Wolne Państwo Stanowe
Wolne Państwo Stanowe (Freie Standesherrschaft) – całkowicie wyodrębnione ze struktury ustrojowo-prawnej księstw, niezależne terytorium będące, obok księstw lennych i dziedzicznych, jednym z elementów struktury terytorialnej feudalnego Śląska. Obszar ten stanowił pełną własność alodialną, równorzędną księstwom pod względem ustrojowym, powstałą w wyniku wykupu majątków od króla bądź książąt śląskich wraz z prawami książęcym, jednak bez książęcego tytułu.
Geneza
Pierwsze obszary, mające w ciągu XVI i XVII wieku osiągnąć rangę państw stanowych pojawiły się na Śląsku u schyłku rządów Macieja Korwina. Należały do nich Ścinawa, Wąsocz oraz Syców, który jako jedyny z trzech wymienionych utrzymał swoją pozycję, wchodząc w epokę jagiellońską w nowej formie ustrojowej. Wówczas ukonstytuowała się prawna natura tych nowych tworów jako wolne państwa stanowe, których właściciele tytułowani wolnymi panami stanowymi (Freiherr), pozostawali w bezpośredniej zależności od króla czeskiego. Podobnie, jak książęta śląscy składali mu hołd i przysięgę lenną, jednak akt ten nie czynił z nich królewskich wasali, ponieważ nabyty przez nich majątek stanowił własność alodialną, a więc nieograniczoną i wolną od zobowiązań oraz ciężarów feudalnych. W przeciwieństwie do książąt, wolni panowie hołdowali królowi w pozycji stojącej, co stanowiło swoisty wyraz wierności[1]. Za panowania Jagiellonów rozstrzygnięto też miejsce wolnych panów w strukturze Sejmu Śląskiego. Systematyzacja ta od początku budziła kontrowersje wśród jego tradycyjnych uczestników – książąt piastowskich, jako że wolni panowie byli nie tyle nowym, ale i obcym elementem, gdyż początkowo byli to głównie panowie czescy[2]. W myśl edyktu Władysława Jagiellończyka z 1504 r. mieli więc zasiadać w pierwszej sejmowej kurii, ale po książętach i z jednym tylko, wspólnym wotum[3].
Do końca panowania Jagiellonów ugruntowała się też ilość wolnych państw stanowych w liczbie czterech: sycowskie (1498), żmigrodzkie (1492), pszczyńskie (1517) i milickie (1521). W 1601 roku godność wolnego pana stanowego otrzymał Jerzy von Schönaich, lecz jego państwo siedlisko-bytomskie zostało uznane dopiero w 1697 roku. W tymże roku powstało również państwo bytomskie na Górnym Śląsku, zaś w 1741 roku dołączyło do nich państwo goszczańskie.
Bibliografia
Przypisy
- ↑ K. Orzechowski, Historia ustroju Śląska. 1202-1740, Wrocław 2005, s. 168.
- ↑ M. Ptak, Pozycja publicznoprawna wolnych panów stanowych na Śląsku, w: „Acta Universitatis Wratislawiensis. Prawo CCXXII” 1993, s. 90.
- ↑ Nie rozwiązało to jednak ostatecznie sporów o miejsce wolnych panów w czasie posiedzeń sejmu, a kolejne lata przyniosły nowe spory, co wiązało się m. in. z powstawaniem nowych i likwidacją części starych państw stanowych, zob. tamże, s. 90-96.
