Województwo śląskie 1945-1950

[Kategoria:Historia]

Określenie jednostki administracyjnej państwa polskiego, obejmującej część ziem przed wojną wchodzących w skład państwa niemieckiego, ziemie byłego województwa śląskiego oraz Za-głębie Dąbrowskie, istniejącej w pierwszym pięcioleciu po zakończeniu II wojny światowej. W jego nazwie odwoływano się do odpowiednika z okresu dwudziestolecia międzywojenne-go, jednak w praktyce stanowiło ono wyraźną dyskontynuację przedwojennych rozwiązań. Dowodem pozostaje szereg elementów: odmienny status, problemy z nazwą, inne terytorium, struktura demograficzna, wreszcie funkcjonujący w oparciu o zupełnie różne podstawy system władzy. Prawnie powojenne województwo śląskie przestało istnieć na mocy ustawy z 28 czerwca 1950 roku.

Status

W okresie II RP województwo śląskie jako jedyne w kraju posiadało swoją autonomię, nadaną na mocy tzw. „statutu organicznego” (uchwalonego decyzją Sejmu RP w 1920 roku), obejmującą m.in funkcjonowanie Sejmu Śląskiego i własny Skarb Śląski. Nowym władzom partyjno-państwowym tzw. Polski Ludowej bardzo zależało za ujednoliceniu kraju (zwłaszcza centralizacji pod egidą Polskiej Partii Robotniczej) i likwidacji wszelkich odrębności regional-nych. W autonomii dostrzegano „niebezpieczeństwo” utrzymywania różnic kulturowych, dzielnicowych i cywilizacyjnych regionu, krytykowano ją także za możliwości silnych wpły-wów mniejszości niemieckiej na przedwojenne władze województwa, więc jedną z pierw-szych decyzji (jeszcze w czasie trwania wojny – ustawą „konstytucyjną” Krajowej Rady Na-rodowej [KRN] z 6 maja 1945 roku) była zmiana ustroju i związanych z nim uprawnień auto-nomicznych. Dodatkowym powodem likwidacji odrębności było objęcie przez nowe władze partyjno-państwowe zarządu nad majątkiem Skarbu Śląskiego, którego wartość, według stanu z roku 1939, szacowano na ponad 284 mln. zł., ulokowanych m.in. w nieruchomościach, udziałach w zakładach przemysłowych, wierzytelnościach hipotecznych i wkładach w ban-kach. Przedwojenna ustawa o statucie organicznym województwa śląskiego miała rangę usta-wy konstytucyjnej, prawnie mogła więc zostać zmieniona tylko decyzją Sejmu RP przy uzy-skaniu odpowiedniej („konstytucyjnej”) większości głosów. KRN była zaś organem przej-ściowym, który miał przygotować dopiero wybory, więc takich uprawnień nie miał, tym bar-dziej, że w momencie podjęcia decyzji o uchyleniu autonomii KRN nie miała nawet ustabili-zowanego składu (zasiadali w niej tylko posłowie mianowani przez PPR i współpracujące z komunistami stronnictwa). Zgodnie z prawem zmian konstytucji mógł dokonać dopiero par-lament wybrany w 1947 roku, jednak KRN podejmowała wiele podobnych decyzji, np. w kwestii składu i uprawnień najwyższych organów władzy państwowej i praktyka ta nie została później zakwestionowana