Sport w Częstochowie w latach 1945-1989

Autorzy: dr Daniel Bakota, dr Arkadiusz Płomiński

ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

TOM: 11 (2024)

Zakończenie działań wojennych w 1945 roku, pomimo trudnej sytuacji polityczno-gospodarczej kraju, przyniosło żywiołowe odradzanie się życia sportowego na ziemiach polskich. Również w Częstochowie pomimo dużych strat biologicznych i materialnych już w pierwszych miesiącach 1945 roku, tzw. aktyw społeczny rozpoczął odbudowywanie przedwojennych tradycji sportowych miasta. Próby te spotykały się z wieloma utrudnieniami. Nowe komunistyczne władze blokowały reaktywację i działalność przedwojennych organizacji sportowych, tj. Towarzystwa Gimnastycznego Sokół czy Związku Młodzieży Chrześcijańskiej – Polska YMCA. Również, reperkusje okupacji niemieckiej związane z podejrzeniami o kolaboracje utrudniały odbudowę częstochowskiego sportu. Zawodnicy, trenerzy, działacze niejednokrotnie niesłusznie oskarżani o współpracę czy grę w niemieckich drużynach otrzymywali wielomiesięczne zawieszenia do czasu wyjaśnienia podejrzeń.

Kluby, stowarzyszenia, organizacje

Wyzwolenie Częstochowy w styczniu 1945 roku spod hitlerowskiej okupacji było impulsem do oficjalnego reaktywowania życia sportowego miasta. Jedną z pierwszych organizacji, która rozpoczęła działalność po zakończeniu działań wojennych był Akademicki Związek Sportowy (AZS), który utworzono w dniu 8 marca. W tym samym miesiącu cztery dni później odbyło się zebranie częstochowskiego aktywu sportowego. Jednym z głównych tematów spotkania było powołanie Tymczasowego Komitetu Sportowego. Zadaniem komitetu była koordynacja i wsparcie odradzającego sie ruchu sportowego. Podczas spotkania omówiono również stan częstochowskiego sportu po latach okupacji oraz przedstawiono informację o klubach, które zdążyły już reaktywować swoją działalność, tj.: Robotniczy Klub Sportowy (RKS) Skra, KPW, Klub Sportowy (KS) Młodzieży Gimnazjalnej, ZWM, KS Głównego Komisariatu Milicji Obywatelskiej Legion oraz Zrzeszenie Żydowskich Klubów Sportowych. Kolejne dni przyniosły odrodzenie przedwojennych oraz powstawanie nowych organizacji sportowych. W kwietniu formalnie został reaktywowany KS Brygada. Następnie działalność wznowiły: Klub Ogólno-Sportowy (KOS) Victoria, RKS Raków, Częstochowskie Towarzystwo Cyklistów i Motocyklistów (na początku lat pięćdziesiątych zmieniło nazwę na Częstochowski Klub Motorowy Włókniarz), Delegatura Automobilklubu Kieleckiego (od 1959 roku autonomiczny Automobilklub Częstochowski), ognisko YMCA oraz utworzono Aeroklub Częstochowski.

Sowietyzacja życia sportowego w Polsce w istotny sposób wpłynęła na częstochowskie organizacje sportowe. Wiodące częstochowskie kluby (Brygada, Raków, Skra) zostały włączone do systemu ogólnopolskich związków sportowych. W 1948 roku nad Rakowem nadzór przejął Związek Młodzieży Polskiej (ZMP). W wyniku tego klub przyjął nazwę KS ZMP Raków i stał się Kołem Sportowym Zrzeszenia Stal przy Hucie Częstochowa. Do nazwy - RKS Raków - klub powrócił w 1956 roku. Najsilniejszą sekcją Rakowa była piłka nożna. Ponadto, począwszy od 1945 roku przy klubie działały sekcje: brydża sportowego, koszykówki kobiet i mężczyzn, lekkoatletyczna, piłki ręcznej kobiet, piłki siatkowej kobiet i mężczyzn, szachów oraz tenisa stołowego. W styczniu 1949 roku KS Brygada przyłączono do Związku Zawodowego Pracowników Skarbowych. Natomiast w marcu 1949 roku powstało Zrzeszenie Sportowe Związkowiec, które miało być klubem wyczynowym. W 1950 roku Związkowca przyłączono do Zrzeszenia Budowlani, zachowując rozczłonkowaną strukturę, która była następująca: Związkowy Klub Sportowy Budowlani, Koło Sportowe Budowlani przy Częstochowskim Przemysłowym Zjednoczeniu Budowlanym, Terenowe Koło Sportowe Budowlani przy Zjednoczeniu Przemysłowym Budowy Huty im. B. Bieruta, KS Budowlani przy Częstochowskich Zakładach Przemysłu Budowlanego oraz KS Budowlani przy Zjednoczeniu Budownictwa Miejskiego. Na przełomie 1956/1957 nastąpiła reorganizacja. W 1957 roku powołano Częstochowski Klub Sportowy (CKS) Budowlani z połączenia dwóch jednostek: KS Budowlani przy Zjednoczeniu Przemysłowym Budowy Huty i KS Budowlani przy Zjednoczeniu Budownictwa Miejskiego. W strukturach CKS działały sekcje: bokserska, hokeja na lodzie, koszykówki, lekkoatletyczna, piłki nożnej, piłki ręcznej, piłki siatkowej, pływacka, tenisa stołowego i ziemnego oraz trójboju nowoczesnego. Skra w lutym 1949 roku zmienił nazwę na Samorządowy Związkowy Klub Sportowy Skra. Nastąpiło to po przejściu klubu pod zarząd Związku Samorządowców. W końcu tego samego roku klub po raz kolejny przyjął nową nazwę: Związkowy Klub Sportowy Ogniwo-Skra. W 1952 roku patronat nad Skrą objęły Zakłady Energetyczne. Wiązało się to z kolejną zmianą nazwy. Powstało wówczas Koło Sportowe Skra przy Zakładach Energetycznych Okręgu Południowego. W 1955 roku opiekę nad Skrą przejęło Zrzeszenie Sportowe Sparta. Tym samym znów nastąpiła zmiana w nazwie klubu na Terenowe Koło Sportowe Skra. Dwa lata później - 8 lutego 1957 roku - powrócono do pierwotnej nazwy: RKS Skra. W 1974 roku Skra połączyła się z KS Barbara. W wyniku tej fuzji powstał Międzyzakładowy Robotniczy Klub Sportowy (MRKS) Skra-Barbara. W grudniu 1978 roku MRKS Skra-Barbara zmienił nazwę na MRKS Skra-Komobex, a w 1984 roku nazwę stowarzyszenia skrócono i brzmiała ona MRKS Skra. Klub prowadził sekcje: bokserską, brydża sportowego, kolarską, lekkoatletyczną, piłki nożnej, piłki ręcznej, piłki siatkowej, pływacką, szermierczą, szachów i tenisa stołowego.

Za działalność sportową na obszarze Częstochowy od pierwszej połowy lat pięćdziesiątych XX wieku odpowiadało Miejskie Koło Kultury Fizycznej. Organizowano w tym czasie spotkania poświęcone sprawom miejskiego sportu (udział w spotkaniach brali nauczyciele wychowania fizycznego, przedstawiciele klubów sportowych, trenerzy, instruktorzy). Przeprowadzano kursy dla sędziów, m.in. z lekkoatletyki, narciarstwa i piłki nożnej. Koło organizowało również zawody sportowe dla uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych.

Istotne zmiany dla częstochowskiego sportu miały miejsce w 1975 roku kiedy to utworzono województwo częstochowskie. Wraz z powstaniem województwa powołano nowe struktury sportowe. Powstające federacje, towarzystwa czy okręgowe związki sportowe miały swoje siedziby w stolicy województwa – Częstochowie. W dniu 27 maja 1976 roku utworzono Wojewódzką Federację Sportu (WFS), stowarzyszenie koordynujące i nadzorujące rozwój sportu w województwie częstochowskim. Wśród założycieli federacji było osiem klubów sportowych z Częstochowy. Wraz z powstaniem WFS zaczęto tworzyć Okręgowe Związki Sportowe odpowiadające za rozwój poszczególnych dyscyplin. W dniu 19 stycznia powołano częstochowski Okręgowy Związek Żeglarski (zgodnie z decyzja Polskiego Związku Żeglarskiego). Następnie utworzono: Okręgowy Związek Piłki Nożnej (1 lipca 1976 roku); Okręgowy Związek Szachowy (11 lipca 1976 roku); Okręgowy Związek Piłki Siatkowej (19 lipca 1976 roku); Okręgowy Związek Tenisa Stołowego (2 września 1976 roku); Okręgowy Związek Lekkiej Atletyki (28 listopada 1976 roku); Okręgowy Związek Kolarski (25 kwietnia 1977 roku); Okręgowy Związek Koszykówki (31 października 1979 roku); Okręgowy Związek Piłki Ręcznej (1979 rok); Okręgowy Związek Brydża Sportowego (1983 rok) oraz Okręgowy Związek Podnoszenia Ciężarów (1985 rok).

Ponadto w latach 1945-1989 w Częstochowie działalność w zakresie sportu prowadziły, m.in.: Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej, Zrzeszenie Ludowe Zespoły Sportowe, Liga Obrony Kraju, Szkolny Związek Sportowy (SZS), Związek Harcerstwa Polskiego, Związek Socjalistycznej Młodzieży Polskiej, Spółdzielczo-Rzemieślniczy KS Start-Częstochówka, KS Stradom, KS Górnik Dźbów, KS Częstochowianka, KS Kolejarz, KS Beniaminek, KS Błękitni Aniołów, Legion Częstochowa.

Rozwój dyscyplin

Piłka nożna

Pierwszymi zawodami piłkarskimi zorganizowanymi po wyzwoleniu Częstochowy był rozegrany z okazji Świąt Wielkanocnych tzw. błyskawiczny turniej piłkarski. W zawodach rozgrywanych podczas dwóch dni świątecznych (pierwszy dzień – eliminacje, drugi dzień – półfinały i finał) rywalizowało osiem siedmioosobowych zespołów. Turniej wygrała Skra, która w finale pokonała Victorię 4:1.

W dniu 3 czerwca po sześcioletniej przerwie rozpoczęto rozgrywki o mistrzostwo okręgu częstochowskiego będące zarazem eliminacjami o awans do A klasy. Do rozgrywek przystąpiło 12 klubów z Częstochowy oraz 6 klubów z sąsiednich miejscowości, które zostały podzielone na trzy grupy (dwie grupy częstochowskie i jedną tzw. radomszczańsko-wieluńską). W grupie pierwszej częstochowskiej rywalizowały: CKS, Częstochówka, Raków Częstochowa, Skra Częstochowa, Stradom Częstochowa i ZMW Wicher Częstochowa/ Żydowski Klub Sportowy. Drugą grupę częstochowską tworzyły kluby: Błękitni Częstochowa, Burza Częstochowa, Kolejowy Klub Sportowy Częstochowa, Legion Częstochowa, Wojskowy Klub Sportowy Orzeł Częstochowa i Victoria Częstochowa. Najlepszą drużyną rywalizacji a zarazem mistrzem okręgu częstochowskiego zostali piłkarze Skry. Zwycięstwo to zapoczątkowało dominację Skry w Częstochowie w drugiej połowie lat czterdziestych i na początku lat pięćdziesiątych. Wygrywając rozgrywki okręgowe Skra w latach 1946-1948 corocznie uczestniczyła w eliminacjach o awans do I ligi (najwyższej klasy rozgrywkowej w Polsce). Trzykrotne próby zakończyły się niepowodzeniem i od 1949 roku Skra uczestniczyła w rozgrywkach drugoligowych. Po pięciu latach spędzonych na drugoligowych boiskach w 1952 roku „skrzacy” spadli do III ligi. W okresie tym najlepszymi zawodnikami Skry byli: Jerzy Orłowski (wychowanek, w latach 1946–1949 występował w barwach Skry. Od 1949 do 1958 roku był piłkarzem warszawskiej Legii. Zdzisław Łyscarz (wychowanek Skry i jej zawodnik w latach 1945–1948 oraz 1952–1958. W 1948 roku wystąpił w kilku meczach w Lubliniance Lublin. Następnie w latach 1948–1952 reprezentował barwy Legii Warszawa, w której rozegrał 24 mecze), Eugeniusz Seifried (napastnik w trakcie kariery zawodniczej zajął się szkoleniem młodzieży. Był wychowawcą wielu pokoleń piłkarskich, pracując w takich częstochowskich klubach, jak: Skra, Victoria, Budowlani, Błękitni Aniołów oraz Warta Mstów). W latach pięćdziesiątych w drugoligowych rozgrywkach wystąpił jeszcze jeden częstochowski klub. W 1950 roku przez jeden sezon w II lidze rywalizowała Victoria. Do końca lat osiemdziesiątych zarówno Skrze, jak i Victorii nie udało się powrócić do II ligi. Oba kluby rywalizowały w III bądź niższych ligach. Jedynym częstochowskim klubem uczestniczącym w rozgrywkach drugoligowych był Raków. Począwszy od lat sześćdziesiątych Raków stał się wiodącym klubem piłkarskim w Częstochowie, którego drużyna występowała w rozgrywkach II ligowych (sezony: 1962/1963-1965/1966, 1978/1979-1979/1980, 1981/1982-1983/1984) i III ligowych (sezony: 1966/1967-1977/1978, 1980/1981, 1984/1985-1989/1990). W okresie tym duży sukces odnieśli piłkarze Rakowa w rozgrywkach Pucharu Polski. W 1967 roku dotarli do finału tych rozgrywek pokonując po drodze: Hutnik Nowa Huta, Górnik Wesoła, Garbarnię Kraków i w półfinale Odrę Opole. W finale rozgrywanym w Kielcach zmierzyli się z krakowską Wisłą. W podstawowym czasie gry był remis 0:0. Dopiero dwa gole zdobyte w dogrywce przez zawodników Wisły zdecydowały o porażce Rakowa. Najlepszym piłkarzem meczu był bramkarz częstochowskiej drużyny Andrzej Czechowski, który w pierwszej połowie obronił strzał z rzutu karnego. Również juniorzy Rakowa z sukcesami rywalizowali na arenie ogólnopolskiej. W 1985 roku podczas XII Ogólnopolskiej Spartakiady Młodzieży juniorzy Rakowa wywalczyli złoty medal. W drużynie prowadzonej przez Zbigniewa Dobosza występowali m.in.: Jerzy Brzęczek i Krzysztof Kołaczyk, który został królem strzelców spartakiady.

Inne dyscypliny

Spośród pozostałych dyscyplin sportowych uprawianych w częstochowskich klubach największe sukcesy odnosili lekkoatleci i pływacy CKS, szachiści Skry oraz żużlowcy Włókniarza, którzy w 1959 roku wywalczyli tytuł drużynowego mistrza Polski. Mistrzowską drużynę tworzyli: Stanisław Rurarz, Stefan Kwoczała, Bernard Kacperak, Bronisław Idzikowski, Zdzisław Jałowiecki, Julian Kuciak, Tadeusz Chwilczyński, Waldemar Miechowski (wystąpił w jednym wyścigu). Na kolejny taki sukces częstochowianie czekali piętnaście lat. Dopiero w 1974 roku, po raz drugi w historii, sięgnęli po drużynowe mistrzostwo Polski. Włókniarz w sezonie mistrzowskim reprezentowali: Marek Cieślak, Andrzej Jurczyński, Józef Jarmuła, Zenon Urbaniec, Zygmunt Gołębiowski, Jerzy Bożyk, Czesław Goszczyński, Henryk Barylski, Jerzy Kowalczyk, Jacek Gierzyński, Leszek Zapart , Marek Nabiałek oraz Włodzimierz Tomaszewski (wystartował w jednym wyścigu). Dla szachistów największym sukcesem był sezon rozgrywkowy 1978/1979, który zakończył się dla nich awansem do I ligi. Z kolei lekkoatletki CKS swój pierwszy historyczny awans do I ligi wywalczyły w 1981 roku. Najlepsza lekkoatletka klubu była Małgorzata Rydz, która zdobyła 16 tytułów mistrza Polski, w tym 3 do końca 1989 roku. Natomiast zawodnicy sekcji pływackiej CKS największe sukcesy odnosili w latach 1983 – 1989, kiedy to zdobywali medale na Ogólnopolskich Korespondencyjnych Zawodach Juniorów Młodszych (1983 rok); Mistrzostwach Polski Juniorów Starszych w Rzeszowie (1986 rok) Mistrzostwach Polski Juniorów Młodszych (1988 rok); Ogólnopolskich Igrzyskach Młodzieży Szkolnej (1988 rok); Mistrzostwach Polski Juniorów (1989 rok).

Sport szkolny

W marcu 1945 roku oficjalną działalność w Częstochowie rozpoczął Międzyszkolny Klub Sportowy (MKS) Legion, którego początki sięgają 1943 roku (powstał wówczas KS Goal, którego nazwę w roku 1944 zmieniono na KS Legion). Klub prowadził następujące sekcje: bokserską, lekkoatletyczną, piłki nożnej, piłki ręcznej, piłki siatkowej, pływacką i tenisa stołowego.

Działalność sportową wśród dzieci i młodzieży prowadziło również, reaktywowane w 1946 roku, częstochowskie ognisko Związku Młodzieży Chrześcijańskiej – Polska YMCA. Oprócz organizowania np. wystaw sztuki, koncertów muzycznych, obozów i wycieczek, ważne miejsce w działalności ogniska zajmował sport. Zajęcia prowadzono w sekcjach, z zakresu takich dyscyplin sportowych, jak: koszykówka, pływanie, piłka ręczna, piłka siatkowa, szachy i tenis stołowy. W 1950 roku, w wyniku decyzji władz komunistycznych, działalność częstochowskiego ogniska została zakończona.

Dzieci i młodzież chcącą uprawiać sport zrzeszał także reaktywowany w 1947 roku Harcerski KS Żubr. Klub prowadził szereg sekcji sportowych: bokserską, gimnastyczną, kajakową, kolarsko-turystyczną, lekkoatletyczną, łyżwiarską, narciarską, piłki nożnej, piłki ręcznej, pływacką, tenisa stołowego i tenisa ziemnego.

Począwszy od II połowy 1945 roku młodzież z częstochowskich gimnazjów rywalizowała ze sobą we współzawodnictwie sportowym. Jedną z pierwszych szkolnych imprez sportowych, którą zorganizowano w październiku 1945 roku, były mistrzostwa Częstochowy gimnazjów w piłce nożnej, w których rywalizowało siedem drużyn. Zwyciężył zespół Gimnazjum Mechanicznego. Dwa lata później (w październiku 1947 roku), zorganizowano pierwsze oficjalne mistrzostwa Częstochowy szkół gimnazjalnych w lekkiej atletyce chłopców. Sukces drużynowy, zdobywając jednocześnie puchar przechodni Miejskiej Rady Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego, odniosło Gimnazjum im. R. Traugutta. Z kolei w 1948 roku rozegrano mistrzostwa Częstochowy gimnazjów w trójboju lekkoatletycznym dziewcząt i chłopców. W rywalizacji dziewcząt zwyciężyło Gimnazjum Pedagogiczne, a w rywalizacji chłopców - Liceum im. H. Sienkiewicza. W tym samym roku odbyły się również – pierwsze po wojnie – mistrzostwa Częstochowy szkół średnich w siatkówce dziewcząt i chłopców. Gimnazjum im. J. Słowackiego zwyciężyło w rywalizacji dziewcząt, a Gimnazjum im. H. Sienkiewicza w rywalizacji chłopców. Spore sukcesy sportowe, i nie tylko w mistrzostwach Częstochowy, odnosiło Gimnazjum Włókiennicze. W 1949 roku uczniowie tej szkoły, rywalizując w piłce nożnej, zajęli 2. miejsce w mistrzostwach szkół włókienniczych.

W wielu szkołach, na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych, powstały szkolne koła sportowe. W ich ramach szkolnictwo ogólnokształcące, zgodnie z rozporządzeniem ministra oświaty z 4 czerwca 1950 roku, rozwijało działalność sportową. Natomiast w szkolnictwie zawodowym, w lutym 1953 roku prezydium Głównego Komitetu Kultury Fizycznej podjęło uchwałę, na mocy której powołano Zrzeszenie Sportowe Szkolnictwa Zawodowego Zryw. Jedną z inicjatyw Zrywu było utworzenie w 1953 roku Młodzieżowego KS Częstochowa (prowadził działalność w następujących sekcjach: bokserskiej, koszykówki, lekkoatletycznej, piłki siatkowej i szermierczej). W 1957 roku Zryw przekształcono w SZS. Działające w częstochowskich szkołach szkolne koła sportowe, od 1973 roku funkcjonowały pod nazwą szkolnych klubów sportowych. Ich zadaniem było umasowienie i popularyzacja sportu. Ponadto reorganizacja w sporcie szkolnym przyczyniła się do powołania Międzyszkolnego Klubu Sportowego (MKS). Na początku lat sześćdziesiątych otrzymał nazwę Żak.

W 1969 roku Zarząd Miejski SZS powołał Międzyszkolny Ośrodek Szkolny (MOS) Żak. Była to placówka oświatowo - wychowawcza, która zajmowała się realizacją zajęć pozaszkolnych. Zaplecze dla szkolnego sportu wyczynowego stanowiły organizowane przez MOS Żak szkółki z judo, koszykówki, piłki ręcznej, piłki siatkowej i pływania.

Wśród szkół podstawowych, które w latach 1957-1975 stanowiły czołówkę w rywalizacji sportowej dzieci i młodzieży wymienić należy, m.in.: Szkołę Podstawową (SP) nr 42, SP nr 22, SP nr 33 i SP nr 7. Natomiast wśród szkół ponadpodstawowych prym we współzawodnictwie sportowym w latach 1957-1975 wiodły: Liceum Ogólnokształcące (LO) im. J. Słowackiego, LO im. R. Traugutta, LO im. H. Sienkiewicza, LO im. M. Kopernika, Liceum Pedagogiczne, Technikum Hutnicze oraz Technikum Włókiennicze.

W czerwcu 1973 roku została podjęta uchwała zarządów głównych SZS i AZS. Jej celem był objęcie dzieci i młodzieży wychowaniem poprzez sport na wszystkich szczeblach edukacji (od szkoły podstawowej do ukończenia szkoły wyższej). W związku z tym powołano w październiku 1973 roku Wojewódzką Radę Koordynacyjną SZA-AZS. Natomiast w 1974 roku doszło do połączenia MKS Żak z AZS. W nowo powstałym klubie działały następujące sekcje: koszykówki mężczyzn, piłki nożnej (rozwiązana w 1975 roku), piłki ręcznej kobiet i mężczyzn, piłki siatkowej mężczyzn, podnoszenia ciężarów oraz strzelectwa sportowego.

W dniu 1 stycznia 1978 roku powołano MKS Żak Częstochowa. W 1980 roku prowadził szkolenie sportowe w 5 sekcjach: koszykówce chłopców (w I połowie 1981 roku powstała w klubie sekcja koszykówki dziewcząt), piłce ręcznej dziewcząt i chłopców, szermierce i tenisie stołowym. Z kolei w 1987 roku w częstochowskim Żaku powołano nową sekcję - skoków do wody.

W rywalizacji szkół podstawowych we współzawodnictwie sportowym (wspólne dla dziewcząt i chłopców), w okresie 1975/1976 – 1980/1981, najlepszymi szkołami były: SP nr 22, SP nr 41, SP nr 16, SP nr 1, SP nr 31 i SP nr 42. Z kolei począwszy od roku szkolnego 1982/1983 prowadzono oddzielną punktację współzawodnictwa sportowego szkół podstawowych dla dziewcząt i chłopców. W okresie 1982/1983 - 1988/1989 w rywalizacji sportowej dziewcząt najlepiej poradziły sobie uczennice SP nr 42 (1. miejsce zajęły trzykrotnie, 2. miejsce dwukrotnie i jeden raz 3. miejsce), a w rywalizacji chłopców uczniowie SP nr 41 (trzykrotnie zajęli 1. miejsce oraz jeden raz 2. i 3. miejsce).Z kolei biorąc pod uwagę rywalizację dziewcząt szkół ponadpodstawowych, należy stwierdzić, że w okresie 1976/1977 – 1980/1981 dominowały uczennice LO im. H. Sienkiewicza. Natomiast od roku szkolnego 1981/1982 uczniowie ww. liceum nie brali udziału we współzawodnictwie sportowym miasta Częstochowy (startowali wówczas w mistrzostwach Polski szkół sportowych). Wtedy też sześciokrotnie, biorąc pod uwagę okres 1982/1983-1988/1989, zwyciężały w rywalizacji sportowej uczennice Zespołu Szkół im. P. Findera. Podobna sytuacja miała miejsce w rywalizacji chłopców. W okresie 1976/1977-1980/1981 pięciokrotnie we współzawodnictwie sportowym zwyciężali uczniowie LO im. H. Sienkiewicza, a od roku szkolnego 1981/1982 pięciokrotnie na najwyższym stopniu podium stawali uczniowie Technicznych Zakładów Naukowych.

Sport akademicki

Za częstochowski sport akademicki odpowiadał AZS, którego majątek w listopadzie 1945 roku został zinwentaryzowany i przekazany AZS Łódź. Na sytuację tę wpłynęło rozwiązanie wyższych kursów akademickich w Częstochowie i w konsekwencji zmiana miejsca pracy większości wykładowców, jak również przeniesienie się do innych ośrodków w kraju częstochowskiej młodzieży akademickiej. Ponowne reaktywowanie częstochowskiego AZS nastąpiło w 1946 roku z inicjatywy studentów Wyższej Szkoły Administracyjno-Handlowej (WSAH). Była to pierwsza wyższa uczelnia w Częstochowie, którą założono pod koniec 1945 roku. Częstochowski AZS, będąc usytuowany przy WSAH, prowadził sekcje: koszykówki, lekkoatletyczną, piłki siatkowej (kobiet i mężczyzn), szachową i turystyczną. Natomiast w okresie późniejszym powołano jeszcze sekcję bokserską, szybowcową oraz tenisa stołowego. W 1949 roku klub posiadał dziesięć sekcji.

W wyniku Konstytucjonalnego Zjazdu Akademickich Organizacji Związkowych (3 kwietnia 1949 roku) nazwę AZS zastąpiono Akademickim Zrzeszeniem Sportowym (AZrzS). Po 1956 roku, przemiany które zaszły w życiu społeczno-politycznym nie ominęły również sportu. Organizacji przywrócono poprzednią nazwę - AZS. Z kolei w roku 1960, dzięki decyzji Zarządu Głównego AZS, Koła Uczelniane AZS przemianowano na Kluby Uczelniane.

Pod koniec lat sześćdziesiątych XX wieku w działalności częstochowskiego AZS pojawił się kryzys. Głównym problemem był brak środków finansowych, który wpłynął na braki sprzętowe, a później na zmniejszenie zainteresowania studentów sportem. Duże znaczenie dla sportu akademickiego w Częstochowie miało powołanie na mocy decyzji ówczesnej Rady Ministrów w 1971 roku Wyższej Szkoły Nauczycielskiej (WSN). W 1974 roku zaszły zmiany w strukturze częstochowskiego AZS. Za sport wyczynowy był odpowiedzialny Klub Środowiskowy, a za sport masowy Kluby Uczelniane WSN i Politechniki Częstochowskiej (PCz). W I połowie lat siedemdziesiątych XX wieku w wyniku fuzji Klubów Uczelnianych i współpracy z SZS powstał: sportowo-organizacyjny klub SZS-AZS. Posiadał on największą liczbę sekcji wyczynowych na terenie miasta: koszykówkę kobiet i mężczyzn, piłkę ręczną kobiet i mężczyzn, piłkę siatkową mężczyzn, podnoszenie ciężarów, strzelectwo sportowe i tenis stołowy.

W dniu 9 września 1978 roku odbyło się zebranie Zarządu Środowiskowego AZS, na którym Klub Środowiskowy SZS-AZS, Klub Uczelniany AZS PCz i Klub Uczelniany AZS Wyższej Szkoły Pedagogicznej połączono w jedną strukturę o nazwie - Zarząd Środowiskowy AZS w Częstochowie. Po wprowadzeniu 13 grudnia 1981 roku stanu wojennego częstochowski AZS zawiesił swą działalność (na miesiąc). Prowadził wtedy działalność niejawną, a zebrania odbywały się w prywatnych mieszkaniach działaczy AZS. W dniu 18 stycznia 1982 roku, na mocy decyzji wojewody częstochowskiego, na miejsce Zarządu Środowiskowego AZS powołano Zarząd Komisaryczny AZS PCz. Zarząd ten odwołano 20 lutego 1982 roku i ponownie przywrócono do działalności Zarząd Środowiskowy AZS. Problemy finansowe, z którymi AZS borykał się na początku lat osiemdziesiątych XX wieku skłoniły stowarzyszenie w 1983 roku do podjęcia działalności gospodarczej. Działalność ta polegała na prowadzeniu sklepów sportowych. Były one zlokalizowane przy ul. Krakowskiej 26 w Częstochowie i w Lublińcu. W kolejnych latach ta działalność powiększała się. W 1989 roku zyski dla AZS przynosiło 5 sklepów (z branży budowlanej, elektronicznej, motoryzacyjnej, spożywczej i turystycznej).

Z ważniejszych sukcesów zawodników częstochowskiego AZS w latach 1945-1989 wymienić należy: debiut siatkarzy w Akademickich Mistrzostwach Polski - AMP (1948), 1. miejsce Marcelego Sypniewskiego i Jerzego Omańskiego w AMP w tenisie stołowym (1952), 1. miejsce Wilhelma Szpary w AMP w biegu na 3000 m z przeszkodami (1953), awans hokeistów na trawie do I ligi państwowej (1956), awans siatkarzy do I ligi państwowej (1979) i awans tenisistek stołowych do I ligi państwowej (1989).

Bibliografia

Źródła

Źródła archiwalne

• Archiwum Państwowe w Częstochowie

1. Urząd Wojewódzki w Częstochowie z lat [1948] 1975-1998 [2002]

Źródła drukowane

1. Opracowanie dla Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Częstochowie, temat: Rozwój wychowania fizycznego i sportu szkolnego w woj. częstochowskim, Częstochowa, kwiecień 1980 r.

Prasa

1. „Gazeta Częstochowska” 1967.
2. „Głos Narodu” 1945 (Częstochowa).

Literatura

Publikacje

1. Bakota D., Płomiński A., Klub Sportowy Skra Częstochowa 1926-2018, Częstochowa 2019.
2. Bakota D., Sport w województwie częstochowskim w latach 1975-1998, Częstochowa 2013.
3. Jeleń J., Konieczny A, Piłkarski Puchar Polski, Warszawa 1988.
4. Małolepszy E., Ponczek M., Z dziejów Akademickiego Związku Sportowego w Częstochowie w pierwszych latach po II wojnie światowej (1945-1949), [w:] Maksimowska B., Nowakowski A., Rodziewicz –Gruhn J. (red.), Z zagadnień akademickiej kultury fizycznej. Na dziewięćdziesięciolecie sportu akademickiego w Polsce, Częstochowa 1999, s. 85-92.
5. Pięta W., Akademicki Związek Sportowy w Częstochowie w latach 1945-2000, Częstochowa 2007.
6. Pięta W., Pięta P., Pięta B., Księga Jubileuszowa AZS Częstochowa, Częstochowa 2000.
7. Pięta W., Podobiński S. (red.), 25- lecie Akademickiego Związku Sportowego: księga pamiątkowa, Częstochowa 1998.
8. Pół wieku w służbie sportu (1921-1971), Częstochowa 1971.
9. Sętowski J., Geneza i działalność związków sportowych patronujących sportowi szkolnemu w Częstochowie (1953-1975), [w:] Małolepszy E., Sętowski J. (red.), Działalność Szkolnego Związku Sportowego w Częstochowie w latach 1953-2003, Częstochowa 2006, s. 33-61.
10. Sętowski J., Sport szkolny w latach 1945-1952, [w:] Małolepszy E., Sętowski J. (red.), Działalność Szkolnego Związku Sportowego w Częstochowie w latach 1953-2003, Częstochowa 2006, s. 20-29.
11. Sętowski J., Szkolny Związek Sportowy w Częstochowie w latach 1975-1989, [w:] Małolepszy E., Sętowski J. (red.), Działalność Szkolnego Związku Sportowego w Częstochowie w latach 1953-2003, Częstochowa 2006, s. 65-88.
12. Snoch B., Mała encyklopedia Częstochowy, Częstochowa 2002.
13. Soczyk M., Sześćdziesiąt lat w lidze polskiej minęło. Częstochowski Klub Motocyklowy „Włókniarz” 1946-2008, Częstochowa 2009.
14. Victoria Częstochowa 1922-2007. Jednodniówka wydana z okazji 85- lecia klubu, Częstochowa 2007.
15. Wróbel J., Wójcik M., Monografia 70 lat Częstochowskiego Klubu Sportowego „Budowlani”, Częstochowa 1992.