Archidiecezja katowicka

Archi(diecezja) katowicka

Terytorium i ludność

Po zakończeniu I wojny światowej mieszkańcy Górnego Śląska w plebiscycie mieli zadecydować o przynależności politycznej swego regionu. Wyniki plebiscytu i ich zakwestionowanie przez III powstanie śląskie stały się podstawą do ostatecznego podziału Górnego Śląska, dokonanego przez Konferencję Ambasadorów 20 października 1921. Problemy narodowościowe miało rozwiązać specjalne porozumienie tzw. konwencja genewska podpisana 15 maja 1922. Formalna zmiana przynależności państwem spornych terenów nastąpiła 15 czerwca 1922.

Na mocy dekretu papieża Piusa XI "Sanctissimus Dominus noster" z dnia 7 XI 1922 r. przydzielona Polsce część Górnego Śląska, podlegająca kościelnie biskupowi wrocławskiemu miała stanowić samoistną i zależną "bezpośrednio od Stolicy Apostolskiej administraturę. Jej kierownictwo Stolica Apostolska powierzyła salezjaninowi pochodzącemu ze Śląska, ale wychowanemu w Turynie - ks. Augustowi Hlondowi. Do pełnego usamodzielnia tej części Śląska pod względem kościelnym doszło w wyniku porozumienia Stolicy Apostolskiej i Państwa Polskiego na gruncie konkordatu z 1925 roku. Nowa jednostka organizacyjna Kościoła katolicka - diecezja katowicka zwana również śląską powołana została do życia bullą papieża Piusa XI “Vixdum Poloniae unitas" z 28 X 1925 r. i weszła jako sufragania w skład metropolii krakowskiej. Okoliczności powstania diecezji katowickiej wskazują na ścisły związek problemów kościelnych z aspiracjami narodowymi i politycznymi regionu śląskiego, który stał się częścią składową odrodzonej Rzeczypospolitej Polskiej.

Jej obszar powstał z połączenia dwóch różniących się geograficznie i historycznie części: dawnego Wikariatu Cieszyńskiego (do końca I wojny światowej był częścią Austro-Węgier) oraz Górnego Śląska, który od 1742 roku należał do Prus.

Granice diecezji, liczącej 4225 km kw., pokrywały się prawie w całości z granicami województwa śląskiego. W 1938 roku, na krótko, biskupowi katowickiemu przekazano pod zarząd jeszcze jeden fragment diecezji wrocławskiej, leżącej na terytorium Czechosłowacji, tzw. Zaolzie, w sumie trzy dekanaty: Frysztat, Jabłonków i Karwina. Dodatkowo 13 I 1939 r. bp S. Adamski przejął zarząd nad skrawkiem diecezji nitrzańskiej w okręgu czadeckim ( dwie parafie: Czerne i Skalite). Z dniem l stycznia 1940 r. Zaolzie powróciło pod jurysdykcję biskupa wrocławskiego.

W 1992 roku po kilku latach przygotowań, papież Jan Paweł II bullą „Totus Tuus Poloniae Populus” z dnia 25 III 1992 r. dokonał reorganizacji terytorialnej Kościoła w Polsce. Powstało 13 nowych diecezji, w tym gliwicka i bielsko-żywiecką, które przejęły niektóre dekanaty należące do diecezji katowickiej. Diecezja katowicka została podniesiona do rangi archidiecezji i wraz z diecezjami gliwicką i opolską, stanowi metropolię katowicką (zwaną też metropolią górnośląską). Głównymi patronem archidiecezji są Matka Boża Piekarska oraz św. Jacek.

W latach 1925- 1954 głównym kościołem diecezji (katedra) był kościół p.w. św. Piotra i Pawła w Katowicach, a po ukończeniu budowy, jego rolę przejęła budowana od 1930 roku katedra p. w. Chrystusa Króla w Katowicach, poświęcona 30 października 1955 roku przez biskupa Z. Golińskiego.

Katolicy, sieć dekanalna

Nowa diecezja w 1925 roku liczyła ok. 915 tyś. wiernych, w 1938 - l305 tys., 1986 - 2357 tys. wiernych. Statystyka diecezji katowickiej z 1938 r. podaje, że na terenie diecezji przebywało także 111 grekokatolików, 67685 ewangelików, 19124 Żydów, 53 prawosławnych, 1401 członków innych wyznań oraz 399 ateistów. Dane statystyczne z 1927 r. wykazują, że na Górnym Śląsku wśród wyznań protestanckich najliczniej był reprezentowany Kościół Ewangelicko-Augsburski i Helweckiego Wyznania. Większość z nich przyznawała się do narodowości niemieckiej. Na Górnym Śląsku mieszkało ok. 61 tys. jego członków, czyli 6,2% ogółu mieszkańców, na Śląsku Cieszyńskim 45 tys. -32% ogółu mieszkańców. Prócz tego największego Kościoła ewangelickiego, w górnośląskiej części województwa śląskiego istniał Ewangelicki Kościół Unijny (część Kościoła staropruskiej unii ewangelickiej; wynik zjednoczenia wyznań kalwińskiego i luterskiego). Poza tymi Kościołami na Śląsku funkcjonował Żydowski Związek w postaci niezależnych od siebie gmin synagogalnych oraz kilka mniejszych grup wyznaniowych i sekt.

Na Górnym Śląsku na początku lat trzydziestych XX w. żyło ponad 100 tys. ludzi używających języka niemieckiego. W duszpasterstwie władze diecezji katowickiej zakładano jednak, że w diecezji istnieje większe niż podawały państwowe statystyki zapotrzebowanie na język niemiecki. Według obliczeń kurialnych w 1933 r. diecezja liczyła 1195 395 katolików, z tego 149153 byli to katolicy narodowości niemieckiej, czyli 12,4%, co by oznaczało, że różnica między danymi państwowymi a kościelnymi wynosiła ok. 5 procent. Mieli oni możliwość uczestniczenia we mszach św. i nabożeństwach sprawowanych w języku niemieckim. Liczba Niemców w diecezji w okresie dwudziestolecia międzywojennego systematycznie cofała się (spowodowane to było licznymi wyjazdami do Niemiec). Znaczna część ludności narodowości niemieckiej została wysiedlona po zakończeniu II wojny światowej. W chwili tworzenia diecezji katowickiej, jej strukturę terytorialną tworzyło 18 dekanatów i 179 parafii i stacji duszpasterskich. Bardzo szybko przybywało nowych kościołów i parafii. W minionym okresie kilkakrotnie dochodziło do podziału diecezji na nowe dekanaty.