. Jaroszko P., „Promuj Śląsk” po raz dziesiąty, „Magazyn szkolny” 2008, nr 9 (315), s. 22.
11. Knas K., Nagrody rozdane, „Chorzowianin” 2001, nr 15 (28), s. 1, 3.
12. KrzyK, Mój Śląsk i moje miasto, „Wspólny Chorzów” 2004, nr 4 (103), s. 10.
13. KrzyK, „Skąpiec” zgarnął wszystko, „Chorzowianin” 2003, nr 13 (130), s. 8.
14. KrzyK, Szkolne recytacje, „Chorzowianin” 2001, nr 11 (24), s. 4.
15. KrzyK, Teatr – marzycieli raj, „Chorzowianin” 2005, nr 13 (234), s. 6.
16. KrzyK, Urodzaj premier, „Chorzowianin” 2014, nr 11 (47), s. 4.
17. Legominska A., Śląski Cyceron, „Chorzowianin” 2002, nr 14 (79), s. 4.
18. Lubina-Cipińska D., Fenomen Korezu, „Śląsk. Miesięcznik społeczno-kulturalny” 2010, nr 8 (178), s. 36.
19. MaC, Recytacja jest sztuką, „Goniec Górnośląski” 2008, nr 19 (2637), s. 10.
20. Mikołajczyk P., Teatr lekki tylko w przenośni, „Chorzowianin” 2009, nr 5 (434), s. 8.
21. Najlepsi z najlepszych. Podsumowanie Turnieju „Promuj Śląsk”, „Chorzowianin” 2004, nr 14 (183), s. 4.
22. Na początku było słowo…, „Chorzowianin” 2013, nr 11 (35), s. 4.
23. Nasza polszczyzna, „Wspólny Chorzów” 2003, nr 4 (91), s. 6.
24. [Notka i foto], „Chorzowianin” 2002, nr 14 (79), s. II (okładka).
25. Neinert M., Albo tekst, albo granie! Teatr Korez na 20-lecie, rozm. przepr. M. Widuch, „Sztajgerowy Cajtung” 2010, nr 2, s. 1.
26. Odkrywają współczesny Śląsk, „Dziennik Zachodni”, nr 83, 07.04.2004 (wycinek z artykułem dostępny w: Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 2003/2004, [nbl]).
27. [Ogłoszenie zamieszczone przez SP 17], „Chorzowianin” 2008, nr 10 (386), s. 6.
28. Orzechowski M., Serca o zmierzchu, czyli Teatr Przenośny znów ma premierę, rozm. przepr. A. Ładuniuk, „Dziennik Zachodni. Tygodnik Chorzów”, nr 45 (629), 10.11.2017, s. 7.
29. Po naszymu, „Dziennik Zachodni. Wydanie lokalne”, 27.03. 2002 (wycinek z artykułem dostępny w: Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 2001/2002, [nbl]).
30. Promują idee. Szkolne inicjatywy, „Chorzowianin” 2004, nr 10 (179), s. 11.
31. Promuj Śląsk, „Chorzowianin” 2004, nr 12 (181), s. 7.
32. Promuj Śląsk, „Chorzowianin” 2005, nr 10 (231), s. 4.
33. Promuj Śląsk, „Chorzowianin” 2007, nr 11 (335), s. 8.
34. Promuj Śląsk, „Wspólny Chorzów” 2008, nr 2 (149), s. 14.
35. Promuj Śląsk. Jubileuszowa edycja konkursu, „Chorzowianin” 2003, nr 13 (130), s. 8.
36. Promuj Śląsk. Pod naszym patronatem, „Chorzowianin” 2006, nr 11 (284), s. 3.
37. Promuj Śląsk. Pod naszym patronatem, „Chorzowianin” 2006, nr 14 (287), s. 11.
38. Promuj Śląsk – Turniej Sztuki Recytatorskiej po raz osiemnasty, „Chorzowianin” 2016, nr 10 (70), s. 7.
39. Promują Śląsk, „Wspólny Chorzów” 2002, nr 4 (79), s. 11.
40. (Promują rodzimych twórców, „Dziennik Zachodni”, 05.04. 2001 (wycinek z artykułem dostępny w: Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 2000/2001, [nbl]).
41. Promują Śląsk, „Gość Niedzielny” 2003, nr 19, s. 24.
42. Promuj Śląsk, „Dziennik Zachodni” 2003 (wycinek z artykułem dostępny w: Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 2002/2003, [nbl]).
43. „Promuj Śląsk” po raz szósty, „Wiadomości Fary św. Barbary” 2004, nr 15 (449), s. 15.
44. Promocja Śląska po raz dziesiąty, „Chorzowianin” 2008, nr 19 (395), s. 13.
45. Promuj Śląsk. Pod naszym patronatem, „Chorzowianin” 2006, nr 14 (287), s. 11.
46. Promocja Śląska, „Goniec Górnośląski” 2001, nr 15 (2297), s. 4.
47. Recytacje w „MM”, „Goniec Górnośląski” 2003, nr 15 (2398), s. 5.
48. Promocja Śląska po raz dziesiąty, „Wspólny Chorzów” 2008, nr 5 (152), s. 4.
49. Recytacją promują Śląsk, „Wspólny Chorzów” 2006, nr 4 (127), s. 11.
50. Recytatorzy w Planetarium, „Nowy Przegląd Chorzowski” 2004 [kwiecień] (wycinek z artykułem dostępny w: Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 2003/2004, [nbl]).
51. Setkiewicz K., Mali aktorzy na dużej scenie, „Magazyn szkolny” 2009, nr 7 (324), s. 32.
52. Słowem promują Śląsk, „Chorzowianin” 2016, nr 12 (72), s. 9.
53. Spyrka A., Kochajmy Śląsk. Czy znasz poezję swojej ziemi?, „Goniec Górnośląski” 1999, nr 16 (2194), s. 14.
54. Stefanik T., Żywią się teatrem, „Magazyn szkolny” 2009, nr 6 (323), s. 9.
55. Strofy o Śląsku, „Dziennik Katowicki” 1999, nr 477 (92), 20.04.1999 (wycinek z artykułem dostępny w: Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 1999/2000, [nbl]).
56. Szkolne inicjatywy, „Chorzowianin” 2004, nr 11 (180), s. 5.
57. Sztuka recytacji, „Chorzowianin” 2005, nr 13 (231), s. 6.
58. Wieczory w kawiarence, „Chorzowianin” 2001, nr 4 (17), s. 2.
59. „Wspólny Chorzów” 2000, nr 5 (56), s. 11.
60. Wudkiewicz S., „Gospoda Włóczęgów” zaprasza miłośników poezji, „Goniec Górnośląski” 1975, nr 42 (982), s. 8.
61. (Wypromowali Śląsk, „Dziennik Zachodni”, 10.04.2001(wycinek z artykułem dostępny w: Kronika Szkoły Podstawowej nr 17 w Chorzowie 2000/2001, [nbl]).
62. (Wyrecytowali, „Dziennik Zachodni. Wydanie lokalne” 2000, nr 97 (684), s. 2.
63. Zachwalanie Śląska, „Trybuna Śląska” 1999, nr 89 (18089), s. 6.

Dokumenty multimedialne

1. I Turniej Sztuki Recytatorskiej dla szkół podstawowych „PROMUJ ŚLĄSK”. Kwiecień 1999. Szkoła Podstawowa nr 17 w Chorzowie, ul. Łagiewnicka 18 [VHS], Chorzów, Foto-Video Łucja Śmiejka, 1999.
2. II Turniej Sztuki Recytatorskiej „PROMUJ ŚLĄSK”. Szkoła Podstawowa nr 17 w Chorzowie. 19 kwietnia 2000 [VHS], Chorzów, Foto-Video Łucja Śmiejka, 2000.
3. III Turniej Sztuki Recytatorskiej „PROMUJ ŚLĄSK” [VHS], Chorzów, Foto-Video Łucja Śmiejka, 2001.
4. IV Edycja Konkursu „PROMUJ ŚLĄSK” [VHS], Chorzów, Foto-Video Łucja Śmiejka, 2002.
5. V Edycja Konkursu „PROMUJ ŚLĄSK”. V Edycja Konkursu. Koncert Finałowy [VHS], Chorzów, Foto-Video Łucja Śmiejka, 2003.
6. 7 edycja konkursu PROMUJ ŚLĄSK. 19.05.2005 r. „SKANSEN” [VHS], Chorzów, Foto-Video Łucja Śmiejka, 2005.
7. IX Turniej Sztuki Recytatorskiej „Promuj Śląsk”. 11.05.2007 r. [DVD], Chorzów, Foto-Video Łucja Śmiejka, 2007.
8. X Edycja Turnieju Sztuki Recytatorskiej „Promuj Śląsk”. 25 kwiecień [!] 2008 r. [DVD], Chorzów, Foto-Video Łucja Śmiejka, 2008.
9. XIII Edycja Konkursu Recytatorskiego „Promuj Śląsk”. 02.12.2011 r. [DVD], Chorzów, Foto-Video Łucja Śmiejka, 2011.
10. Podsumowanie VIII Edycji Turnieju Sztuki Recytatorskiej „Promuj Śląsk”. „Galeria u Józefa”. 10.04.2006 r. [VHS], Chorzów, Foto-Video Łucja Śmiejka, 2006.
11. „Promuj Śląsk”. VI Edycja Konkursu [VHS], Chorzów, Foto-Video Łucja Śmiejka, 2004.

Źródła on-line

XVIII Miejski Konkurs Recytatorski „Miłość niejedno ma imię”

Agata Śliwa, w: Skene. Agencja aktorska

Agnieszka Radzikowska, w: Skene. Agencja aktorska

Gala XVII edycji Turnieju Recytatorskiego „Promuj Śląsk”, w: TelpolINFO

Konkurs Recytacji w Gwarze Śląskiej

Kronika szkoły

Mateusz Trembaczowski, w: Skene. Agencja aktorska

mn, O Śląsku, nie tylko po śląsku, w: Chorzowianin.pl

Neinert M., Korez – idziemy swoją drogą, rozm. przepr. H. Wach-Malicka

Promuj Śląsk, w: Goniec Górnośląski.pl

Promuj Śląsk, w: Lekki Teatr Przenośny