Ruchy społeczne

[[Kategoria:

Autor: dr Marcin Gacek

ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

TOM: 2 (2015)

Geneza pojęcia ruchy społeczne

Pojęcie ruchów społecznych jest przedmiotem badań różnych dyscyplin naukowych takich jak psychologia społeczna i polityczna, socjologia zmian społecznych, socjologia polityki, socjologia organizacji, struktur społecznych i religii, socjologia miejska, socjologia ruchów społecznych, politologia a także historia.

Historia za pierwszy prehistoryczny wielki ruch społeczny uznaje, w oparciu o źródła pisane, strajk pracowników egipskich pomiędzy 1190-1180 p.n.e w Deir el-Médineh za panowania Ramzesa III. Kolejnymi były: bunt niewolników na Sycylii ok. VI w.p.n.e. i powstanie Spartakusa. W okresie nowożytnym zaliczamy do ruchów społecznych, również wielkie bunty chłopskie w średniowieczu. W socjologii za pierwsze zdarzenie historyczne badane przy pomocy metody socjologicznej wykorzystującej pojęcie ruchu społecznego, uznaje się Rewolucję Francuską. Pojęcie ruchy społeczne, pozostawało od samego początku istnienia socjologii w obszarze jej zainteresowań. Ruch społeczny istnieje w sytuacji, w której duża grupa ludzi, podejmuje działania mające na celu zmianę istniejącego stanu rzeczy, w którym przyszło im żyć. Działając w oparciu o przyjętą strategię dążą oni do zmiany regulacji prawnych, zniesienia ograniczeń kulturowych, walczą ze stereotypami, uprzedzeniami ale także chcą zmienić tradycje i religię, idee, ideologię lub strukturę społeczną czy administracyjną. Ruchy społeczne zawsze rodzą się tam gdzie istnieje niezadowolenie z rzeczywistości społeczno-ekonomicznej i politycznej. „Ruchy społeczne są więc produktem, jak i wskaźnikiem niezadowolenia społecznego, świadczą o tym, że stan istniejący nie zaspokaja ludzkich aspiracji lub, że poziom tolerancji dla niedogodności materialnych, religijnych, intelektualnych czy politycznych został przekroczony”. Tym co odróżnia ruchy społeczne od innych zachowań zbiorowych czy też rozruchów, niepokoi społecznych jest wyznaczenie sobie celu: którym jest jakiegoś rodzaju zmiana społeczna. Ruchy społeczne przebiegają w ramach działań niezinstytucjonalizowanych i niesformalizowanych, a przynajmniej nie w pełni zinstytucjonalizowanych i sformalizowanych.

Istnienie i działanie ruchów społecznych jest uzależnione od szeroko rozumianego otoczenia zatem jak pisze Bronisław Misztal pojęcie ruchu społecznego powinno być analizowane „…w ramach zakreślonych przez teorie zmiany społecznej i przyczynowości historycznej.” .

Teorie zmian społecznych a ruchy społeczne

Teorie zmian społecznych należą do najważniejszych zagadnień socjologicznych. Najkrócej i najdosadniej ujmuje to Piotr Sztompka. „Socjologia narodziła się w XIX wieku jako teoria zmian społecznych.” Przyczyny zmian społecznych mogą być zewnętrzne jak i imannentne a co najistotniejsze obydwie te grupy zmian mogą zachodzić jednocześnie. Wyróżnia się cztery wizje teorii zmian społecznych. Pierwsza to ewolucjonistyczna, w której mieszczą się dwie istotne dla pojęcia ruchów społecznych: teoria modernizacji i społeczeństwa postindustrialnego. Wizja druga cykliczna jest przede wszystkim oparta na historycznym ujęciu Vilfredo Pareto, w którym system społeczny poddany jest nieustającym fluktuacjom a najważniejszą zmianą jest teoria krążenia elit. Wizja trzecia: dialektyczna związana jest z materializmem historycznym i wszelkimi teoriami postmarksitowskimi. Oraz wizja czwarta – stawanie się społeczeństwa, w ramach której wyróżniamy dwie teorie: socjologii historycznej z teorią podmiotowości oraz teorię stawania się społeczeństwa. Dla pojęcia ruchy społeczne. najważniejsze wydają się teorie modernizacji i socjologii historycznej. Bardzo skrótowo można zdefiniować zmianę społeczną jako element dynamiki społecznej przejawiającej się w ciągłej zmianie społeczeństwa, którą możemy określić poprzez wykazanie stopnia modyfikacji dokonujących się w danym okresie w obrębie instytucji społecznych oraz porównaniem zmian do czynników stałych takich jak np. wielkie systemy religijne. Do oznaczenia zmiany społecznej służą trzy pojęcia:

* neutralnej zmiany
* wartościującego wzrostu
* oraz ideologicznie umocowanego postępu. 

Anthony Giddens określa trzy ogólne czynniki zmiany społecznej: środowisko fizyczne ( społ. dostosowuje się do warunków fizycznych takich jak klimat, krajobraz etc.), organizacje polityczne, w których są zorganizowane społeczeństwa oraz czynniki kulturowe. W przypadku epoki nowoczesnej Giddens wyróżnia czynniki ekonomiczne (przemysł, nauka, technika, które będą bezpośrednio oddziaływać na ruchy społeczne). Czynniki polityczne np.: zwycięstwa militarne, upadek komunizmu etc., które pozwalają na tworzenie się ruchy społeczne. lub same były pod wpływem ruchy społeczne. vidé Solidarność. Trzecią grupą czynników pozostaje niezmiennie kultura jak np. makdonaldyzacja kultury lub wzrost znaczenia ekstremizmu islamskiego.

Bibliografia

1. Castells I., Władza komunikacji, tłum. J. Jedliński, P. Tomanek. Warszawa 2013.
2. Chałasiński J., Antagonizm polsko-niemiecki w osadzie „Kopalnia” na Górnym Śląsku, Warszawa 1936.
3. Czapliński M., Najpilniejsze deficyty śląskich badań historycznych, w: Deficyty badań śląskoznawczych, red. M. S. Szczepański, T. Nawrocki, A. Niesporek, Katowice 2010.
4. Dahl R. A., Stinebrickner B., Współczesna analiza polityczna, Warszawa 2007.
5. Gacek M., Socjologia polityki Raymonda Arona, "Studia Socjologiczne" 2013, nr 4.
6. Giddens A., Socjologia, tłum. A. Szulżycka, Warszawa 2004.
7. Hoppe H. H., Demokracja – bóg, który zawiódł. Ekonomia i polityka demokracji, monarchii i ładu naturalnego, tłum. W. Falkowski, J. Jabłecki, Warszawa 2006.
8. Współczesne teorie socjologiczne, red. A. Jasińska-Kania, Warszawa 2006.
9. Pierony. Górny Śląsk po polsku i niemiecku, red. D. Kortko, L. Ostałowska, Warszawa 2014.
10. Lagroye J., Francois B., Sawicki F., Sociologique politique, Paris 2002.
11. Lebel J. P., Touraine A., Sociologie de l’action. Pour une sociologie des mouvements sociaux, Ellipses 2012.
12. Lilian M., L’espace de mouvement sociaux, Éditions du Croquant 2012.
13. Misztal B., Ruch społeczny w Encyklopedia Socjologii, t. 3, Warszawa 2000.
14. Okonsky K., Oblężenie Katowic w trzecim powstaniu śląskim 1921, w: Pierony. Górny Śląsk po polsku i niemiecku, red. D. Kortko, L. Ostałowska, Warszawa 2014.
15. Ortega y Gasset J., Bunt mas, Warszawa 2008.
16. Potulski J., Socjologia polityki, Gdańsk 2007.
17. Raciborski J., Obywatelstwo w perspektywie socjologicznej, Warszawa 2011.
18. Rzymowski W., Wielki tydzień Górnego Śląska, w: Pierony. Górny Śląsk po polsku i niemiecku, red. D. Kortko, L. Ostałowska, Warszawa 2014.
19. Standing G., Nowa niebezpieczna klasa, tłum. K. Czarnecki, P. Kaczmarski, M. Karolak, Warszawa 2015.
20. Stefaniuk M., Teoreia elit Vilfreda Pareta, Lublin 2001.
21. Swadźba U., Wartości – pracy, rodziny, religii – ciągłość i zmiana. Socjologiczne studium społeczności śląskich, Katowice 2010.
22. Swadźba U., Śląski etos pracy. Studium socjologiczne, Katowice 2001.
23. Szacki J., Socjologia historyczna, w: Współczesne teorie socjologiczne, red. A.Jasińska-Kania, Warszawa 2006.
24. Szczepański M. S., Opel z górniczym pióropuszem. Województwa katowickie i śląskie w procesie przemian, Katowice 2002.
25. Górnicy górnośląscy. Ludzie zbędni, ludzie luźni, red. M. S. Szczepański, Katowice 1993.
26. Deficyty badań śląskoznawczych, red. M. S. Szczepański, T. Nawrocki, A. Niesporek, Katowice 2010.
27. Szczepański M. S., Teorie zmian społecznych, Katowice 1990.
28. Sztompka P., Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków 2004.
29. Sztompka P., Teorie zmiany społecznej, w: Encyklopedia Socjologii, t. 4, Warszawa 2000.
30. Tilly Ch., Demokracja, tłum. M. Szczubiałka, Warszawa 2008.
31. Tilly Ch., Rewolucje europejskie 1492-1992, tłum. E. Żelazna, Warszawa 1997.
32. Tilly Ch., Historia i wyobraźnia socjologiczna, fragm. History and Sociological Imagining, „The Tocqueville Review” 1994, vol. 15, nr 1.
33. Touraine A., Samotworzenie się społeczeństwa, tłum. A. Karpowicz, Kraków 2010.
34. Wiatr J. J., Socjologia polityki, Warszawa 1999.
35. Górnicy wobec wyzwań restrukturyzacji, red. K. Wódz, Katowice 1997.
36. Wódz K., Ruch ekologiczny, w: Encyklopedia Socjologii, t. 3, Warszawa 2000.

Źródła on-line

1. M. S. Szczepański, A. Śliz, Dylematy regionalnej tożsamości. Przypadek Górnego Śląska. (dostęp 20.09.2015)
2. Regionalne Obserwatorium Kultury w Katowicach. (dostęp 01.02.2015)
3. S. Wróbel, Miejskie ruchy polityczne w śląskich miastach na prawach powiatu. Wybrane zagadnienia. (dostęp 06.12.2015)
4. Struktura narodowo-etniczna, językowa i wyznaniowa ludności Polski - NSP 2011. (dostęp 06.12.2015)
5. D. Valvelle, Les ouvriers de la Tombe, Deir el-Médineh à l'époque ramesside, Institut Français d'Archéologie Orientale, El Cairo 1985. (dostęp 10.10.2015)