Polski Komisariat Plebiscytowy

[[Kategoria:]] Autor: dr Anna Musialik

ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

TOM: 2 (2015)

Jedną z najważniejszych decyzji, podjętych podczas zorganizowanej po I wojnie światowej Konferencji Pokojowej w Paryżu, było postanowienie o przeprowadzeniu na Górnym Śląsku plebiscytu, podczas którego ludność miała wyrazić swą wolę w zakresie przynależności do Niemiec bądź też do odradzającego się państwa polskiego. Władzę na obszarze plebiscytowym objęła Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa na Górnym Śląsku (fr. Commission Interalliée de Gouverment et de Plébiscite de Haute Silésie; działała w okresie 11 luty 1920 – 10 lipca 1922), natomiast organem reprezentującym interesy ludności polskiej był Polski Komisariat Plebiscytowy (PKPleb.).

Struktura organizacyjna

Siedzibą PKPleb. był hotel „Lomnitz” w Bytomiu. Na czele organizacji stanął Wojciech Korfanty, mianowany (przez Józefa Piłsudskiego, Naczelnika Państwa Polskiego) polskim komisarzem plebiscytowym w dniu 20 lutego 1920 r. Jego zastępcami byli: Konstanty Wolny (Chrześcijańskie Zjednoczenie Ludowe - ChZL), Józef Rymer (Narodowa Partia Robotnicza - NPR) i Józef Biniszkiewicz (Polska Partia Socjalistyczna – PPS). Tworzyli oni prezydium, które kierowało pracami Komisariatu. Obecność działaczy z różnych ugrupowań politycznych świadczy o ogólnym poparciu dla PKPleb. w imię naczelnej idei, jaką było zjednoczenie Górnego Śląska z Polską. W obrębie PKPleb utworzono 27 wydziałów:

1. Wydział Wywiadowczy. Szef wydziału - Józef Alojzy Gawrych. W ramach tej komórki istniały dwa referaty, których kierownikami byli kpt. Bogdan Jankowski (a następnie kpt. Bogdan Kulik) i sierż. Stanisław Muszyński (a następnie sierż. Stanisław Brodniewicz). Wydział Wywiadowczy prowadził działalność wywiadowczą na rzecz PKPleb., polskiego rządu oraz Francuzów. Agenci rozlokowani byli w Niemieckim Komisariacie Plebiscytowym, a także w zakładach pracy i instytucjach. Nazwiska zidentyfikowanych przez wydział wrogów umieszczane były na łamach „Orędownika”, będącego gazetą urzędową PKPleb. Ponadto ujawniano w prasie materiały kompromitujące Niemców, na podstawie których opublikowano następnie Białą Księgę, poświadczającą fakt nowych zbrojeń niemieckich na Śląsku. W skład Wydziału Wywiadowczego wchodziła również kierowana przez kpt. Stera, Sekcja Policji Górnego Śląska, której zadaniem było kierowanie do pracy w policji odpowiedniej liczby górnośląskich oficerów i podoficerów.

2. Wydział Polityki Wewnętrznej. Szef wydziału – dr Edward Hanke. W ramach pracy w tej sekcji prowadzono obserwację działalności różnych organizacji w celu podjęcia wśród nich polskiej akcji agitacyjnej. W centrum zainteresowania wydziału znalazły się: Związek Górnośląskich Straży Pożarnych, Związek Inwalidów Wojennych, Związek Właścicieli Domów i Gruntów oraz Oberschlesische Volkspartei.

3. Wydział Organizacyjny. Szef wydziału – dr Roman Konkiewicz. W obrębie tej jednostki powstały dwie sekcje: organizacyjna i propagandowa. Zadaniem wydziału była organizacja powiatowych komitetów plebiscytowych oraz prowadzenie odpowiedniej agitacji i propagandy plebiscytowej. Rozprowadzano propolskie broszury i ulotki, rozmieszczano afisze, urządzano wiece. Przy rozmaitych okazjach (w zakładach pracy, w środkach komunikacji, podczas prywatnych spotkań) stosowano też propagandę ustną, polegającą na rozbudzaniu wśród Górnoślązaków świadomości narodowej.

4. Wydział Prasowy. Szef wydziału – Edward Rybarz. Komórce tej podporządkowana była Polska Agencja Telegraficzna (PAT; kierownik – Jan Przybyła) oraz Agencja Wschodnia (AW, East Press; kierownik – Jan Kleczyński). Wydawano następujące czasopisma: „Kocynder”, „Strzecha Śląska”, „Przewodnik Wiejski”, „Der Weise Adler”. Redaktorzy z Wydziału Prasowego współredagowali również „Orędownika”, „Pracownika umysłowego”, „Głos Polek”, „Sportowca” i „Le Messager de Haute Silesie” (pismo przeznaczone dla Komisji Międzysojuszniczej). Jednostka ta wspomagała też finansowo niektóre polskie gazety (np. redagowany przez Michała Kwiatkowskiego „Oberschlesische Post”).

5. Wydział Socjalno – Polityczny. Szef wydziału – Paweł Dubiel. Przedmiotem zainteresowania wydziału były głównie sprawy bezrobotnych (zwłaszcza tych, którzy utracili pracę na skutek propolskiej działalności politycznej). Przy gazowniach, elektrowniach i wodociągach zorganizowano samopomoc społeczną, przekształconą następnie w Polską Samopomoc Techniczną.

6. Wydział Aprowizacyjny. Szef wydziału – Mieczysław Paluch, a następnie – Paweł Przyklęk – Frankowski. Celem tej sekcji było zaopatrywanie Górnoślązaków w żywność i artykuły pierwszej potrzeby. Sprzedawano je spółdzielniom i kupcom, ale też niekiedy rozprowadzano nieodpłatnie wśród ludności polskiej. Część opłat za sprowadzone produkty wnoszono w postaci węgla lub żelaza.

7. Wydział Szkolny. Szef wydziału – dr Ludwik Schirmeisen, a następnie – dr Józef Komischke. W obrębie tej jednostki funkcjonowało sześć sekcji: - Sekcja szkół średnich i uniwersytetów ludowych (dr Jan Kopiec) - Sekcja kursów (dr Wawrzyniec Magiera) - Sekcja szkół podstawowych (Paweł Kaiser) - Sekcja seminariów i kursów seminaryjnych (Tadeusz Przysiecki) - Sekcja ochronek (ks. Emanuel Krzoska) - Sekcja organizacyjna (Emanuel Imiela)

Bibliografia

1. Benisz A., Górny Śląsk w walce o polskość, Katowice 1930.
2. Brożek K., Polska służba medyczna w powstaniach śląskich i plebiscycie 1918-1922, Opole 1973.
3. Dąbrowski W., Górny Śląsk w walce o zjednoczenie z Polską (Źródła i dokumenty z lat 1921-1922), Katowice 1923.
4. Długajczyk W., Wydział Wywiadowczo-Informacyjny Polskiego Komisariatu Plebiscytowego w Bytomiu, w: Wywiad polski na Górnym Śląsku 1919-1922, Katowice 2001, s. 208-218.
5. Dobrzycki B., Rys historyczny przejęcia polskich kolei na Górnym Śląsku, Warszawa [i in.] 1923.
6. Encyklopedia powstań śląskich, red. F. Hawranek, Opole 1982 [hasła: Polski Komisariat Plebiscytowy, Wydział … Polskiego Komisariatu Plebiscytowego].
7. Gawrych J. A., Hotel Lomnitz: z tajemnic szefa wywiadu, Katowice 1947.
8. Jędruszczak T., Polityka Polski w sprawie Górnego Śląska 1918-1922, Warszawa 1958.
9. Karuga W., Organizacja Polskiego Komisariatu Plebiscytowego dla Górnego Śląska, Opole 1966.
10. Malec-Masnyk B., Plebiscyt na Górnym Śląsku, Opole 1991.
11. . Masnyk M., Prowincja górnośląska (1919-1922), w: Historia Górnego Śląska: polityka, gospodarka i kultura europejskiego regionu, red. J. Bahlcke, D. Gawrecki, R. Kaczmarek, Gliwice 2011, s. 219-237.
12. Wanatowicz M. W., Historia społeczno-polityczna Górnego Śląska i Śląska Cieszyńskiego w latach 1918-1945, Katowice 1994.
13. Wyglenda J. „Traugutt”, Plebiscyt i powstania śląskie, Opole 1966.
14. Zieliński W., Ludzie i sprawy hotelu „Lomnitz”. Katowice 1984.
15. Zieliński W., Polska i niemiecka propaganda plebiscytowa na Górnym Śląsku, Wrocław [i in.] 1972.

Źródła on-line

Polski Komisariat Plebiscytowy

Druki z powstań i plebiscytu na Śląsku